Otyłość i nadwaga - rozpoznanie, diagnoza

Otyłość stanowi jedno z największych wyzwań XXI wieku dla służby zdrowia. W Polsce na otyłość choruje 21 proc. osób dorosłych, a 38 proc. ma nadwagę. Szacuje się, że częstość występowania otyłości wzrosła nawet trzykrotnie od lat 80. Jak sprawdzić, czy masz otyłość lub nadwagę? Jak wyliczyć BMI i do jakiego lekarza się udać?
Otyłość - sprawdź, jak rozpoznać otyłość i nadwagę.

Co to jest otyłość?

Otyłość cechuje nieprawidłowa i nadmierna kumulacja tkanki tłuszczowej. Jest w dużej mierze skutkiem zbyt wysokiego spożycia energii (pozytywnego bilansu kalorycznego) i siedzącego trybu życia utrzymujących się przez pewien okres czasu. Może być wtórna do innych chorób (np.  zespołu Cushinga) lub stanowić skutek uboczny przyjmowanych leków (np. przeciwdrgawkowych). Otyłość jest wypadkową wielu czynników – genetycznych, behawioralnych, środowiskowych i społecznych.

Przeczytaj także: Odchudzanie – leczenie nadwagi i otyłości

Otyłość brzuszna, otyłość gynoidalna

Opisano dwie tendencje gromadzenia się tkanki tłuszczowej w organizmie:

  • w okolicy brzusznej (wisceralnej, trzewnej – zaklasyfikowanej jako otyłość brzuszna)
  • w okolicy udowo-pośladkowej (jako tzw. otyłość gynoidalna). 

Potocznie można spotkać się z określeniami otyłości typu „jabłko” i typu „gruszka”.

Otyłość typu „jabłko” i typu "gruszka". Różnice między otyłością brzuszną a otyłością otyłość gynoidalną.

Jak rozpoznać otyłość?

Aby rozpoznać otyłość konieczne jest wykonanie trzech podstawowym pomiarów antropometrycznych – masy ciała, wzrostu i obwodu talii. Pomiary powinny być wykonane optymalnie:

  • w godzinach porannych,
  • przez tę samą osobę (najlepiej personel medyczny, jeśli nie mamy takiej możliwości warto poprosić o pomoc druga osobę),
  • z użyciem tego samego urządzenia.

Pomiary mogą być wykonywane przez lekarza, dietetyka czy pielęgniarkę.

Masa ciała jak zmierzyć

  1. Pomiar powinien być wykonywany na wystandaryzowanej wadze łazienkowej lub lekarskiej, zgodnie z instrukcją producenta.
  2. Należy rozebrać się z odzieży wierzchniej i być tylko w bieliźnie (jeżeli pomiar wykonywany jest u osoby ubranej dokonuje się korekty wyniku – od wyniku na skali odejmuje się przybliżony ciężar odzieży).
  3. Wynik podaje się z dokładnością do 0,1 kg.

Wzrost jak zmierzyć

  1. Pomiar powinien być wykonywany przy użyciu wzrostomierza.
  2. Należy zdjąć obuwie.
  3. Należy przyjąć pozycję wyprostowaną i swobodną. Kolana i pięty powinny być złączone. Kończyny górne należy swobodnie spuścić wzdłuż tułowia.
  4. Specjalista wykonujący pomiar sprawdzi, czy pacjent przybrał właściwą postawę i prawidłowo ułożył głowę.
  5. Wynik podaje się z dokładnością do 0,5 cm.

BMI jak obliczyć

Masa ciała i wzrost są niezbędne do obliczenia wskaźnika masy ciała (BMI, Body Mass Index). Najprostszego narzędzia do rozpoznawania i klasyfikacji otyłości zgodnie z kryteriami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization).

Na podstawie aktualnych wartości masy ciała i wzrostu, można obliczyć swoje BMI za pomocą kalkulatora. Kliknij tutaj >>

Klasyfikacja otyłości na podstawie wartości BMI
Wartość BMI (kg/m2)Interpretacja
18,5–24,99prawidłowa masa ciała
25–29,9nadwaga
30–34,9I stopień otyłości
35,0–39,9II stopień otyłości
≥ 40,0III stopień otyłości (otyłość olbrzymia)

Opracowano na podstawie: World Health Organization. Body mass index – BMI, (dostęp: 03.10.2019 r.)

U kobiet w ciąży, osób uprawiających sport i pracujących fizycznie BMI może być parametrem niewiarygodnym. U osób aktywnych fizycznie wysoki BMI może być błędnie odczytywany jako nadwaga lub otyłość . Duży odsetek masy mięśniowej zwiększa masę ciała, tym samym BMI. Podobnie u kobiet ciężarnych wartość BMI może być zwiększona w związku z m.in. masą płodu i wód płodowych.

Obwód talii jak zmierzyć

BMI pozwala stwierdzić nadwagę i otyłość, ale nie obrazuje rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Pomiar obwodu talii jest prostą metodą określenia jej dystrybucji. Rozpoznanie otyłości brzusznej jest ważne, ponieważ istotnie zwiększa ryzyko powikłań metabolicznych, w tym cukrzycy typu 2, w porównaniu z otyłością typu „gruszka”.

  1. Pomiar wykonywany jest za pomocą taśmy antropometrycznej lub miarki krawieckiej.
  2. Powinno się zdjąć odzież wierzchnią, głównie z tułowia. Nie należy wciągać brzucha, tylko zachować swobodną postawę ciała.
  3. Obwód talii mierzy się w połowie odległości między najwyższym górnym brzegiem kości biodrowej i najniższym punktem łuku żebrowego– centymetr należy poprowadzić poziomo z przodu przez linię pępka (patrz rysunek poniżej).
  4. Upewnij się, że taśma jest ułożona prosto i nie została skręcona.
  5. Pomiar wykonuje się optymalnie na wydechu.
  6. Warto pomiar wykonać dwukrotnie i obliczyć średnią wyniku jako wynik końcowy.
  7. Wynik podaje się z dokładnością do 0,1 cm.
Interpretacja wyniku pomiaru obwodu talii
PłećRozpoznanie otyłości trzewnej*
mężczyźni≥ 94 cm
kobiety≥ 80 cm

*kryteria dotyczące rasy kaukaskiej
Opracowano na podstawie: International Diabetes Federation. The IDF consensus worldwise definition of the metabolic syndrome. International Diabetes Federation, 2006.

Przeczytaj także: Kalkulator HOMA-IR. Wskaźnik insulinooporności

Obwód talii - jak prawidłowo zmierzyć talię?

Otyłość u szczupłych

Nie tylko osoby z nadwagą i otyłością powinny zmierzyć swój obwód talii, ale również te z prawidłowym BMI (18,5–24,99 kg/m2). Współwystępowanie prawidłowej masy ciała i BMI oraz wysokiego odsetka tkanki tłuszczowej (> 30 proc.) wskazuje na otyłość metaboliczną u osób z prawidłową masa ciała (MONW, metabolically obese but normal weight).

Osoba z MONW ma wysoką zawartość wisceralnej tkanki tłuszczowej (w okolicy brzusznej). Umiejscawia ona pacjenta w grupie ryzyka powikłań związanych z otyłością, w tym zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych.

Kobiety z MONW cechuje m.in. obniżona wrażliwość na insuliną, zaburzenia profilu lipidowego (w tym hipertrójglicerydemia). W przypadku stwierdzenia MONW, podobnie jak u osób z nadwagą i otyłością, zaleca się modyfikację stylu życia, w tym głównie zmianę nawyków żywieniowych i wprowadzenie planu treningowego, a jeżeli współistnieją, także leczenie zaburzeń metabolicznych.

Jak wykonać ocenę składu ciała?

Aby dokonać szczegółowej analizy składu ciała – by dowiedzieć się jaka jest zawartość tkanki tłuszczowej, a jaki procent masy mięśniowej – konieczny jest analizator składu ciała. Pomiar wykonuje się metodą bioimpedancji elektrycznej (BIA), wykorzystując odmienny stopień przewodnictwa prądu elektrycznego przez różne rodzaje tkanek. Zwykle pomiar jest przeprowadzany i interpretowany przez wykwalifikowanego dietetyka.

Analiza składu ciała nie jest podstawowym, ale dość powszechnym badaniem w prywatnym poradnictwie dietetycznym. Pomaga ono monitorować przez dietetyka w trakcie terapii zmiany proporcji tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej masy ciała (która jest aktywna metabolicznie, w tym masy mięśniowej). Dąży się do redukcji zawartości tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnym zachowaniu i/lub zwiększeniu beztłuszczowej masy ciała. Pomiar BIA jest przeciwwskazany m.in. u kobiet ciężarnych, osób z wszczepionymi metalowymi implantami, protezami i rozrusznikami serca, a także u osób z padaczką.

Pomiar metodą BIA - interpretacja wartości odsetka tkanki tłuszczowej
PłećRozpoznanie otyłości
mężczyźnizawartość tłuszczu > 25 proc.
kobietyzawartość tłuszczu > 30 proc.

Opracowano na podstawie: Olszanecka-Glinianowicz M., Godycki-Ćwirko M., Lukas W. i wsp., Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Lekarz Rodzinny – Wydanie specjalne 2017; 3.

Otyłość badania dodatkowe

W przypadku występowania wskazań medycznych lekarz może rozważyć zlecenie wykonania dodatkowych badań laboratoryjnych i konsultacji specjalistycznych. Nie służą one diagnostyce otyłości, ale są przydatne przy kompleksowej ocenie stanu zdrowia pacjenta otyłego i monitorowaniu chorób współistniejących lub powikłań otyłości.

Szczególnie przydatne badania u osoby z otyłością to:

Czasem lekarz może zdecydować się na pogłębienie diagnostyki o badania gospodarki hormonalnej i konsultację kardiologiczną.

Otyłość jaki lekarz

Leczenie otyłości wymaga podejścia interdyscyplinarnego, czyli współpracy wielu specjalistów z różnych obszarów medycyny. Zespół terapeutyczny powinien obejmować lekarza pierwszego kontaktu (rodzinnego, internistę, lekarza medycyny stylu życia lub pediatrę), dietetyka, pielęgniarkę, psychologa, fizjoterapeutę i w razie potrzeby innych specjalistów - również uwzględniając choroby współistniejące.

Artykuły o cukrze - cykl

„Zdrowsza w 30 dni”. Budujemy nawyk ograniczania cukrów. Dowiedz się, jak stopniowo, mądrze i skutecznie ograniczać cukry w diecie.

Referencje:

  1. World Health Organization. Obesity. Data and statistics (dostęp: 02.10.2019 r.).
  2. Olszanecka-Glinianowicz M, Godycki-Ćwirko M, Lukas W i wsp. Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Lekarz Rodzinny – Wydanie specjalne 2017; 3.
  3. Zespół ds. leczenia otyłości u osób dorosłych Polskiego Towarzystwa Dietetyki: Gajewska D, Myszkowska-Ryciak J, Lange E i wsp. Standardy leczenia dietetycznego otyłości prostej u osób dorosłych. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2015. Dietetyka 2015; 8 (wyd. spec.).
  4. Yumuk V, Tsigos C, Fried M i wsp. European guidelines for obesity management in adults. Obes Facts 2015; 8: 402-424.
  5. World Health Organization. Body mass index – BMI (dostęp: 03.10.2019 r.).
  6. Waist circumference measurments. UpToDate, Graphic 77584 Version 1.0.
  7. Krzyżanowska-Świniarska B. Otyłość prosta łac. obesitas simplex simple obesity, Medycyna Praktyczna. Psychiatria w POZ (dostep: 03.10.2019 r.).
  8. Perreault L. Obesity in adults: etiology and risk factors. UpToDate, Topic 5377 Version 26.0.
  9. International Diabetes Federation. The IDF consensus worldwise definition of the metabolic syndrome. International Diabetes Federation, 2006.
  10. Cembrowska P, Stefańska A, Odrowąż-Sypniewska G. Obesity phenotypes: normal-weight individuals with metabolic disorders versus metabolically healthy obese. Med Res J 2016; 3: 95-99.
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 10.10.2019
Data ostatniej aktualizacji 23.10.2023