Autyzm - co to jest? Najważniejsze informacje

Czym jest autyzm?

Słowo „autyzm” (ang. autism) wywodzi się z greckiego słowa autos, co oznacza „sam”. Do psychiatrii pojęcie to wprowadził Eugen Bleuler w 1911 roku dla określenia nieumiejętności utrzymywania relacji z otoczeniem. Realne relacje według tego szwajcarskiego psychiatry zastępowane były przez osoby z autyzmem marzeniami i urojeniami.

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, które objawia się problemami w komunikowaniu uczuć w związkach społecznych oraz zaburzoną integracją wrażeń zmysłowych. Od stycznia 2022 roku pojawiła się nowa definicja autyzmu, zgodna z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. Zgodnie z nią, autyzm jest zaliczany do kategorii zaburzeń ze spektrum autyzmu. Obecnie kraje członkowskie WHO, mają 5-letni okres przejściowy na wdrożenie nowej klasyfikacji. W Polsce zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Zdrowia, cały proces ma zakończyć się w czerwcu 2023.

Najczęściej objawia się ona w pierwszych trzech latach życia i występuje u około 1 na 100 osób. Czterokrotnie częściej zaburzenie to jest rozpoznawane u chłopców niż u dziewczynek. Pierwszego opisu autystycznego dziecka dokonał w 1943 roku psychiatra Leo Kanner. Obserwował on małych pacjentów, którzy zachowywali się w inny, trudny do sklasyfikowania sposób.

Wieloletnie badania i obserwacje pacjentów ostatecznie doprowadziły w 1980 roku do zakwalifikowania autyzmu do grupy rozległych i całościowych zaburzeń rozwojowych, a siedem lat później wyróżniono go jako odrębną kategorię.

Przeczytaj: Seksualność osób w spektrum autyzmu. Czy osoby z ASD potrzebują relacji intymnych?

Jakie są przyczyny autyzmu?

Zwykle rodzice pytają psychologa o przyczyny zaburzenia. To, co wiemy na pewno, to fakt, że u źródła zaburzeń ze spektrum autyzmu leżą problemy neurologiczne.

Jako najczęstsze powody ich powstania wymienia się m.in.:

• czynniki genetyczne – uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3,4,11. Należy przy tym zaznaczyć, że przekazywana jest przede wszystkim skłonność do wystąpienia spektrum zaburzeń, trudności przystosowania czy cech osobowości;
• wiek ojca – powyżej 40. lat, zwiększa się ryzyko wystąpienia autyzmu u dziecka;
• zaburzenia metaboliczne, przede wszystkim nietolerancja glutenu i kazeiny, zaleca się dietę pozbawioną tych substancji;
• urazy okołoporodowe;
• uszkodzenia centralnego układu nerwowego;
• toksoplazmoza (wrodzona);
• dziecięce porażenie mózgowe;
• poważne infekcje i intensywne antybiotykoterapie w okresie niemowlęcym;
• alergie i osłabiona odporność immunologiczna;
• obniżona zdolność do detoksykacji.

Jak objawia się autyzm?

Wiadomości na temat wczesnego rozwoju dziecka z autyzmem pochodzą głównie z wywiadu z rodzicami, archiwalnych nagrań wideo wykonanych przez rodziców dzieci oraz z badań kontrolnych przeprowadzanych przez lekarzy. Nie są to dokładne dane, gdyż rozmowa z rodzicami jest przeprowadzana w chwili rozpoznania u dziecka zaburzenia rozwoju. Często od chwili wystąpienia pierwszych symptomów do prawidłowego zdiagnozowania mija kilka lat, dlatego też wiele istotnych szczegółów może zostać zapomnianych przez opiekunów.

Objawy autyzmu w 1. roku życia

Obserwacje wykazały, że już w pierwszych 12 miesiącach życia można zaobserwować, że zachowanie dziecka wyróżnia je wśród zdrowych rówieśników zachowanie, takie jak m.in.:

• niewielka aktywność,
• nieprawidłowa ekspresja mimiczna,
• nieumiejętność okazywania zadowolenia i radości poprzez uśmiech,
• mniejsza od swoich rówieśników zdolność skupiania uwagi,
• brak reakcji na własne imię, brak wskazywania.

Oznaki autyzmu u 2-latków

W wieku 2 lat dzieci m.in.:

• stronią od ludzi;
• unikają kontaktu wzrokowego;
• nie potrafią okazać w prawidłowy i czytelny sposób emocji i uczuć, takich jak lęk, radość czy zdziwienie;
• nie interesują się innymi dziećmi;
• występują trudności w komunikacji społecznej;
• nie naśladują innych ludzi.

Jak objawia się autyzm w 3. roku życia?

W późniejszych etapach rozwoju, u 3-latków można zauważyć takie objawy jak m.in.:

• nieposzukiwanie pocieszenia i nieoferowanie go,
• niezdolność do ukierunkowywania uwagi innych osób.

U dzieci można również zauważyć brak, opóźnienia bądź ograniczenia w mowie, odwracanie zaimków, neologizmy, metaforyczne użycie języka, nieodpowiednie uwagi, język stereotypowy czy defekty w artykułowaniu.

Autyzm charakteryzuje również:

• niezdolność do naprzemiennego wysławiania się;
• brak komunikowania się w stosunku do dorosłych;
• brak komunikowania się w stosunku do rówieśników;
• niezdolność do symbolicznego użycia przedmiotów,
• echolalia bezpośrednia (powtarzanie dźwięków, a nawet całych zdań natychmiast po usłyszeniu);
• echolalia odroczona (powtórzenie zasłyszanej frazy po upływie pewnego czasu).

Należy przy tym zaznaczyć, że każde dziecko jest inne i jego rozwój przebiega indywidualnie.

Rozpoznanie autyzmu

Diagnozy autyzmu zwykle dokonują wspólnie pediatra, neurolog i psycholog po przeprowadzeniu wywiadu z rodzicami, obserwacji dziecka oraz wykonaniu odpowiednich testów. Psycholog sprawdza m.in. czy u dziecka we wczesnym okresie rozwojowym nie występują:

• Trwałe deficyty w komunikacji społecznej i relacjach społecznych w wielu środowiskach, manifestujące się m.in.:
  • deficytami w społeczno-emocjonalnej wzajemności, np. problemy z normalną konwersacją, wymianą zdań;
  • deficytami w niewerbalnych zachowaniach komunikacyjnych, wykorzystywanych do regulowania interakcji społecznych, takich jak np. niedostateczny kontakt wzrokowy.

• Ograniczone, powtarzające się wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności, objawiające się m.in. powtarzającymi się ruchami ciała, układaniem zabawek w rzędach czy np. rytuałami podczas witania się.

Co więcej, sprawdza też poziom funkcjonowania pacjenta.

Leczenie autyzmu

Autyzm nie jest chorobą, lecz zaburzeniem rozwojowym. Termin „leczenie”, choć potocznie używany, jest niewłaściwy, ponieważ ASD nie można wyleczyć, osobę z zaburzeniem można poddawać terapii.

W przypadku zaburzeń autystycznych głównie stosuje się terapię behawioralną, a także m.in. muzykoterapię czy terapię logopedyczną. Ważna jest oczywiście również pomoc opiekunów, rodziców dziecka, którzy powinni wspierać proces leczenia.

Dużą uwagę przykłada się również do odpowiedniej diety malucha. Ze względu na częste problemy ze strony układu pokarmowego u dzieci cierpiących na autyzm, z ich diety należy wyłączyć np. słodycze.

Rokowanie i powikłania autyzmu

Choć do tej pory nie odkryto postępowania prowadzącego do wyleczenia z autyzmu. Dzięki odpowiednim zabiegom terapeutycznym możliwa jest znaczna poprawa funkcjonowania malucha. Niestety czasami zdarza się również pogorszenie stanu. Poprawa z kolei zależy od takich czynników jak m.in.

• stopień nasilenia autyzmu,
• stopień inteligencji,
• występowanie padaczki,
• czy występowanie i przebieg innych chorób.

U osób cierpiących na autyzm powikłaniami mogą być właśnie wymieniona wyżej padaczka, zaburzenia sensoryczne czy stwardnienie guzowate. Zdarza się również niepełnosprawność intelektualna.

Zapobieganie autyzmowi

Bardzo ważną kwestią są właściwe zachowania zdrowotne kobiety ciężarnej. Przyjmowanie zaleconych przez lekarza suplementów w okresie przed ciążą, oraz w pierwszych jej miesiącach w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko wystąpienia autyzmu u dziecka. Należy pamiętać również o unikaniu stresu w tym newralgicznym okresie oraz o wypoczynku. Jednocześnie, wobec możliwych genetycznych przyczyn autyzmu, nie jesteśmy w stanie uchronić się przed nim w 100. proc.

Zalecane postępowanie:

• wypoczywaj w czasie ciąży;
• unikaj stresu w czasie ciąży;
• przed planowaną ciążą oraz w czasie jej trwania przyjmuj zalecane przez ginekologa suplementy;
• wspieraj dziecko autystyczne, pamiętaj o cierpliwości;
• ucz dziecka nawiązywania kontaktu z otoczeniem.

Piśmiennictwo:

1. Pisula E., Małe dziecko z autyzmem. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gdańsk 2005
2. Bobkowicz-Lewartowska L., Autyzm dziecięcy, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005
3. Pużyński S., Wciórka J., Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Wyd. "Vesalius", Kraków 2000
4. Pisula E., Autyzm: przyczyny, symptomy, terapia. Harmonia. Gdańsk 2010

Powiązane tematy:

Zespół Aspergera, czyli łagodniejsza forma autyzmu dziecięcego oraz czym różni się od autyzmu