Otyłość i powikłania otyłości

Otyłość czy nadwaga

Otyłość jest chorobą przewlekłą, przebiegającą z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej, które wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie psychiczne i fizyczne.

U dorosłych otyłość rozpoznaje się przy indeksie masy ciała (BMI) wynoszącym lub przekraczającym, 30 kg/m². 

Wskaźnik BMI

W zależności od wartości BMI może zostać zaklasyfikowana jako otyłość:

• stopnia I przy BMI 30‒34,9 kg/m²,
• stopnia II przy BMI 35‒39,9 kg/m²,
• stopnia III (tzw. olbrzymia) przy BMI > 40 kg/m².

Przy BMI 25‒29,9 kg/m² rozpoznaje się nadwagę, czyli stan, w którym powinno się zadbać o swoje nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną. Bagatelizowany może przerodzić się w otyłość, poza tym  niesie ze sobą niekorzystne konsekwencje zdrowotne.

Poza BMI u wszystkich osób zwykle wykonuje się pomiar obwodu talii w celu oceny ryzyka metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych. Pozwala też na stwierdzenie występowania otyłości typu brzusznego – cechującej się dominującym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej w okolicy trzewnej.   

Więcej informacji o diagnostyce otyłości w artykule: Otyłość i nadwaga - rozpoznanie i diagnoza 

Jak zapobiegać otyłości?

Główną przyczyną nadwagi i otyłości jest dodatni bilans energetyczny, (czyli podaż kilokalorii w ilości przekraczającej ich zużycie przez organizm) lub zbyt mały wydatek energetyczny (zwykle brak bądź zbyt mała aktywność fizyczna).

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2016 r. 39 proc. dorosłych miało nadwagę, a 13 proc. otyłość – czyli mniej niż połowa osób na świecie miała prawidłową masę ciała.

Więcej o leczeniu otyłości znajdziesz w artykule: Odchudzanie – leczenie nadwagi i otyłości

Do czego prowadzi otyłość?

Ponadto, nadmiernej ilości zgromadzonej tkanki tłuszczowej może towarzyszyć nietrzymanie moczu, niższa skuteczność doustnej antykoncepcji oraz zmiany skórne. 

Otyłość a cukrzyca

Szacuje się, że 1 na 11 osób ma cukrzycę. Szacuje się, że nawet 90 proc. osób z cukrzycą typu 2 jest otyłych.

Nadmierna masa ciała i zawartość tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzusznej, prowadzą do rozwoju insulinooporności, czyli spadku wrażliwości tkanek na insulinę. Gorsza odpowiedź tkanek na insulinę wiąże się z zaburzeniem tolerancji glukozy, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2.

• Badanie insuliny. Wskazania, normy, cena

Cukrzyca jest często rozpoznawana, gdy już występuje co najmniej jedno jej powikłanie (np. tzw. cukrzycowa choroba oczu, neuropatia, stopa cukrzycowa). Dlatego warto kontrolnie wykonywać badanie glikemii, zwłaszcza jeżeli występują objawy sugerujące cukrzycę typu 2.

Objawy cukrzycy typu 2 to m.in.: zwiększone oddawanie moczu (wielomocz), osłabienie, wzmożone pragnienie oraz częste występowanie zakażeń układu moczowo-płciowego.

Źle lub niekontrolowana cukrzyca może spowodować ślepotę, udar, zawał serca, niewydolność nerek, czy nawet amputację kończyn dolnych.

Otyłość a nadciśnienie tętnicze

Otyłość, zwłaszcza typu brzusznego, wiąże się ze wzrostem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, w tym nadciśnienia tętniczego.

Szacuje się, że 1 na 4 mężczyzn i 1 na 5 kobiet ma nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie tętnicze jest określane „cichym zabójcą”. Mimo braku charakterystycznych objawów, może prowadzić do zawału serca, niewydolności serca, bólu w klatce piersiowej, udaru, a nawet uszkodzenia i niewydolności nerek. Dlatego warto regularnie kontrolować ciśnienie krwi, by w porę wykryć zmiany i zacząć działać.

Nadwaga i otyłość są jednym z głównych modyfikowalnych czynników ryzyka tej choroby. Optymistyczne jest to, że redukcja masy ciała koreluje ze spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, dlatego jest postępowaniem z wyboru nie tylko w terapii nadciśnienia tętniczego, lecz także w jego zapobieganiu.

Otyłość a nowotwory

Otyłość wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wielu nowotworów: nerek, okrężnicy, przewodów żółciowych, trzustki, przełyku, wątroby, szpiczaka mnogiego, endometrium, jajników i piersi u kobiet w okresie pomenopauzalnym (przy czym ryzyko jest wyższe u kobiet, które nigdy nie przyjmowały terapii hormonalnej).

Otyłość jest związana z przewlekłym stanem zapalnym, prowadzącym do uszkodzeń DNA, które z kolei zwiększają ryzyko nowotworzenia.

Otyłość może zwiększać ryzyka niektórych nowotworów również w sposób pośredni, przyczyniając się do rozwoju chorób, które z kolei są czynnikami ryzyka konkretnych chorób nowotworowych, np.: przełyk Barreta i rak przełyku lub choroby zapalne wątroby i nowotwór wątroby.

Tkanka tłuszczowa (uznana za organ endokrynny) wytwarza duże ilości estrogenu – żeńskiego hormonu płciowego, którego wysokie stężenie może być związane z podwyższonym ryzykiem zachorowania na: raka piersi, endometrium i jajników.

Otyłość a refluks

Objawowa choroba refluksowa występuje nawet do 20 proc. osób mieszkających w krajach uprzemysłowionych. Głównymi objawami są zgaga i wracania treści jelitowej z żołądka do jamy ustnej (tzw. regurgitacje), ale również mogą wystąpić zaburzenia połykania (tzw. dysfagia), ból w nadbrzuszu, czy ból w okolicy klatki piersiowej.

Objawy nie muszą jednak ograniczać się do przełyku. U osób z chorobą refluksową odnotowywano również wzmożoną erozję szkliwa, astmę i zespół kaszlu związanego z refluksem.

Refluks żołądkowo-przełykowy rozwija się w wyniku zmian w obrębie przełyku i żołądka. Zaburzenie motoryki w przełyku (pasaż treści pokarmowej), obniżenie ciśnienia dolnego zwieracza przełyku i wydłużenie jego relaksacji, przepuklina rozworu przełykowego i wzrost ciśnienia wewnątrzżołądkowego – czyli zaburzenie tzw. bariery antyrefluskowej, oraz opóźnienie opróżniania żołądkowego i zaburzony mechanizm oczyszczania przełyku z treści pokarmowej, prowadzą do rozwoju choroby refluksowej u osób otyłych.

Tkanka tłuszczowa w okolicy trzewnej wydziela sporo mediatorów hormonów, które dodatkowo zwiększają ryzyko rozwoju tzw. przełyku Barretta (stan przedrakowy) i raka przełyku.

Redukcja masy ciała jest wysoce zalecana u chorych na refluks ze współistniejącą nadwagą lub otyłością.

Otyłość a zdrowie psychiczne

Otyłość to nie tylko choroba wpływająca na metabolizm, układ ruchu, ryzyko nowotworów, zdolności do reprodukcji, lecz także zdrowie psychiczne. Nadmierna masa ciała często wiąże się z brakiem akceptacji własnego wyglądu i brakiem pewności siebie, ale również często z publicznym ostracyzmem. Osoby otyłe muszą niekiedy mierzyć się ze stygmatyzacją ze strony społeczeństwa.

Nic dziwnego zatem, że problem otyłości wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju depresji, zwłaszcza u nastolatków. Co ciekawe, w grupie nastolatków wykazano, że zarówno otyłość zwiększa ryzyko depresji, jak i występująca depresja ma wpływ na nadmierny wzrost masy ciała.

Problemy psychiczne mogą wpływać negatywnie na proces leczenia otyłości. Dlatego wsparcie psychologiczne jest niezbędnym krokiem w jej terapii.

Otyłość a układ ruchu

Szacuje się, że osoby z otyłością częściej niż zdrowe cierpią z powodu upadków i związanych z tym urazów (np. skręceń i złamań). Otyłość zwiększa również ryzyko choroby zwyrodnieniowej stawów. Jest to konsekwencja nadmiernego obciążenia stawów, zwłaszcza kolanowych i biodrowych, związanego ze zbyt dużą masą ciała.

U osób otyłych zauważono również spadek siły mięśni dłoni, jak również przewlekłe obciążanie może prowadzić do problemów z kostkami i stopami (np. płaskostopia i dolegliwości bólowych) w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała.

Otyłość a płodność i ciąża

Otyłość może mieć również znaczący wpływ na zdolności reprodukcyjne, zwłaszcza kobiet. Stanowi znany czynnik kobiecej niepłodności. Prowadzi do zaburzeń menstruacji, owulacji, problemów z zajściem w ciążę, zwiększonego ryzyka poronień.

Kobiety z otyłością są obciążone zwiększonym ryzykiem poronień, komplikacji okołoporodowych. Mogą mieć trudności z naturalnym zajściem w ciążę, również metodą in vitro.

Otyłość wpływa na zmianę stężeń hormonów płciowych, w tym gonadotropiny kosmówkowej. Insulinooporność w przebiegu otyłości wpływa również na hiperandrogenizm (zwiększone stężenie androgenów) – oba zjawiska wpływają na zaburzenia funkcji jajników, w tym owulacji. Redukcja masy ciała jest kluczowa, by poprawić możliwości reprodukcyjne kobiety otyłej.

Ponadto otyła kobieta ciężarna, jest w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia cukrzycy ciężarnych, nadciśnienia i przedwczesnego porodu.

U mężczyzn problem otyłości to wyższe ryzyko problemów z erekcją.

Nie można wykluczyć, że problemy w życiu seksualnym są nie tylko efektem bezpośrednim nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej, lecz także dopatruje się w tym roli zwykle współistniejących zaburzeń emocjonalnych i psychicznych.

Referencje:

1. Perrault L., Overweight and obesity in adults: health consequences. UpToDate, Topic 5370 Version 44.0.
2. DynaMed [Internet]. Ipswich (MA): EBSCO Information Services. 1995 - . Record No. T115009, Obesity in Adults;, https://www.dynamed.com/topics/dmp~AN~T115009 (updated 2018 Dec 03, dostęp: 27.02.2020 r.).
3. Olszanecka-Glinianowicz M, Godycki-Ćwirko M, Lukas W i wsp. Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Lekarz Rodzinny – Wydanie specjalne 2017.
4. World Health Organization. Obesity and overweight fact sheet, http://www.who.int/dietphysicalactivity/media/en/gsfs_obesity.pdf. Accessed April 2017 (dostęp: 27.02.2020 r.).
5. World Health Organization. Diabetes infographic, https://www.who.int/diabetes/global-report/WHD2016_Diabetes_Infographic_v2.pdf (dostęp: 27.02.2020 r.).
6. World Health Organization. Diabetes fact sheet, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diabetes (dostęp: 27.02.2020 r.).
7. Kahn S.E., Hull R.L., Utzschneider K.M. Mechanisms linking obesity to insulin resistance and type 2 diabetes. Nature, 2006; 444 (7121): 840-6.
8. Sieradzki J., Płaczkiewicz-Jankowska E. Cukrzyca. Medycyna Praktyczna Interna, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1. (dostęp: 26.02.2020 r.).
9. World Health Organization. Hypertension fact sheet, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension (dostęp: 27.02.2020 r.).
10. Kyrgiou M., Kalliala I., Markozannes G. i wsp. Adiposity and cancer at major anatomical sites: umbrella review of the literature. BMJ 2017; 356: j477.
11. National Cancer Institute. Obesity and cancer, https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk/obesity/obesity-fact-sheet#what-is-known-about-the-relationship-between-obesity-and-cancer- (dostęp: 27.02.2020 r.).
12. Fuchs K.H., Babic B., Breithaupt W. i wsp. European Association of Endoscopic Surgery (EAES). Recommendations for the management of gastroesophageal reflux disease. Surgical Endoscopy 2014: 25; 1753-1773.
13. Richard H., Armstronf D., Katelaris P. i wsp. World Gastroenterology Organisation Global Guidelines. GERD Global Perspective on Gastroesophageal Relfux Disease. Journal of Clinical Gastroenterology 2017; 51 (6): 467-478.
14. Chang P., Friedenberg F. Obesity and GERD. Gastroenterol Clin North Am. 2014; 43(1): 161–173. 2.
15. Spechler S.J., Sharma P., Souza R.F. i wsp. American Gastroenterological Association medical position statement on the management of Barrett’s esophagus. Gastroenterology., 2011; 140: 1084–1091.
16. Mannan M., Mamun A., Doi S. i wsp. Prospective Associations between Depression and Obesity for Adolescent Males and Females- A Systematic Review and Meta-Analysis of Longitudinal Studies. PLoS One. 2016;11(6):e0157240.
17. Dixon J.B., Dixon M.E., O'Brien P.E. Depression in association with severe obesity: changes with weight loss. Arch Intern Med 2003; 163: 2058.
18. Yumuk V., Tsigos C., Fried M. i wsp. European guidelines for obesity management in adults. Obes Facts 2015; 8: 402-424.
19. Wnęk D. Konsekwencje otyłości. Medycyna Praktyczna Dla Pacjentów - (dostęp: 27.02.2020 r.).
20. American Academy Of Orthopaedic Surgeons. The impact of obesity on Bone and Joint Health. Position Statement 1184 (March 2015), https://aaos.org/contentassets/1cd7f41417ec4dd4b5c4c48532183b96/1184-the-impact-of-obesity-on-bone-and-joint-health1.pdf (dostęp: 27.02.2020 r.).
21. Dağ ZÖ, Dilbaz B. Impact of obesity on infertility in women. J Turk Ger Gynecol Assoc. 2015;16(2):111–117. Published 2015 Jun 1 doi:10.5152/jtgga.2015.15232.
22. Silvestris E., de Pergola G., Rosania R i wsp. Obesity as disruptor of the female fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2018;16(1):22. Published 2018 Mar 9. doi:10.1186/s12958-018-0336-z.
23. Kolotkin R.L., Zunker Ch., Ostbye T. Sexual functioning and obesity: a review. Obesity 2012; 20(12): 2325-2333.