Suplementy diety a odporność

Odporność a infekcje 

Jak zapobiegać infekcjom?

Podstawą profilaktyki jest unikanie ekspozycji na drobnoustroje chorobotwórcze.

• Prawidłowo i często myj ręce wodą z mydłem (w przypadku braku takiej możliwości zdezynfekuj je preparatem na bazie alkoholu, min. 60 proc.).
• Unikaj dotykania twarzy, nosa, oczu, ust nieumytymi rękoma.
• Unikaj kontaktu z osobami chorymi.
• Jeżeli inny domownik jest chory, dezynfekuj powierzchnie użytkowe.
• Zaszczep się na choroby, które mogą wystąpić w regionie stałego miejsca pobytu lub miejscu, do którego wybierasz się w podróż.

Odporność a dieta 

Dieta na odporność wciąż jest w sferze mitów i marzeń. Podstawą żywienia powinna być zbilansowana i prawidłowo skomponowana dieta, czyli taka, która dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości, jednocześnie satysfakcjonując nasze kubki smakowe.

Coraz więcej wiemy o właściwościach immunomodulujących niektórych składników odżywczych, zwłaszcza:

• nienasyconych kwasach tłuszczowych omega-3 (EPA i DHA) zawartych w oleju rybim,
• glutaminie,
• argininie,
• nukleotydach.

Ich działanie wspierające układ odpornościowy wykorzystuje się przede wszystkim w żywieniu klinicznym osób chorych, np. onkologicznych czy okołooperacyjnych, z sepsą lub ciężkimi oparzeniami.

Decyzja o ich zastosowaniu zależy głównie od efektu danego składnika w danej chorobie, uzyskanego w badaniach klinicznych. Jak się niedawno okazało ten sam związek, np. arginina, w jednej chorobie może wpływać korzystnie na efekt leczenia, w innej go pogarszać – dlatego powinny być one stosowane tylko zgodnie z zaleceniem lekarza.

Objawy niedoborów witamin

Pewne witaminy są wytwarzane przez drobnoustroje zasiedlające jelita, np. witaminy K i z grupy B. Poza tym, witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni UV. Pozostałe witaminy nie są produkowane w organizmie i muszą być dostarczone wraz z dietą.

Niedobory witamin wiążą się z występowaniem charakterystycznych objawów i mogą prowadzić do rozwoju chorób. W sytuacji niedoboru lub ryzyka niedoboru związanego z przyjmowaniem niektórych leków bądź zwiększonym zapotrzebowaniem na pewne witaminy czy składniki mineralne (np. podczas ciąży) suplementacja może być wskazana, ale powinna być prowadzona pod opieką lekarza.

*Opracowanie własne na podstawie: Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.). Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013. Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018. Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.

Jeżeli mówimy o działaniu suplementów w zapobieganiu danej choroby, przedmiotem zainteresowań jest wpływ dodatkowej suplementacji składników u osób z ich prawidłowym stężeniem – nie u osób z niedoborem.

Witamina C a przeziębienie

Regularna suplementacja witaminy C (≥ 0,2 g/dobę, regularnie) nie zapobiega przeziębieniu u ogółu populacji. Również nie stwierdzono jednoznacznego wpływu jej stosowania, w leczeniu przeziębienia (m.in. na czas trwania objawów i stopień ich zaostrzenia).

Wyjątek stanowią sportowcy. W grupie osób narażonych na ekstremalny wysiłek fizyczny (tj. biegacze maratońscy, narciarze) witamina C powoduje redukcję ryzyka przeziębienia nawet o połowę. Sugeruje się, że może być pomocna u osób uprawiających intensywny wysiłek fizyczny, w ostrych warunkach klimatycznych (tj. duży mróz).

Witamina D a infekcje

Dowiedziono, że suplementacja witaminy D powoduje:

• rzadsze występowanie infekcji dróg oddechowych u dzieci z astmą,
• redukcję częstości zaostrzeń u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).

Uzyskano niejednoznaczne wyniki dotyczące skuteczności suplementacji witaminy D we wspomaganiu leczenia antybiotykowego zapalenia płuc u dzieci.

Nie wykazano skuteczności suplementacji witaminy D w redukcji częstości i zaostrzeń infekcji dróg oddechowych oraz zapobiegania leczenia gruźlicy. Również nie zmniejsza ryzyka zapalenia płuc i biegunki u dzieci poniżej 5. roku życia.

Witamina E a infekcje

Nie potwierdzono skuteczności suplementacji witaminy E (w dawce 200 IU/dobę) w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych. Nie wykazano również skuteczności przyjmowania witaminy E w profilaktyce i leczeniu nowotworów, chorób układu krążenia i demencji.

Cynk a przeziębienie

W badaniach u dzieci, suplementacja cynku przez ≥ 5 miesięcy zmniejszała zachorowalność na przeziębienie i liczbę nieobecności w szkole. U dorosłych z przeziębieniem suplementacja cynku skracała czas trwania i stopień zaostrzenia objawów choroby, przy czym obecnie nie jest rekomendowana z uwagi na możliwe działania niepożądane.

Preparaty cynku mogą mieć niedobry smak i powodować, m.in. nudności, a przy podaży drogą donosową także zaburzenia i utratę węchu.

Probiotyki a infekcje

Obecnie nie zaleca się stosowania probiotyków w celu zapobiegania infekcjom. Potrzeba więcej badań dotyczących konkretnego szczepu probiotycznego w zapobieganiu infekcjom u dzieci i dorosłych, ponieważ jak dotąd nie dowiedziono ich skuteczności.

Korzeń Pelargonium sidoides a infekcje

Preparat z korzeni Pelargonium sidoides (EPs 7630) łagodził zaostrzenie objawów u osób z przeziębieniem i ostrym zapaleniem oskrzelików, ale nie znalazł jeszcze miejsca w rekomendacjach. Nie jest zalecany w leczeniu przeziębienia u dzieci.

Czarny bez (Sambucus nigra) a grypa

Badania wykazały, że przyjmowanie określonych dawek ekstraktu z czarnego bzu (Sambucus nigra) było skuteczne w łagodzeniu objawów grypy i pomagało w szybszym ich ustępowaniu, w porównaniu z placebo.

Niemniej te wyniki opierają się na stosunkowo małej liczbie badanych (147 osób łącznie w trzech 3 badaniach), dlatego ten efekt powinien być lepiej udokumentowany. W łagodzeniu objawów innych chorób, takich jak. bakteryjne zapalenie zatok i zapalenie oskrzeli, dowody naukowe wskazujące na zasadność stosowania ekstraktu z czarnego bzu są zdecydowanie słabsze.

Suplementy diety nie leczą

W świetle obowiązujących przepisów prawa suplementy diety nie są produktami leczniczymi. Często producenci, by zachęcić konsumentów do kupna ich suplementu przypisują mu właściwości niepotwierdzone silnymi dowodami naukowymi, w przeciwieństwie do leków, których skuteczność musi być udokumentowana odpowiednimi badaniami klinicznymi (m.in. z uwagi na inny zakres regulacji prawnych).

Przy wyborze suplementu, każdy produkt należy ocenić indywidualnie, na podstawie dostępnych danych naukowych. Optymalnie, lepiej niż stosować suplementy diety „na własną rękę”, skonsultować się z lekarzem, który doradzi konkretny preparat dobrej jakości i dawkę oraz potwierdzi wskazania do suplementacji.

Miód a kaszel

Jest zalecany w leczeniu kaszlu u dzieci z przeziębieniem powyżej 1 roku życia. Można podać dziecku ok. 0,5-1 łyżeczki miodu, tę ilość również można rozpuścić w napoju, np. w herbacie. W dotychczasowych badaniach miód podany przed snem łagodził objawy nocnego kaszlu.

Należy pamiętać, że u dzieci jest bezpieczny dopiero powyżej 12. miesiąca życia, ponieważ u dzieci młodszych wiąże się z ryzykiem botulizmu dziecięcego, ze względu na niedostateczną dojrzałość układu odpornościowego niemowlaka.

Referencje:

1. Harvard Health Publishing. How to boost your immune system, https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/how-to-boost-your-immune-system (dostep: 20.03. 2020 r.).
2. Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.).
3. Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013.
4. Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
5. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
6. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 1. Art. No.: CD000980.
7. Yakoob MY, Salam RA, Khan FR, Bhutta ZA. Vitamin D supplementation for preventing infections in children under five years of age. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 11. Art. No.: CD008824.
8. Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia (Review)
9. Das RR, Singh M, Naik SS. Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 7. No.: CD011597.
10. Dziechciarz P. Plejotropowe działanie witaminy D – o odsiewaniu ziaren od plew. Medycyna Praktyczna/Pediatria, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/146920,plejotropowe-dzialanie-witaminy-d-o-odsiewaniu-ziaren-od-plew,1 (dostęp: 2018.11.13).
11. Sexton Dj, McClain MT. The common cold in adults: Treatment and prevention. UpToDate, Topic 6868 Version 55.0 (dostęp: 2018.11.1.).
12. Saper RB. Clinical use of echinacea. UpToDate, Topic 1389 Version 23.0 (dostęp: 2018.11.1.).
13. Pappas DE. The common cold in children. Management and prevention. UpToDate, Topic 16629 Version 46.0 (dostęp: 2018.11.13).
14. Płudowski P i wsp. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne/Pediatria 2013; 10: 573-578.
15. World Health Organization. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. Global recommendations on physical activity for health, http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/ (dostęp: 2018.11.13).
16. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). How to protect yourself, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/prevention.html (dostęp: 20.03.2020 r.).
17. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 9:246, doi: 10.3389/fendo.2018.00246.
18. Bouillon R. Vitamin D and extraskeletal health. UpToDate, Topic 13915 Version 48.0. (dostęp: 20.03.2020 r.).
19. European Medicines Agency (EMA). Assessment report on Sambucus nigra L., fructus. EMA/HMPC/44208/2012.
20. Hawkins J., Baker C., Cherry L. i wsp. Black elderberry (Sambucus nigra) supplementation effectively treats upper respiratory symptoms: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Complementary Therapies in Medicine 2019; 42: 361-365.
21. Ulbricht C., Basch E., Cheung L. i wsp. An evidence-based systematic review of elderberry and elderflower (Sambucus nigra) by the Natural Standard Research Collaboration. Journal of Dietary Supplements 2014; 11(1): 80-120.
22. Nowis D., Gołąb J. Koronawirus: zalecenia immunologów. Polskie Akademia Nauk, https://informacje.pan.pl/index.php/informacje/materialy-dla-prasy/2909-koronawirus-zalecenia-immunologow (dostęp: 30.03.2020 r.).