Odporność a infekcje
Jak zapobiegać infekcjom?
Podstawą profilaktyki jest unikanie ekspozycji na drobnoustroje chorobotwórcze.
- Prawidłowo i często myj ręce wodą z mydłem (w przypadku braku takiej możliwości zdezynfekuj je preparatem na bazie alkoholu, min. 60 proc.).
- Unikaj dotykania twarzy, nosa, oczu, ust nieumytymi rękoma.
- Unikaj kontaktu z osobami chorymi.
- Jeżeli inny domownik jest chory, dezynfekuj powierzchnie użytkowe.
- Zaszczep się na choroby, które mogą wystąpić w regionie stałego miejsca pobytu lub miejscu, do którego wybierasz się w podróż.
Odporność a dieta
Dieta na odporność wciąż jest w sferze mitów i marzeń. Podstawą żywienia powinna być zbilansowana i prawidłowo skomponowana dieta, czyli taka, która dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości, jednocześnie satysfakcjonując nasze kubki smakowe.
Coraz więcej wiemy o właściwościach immunomodulujących niektórych składników odżywczych, zwłaszcza:
- nienasyconych kwasach tłuszczowych omega-3 (EPA i DHA) zawartych w oleju rybim,
- glutaminie,
- argininie,
- nukleotydach.
Ich działanie wspierające układ odpornościowy wykorzystuje się przede wszystkim w żywieniu klinicznym osób chorych, np. onkologicznych czy okołooperacyjnych, z sepsą lub ciężkimi oparzeniami.
Decyzja o ich zastosowaniu zależy głównie od efektu danego składnika w danej chorobie, uzyskanego w badaniach klinicznych. Jak się niedawno okazało ten sam związek, np. arginina, w jednej chorobie może wpływać korzystnie na efekt leczenia, w innej go pogarszać – dlatego powinny być one stosowane tylko zgodnie z zaleceniem lekarza.
Objawy niedoborów witamin
Pewne witaminy są wytwarzane przez drobnoustroje zasiedlające jelita, np. witaminy K i z grupy B. Poza tym, witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni UV. Pozostałe witaminy nie są produkowane w organizmie i muszą być dostarczone wraz z dietą.
Niedobory witamin wiążą się z występowaniem charakterystycznych objawów i mogą prowadzić do rozwoju chorób. W sytuacji niedoboru lub ryzyka niedoboru związanego z przyjmowaniem niektórych leków bądź zwiększonym zapotrzebowaniem na pewne witaminy czy składniki mineralne (np. podczas ciąży) suplementacja może być wskazana, ale powinna być prowadzona pod opieką lekarza.
OBJAWY NIEDOBORÓW WITAMIN | ||
Objawy lub choroba związana z niedoborem | Witamina występująca w niedoborze | Źródła pokarmowe witaminy (przykłady) |
Choroba beri-beri – postać sucha (neuropatia obwodowa i inne objawy neurologiczne) lub mokra (objawy kardiologiczne i/lub niewydolność serca). Encefalopatia Wernickiego, obniżenie odporności, osłabienie mięśni, nudności, brak apetytu, drażliwość, duszność. | B1 (tiamina) |
|
Spękane wargi, zapalenie kącików jamy ustnej, zapalenie języka, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, możliwe obniżenie odporności, zapalenie skóry i nerwów. | B2 (ryboflawina) |
|
Pelagra – zapalenie skóry. Biegunka, zaburzenia pamięci i demencja, osłabienie, nudności. | Witamina B3 (niacyna) |
|
Anemia, osłabienie, bezsenność. Problemy z chodzeniem, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie jamy ustnej, objawy przedmiesiączkowe, pęknięcia w kącikach ust, drgawki. | Witamina B6 (pirydoksyna) |
|
Anemia megaloblastyczna, objawy neurologiczne (związane z demielinizacją neuronów), zmęczenie, brak apetytu, zapalenie błony śluzowej żołądka. | Witamina B12 (kobalamina) |
|
Anemia megaloblastyczna, zapalenie języka, zaburzenia trawienia, drażliwość, zmęczenie. | Kwas foliowy, foliany |
|
Osłabienie funkcji poznawczych, ból mięśni, anoreksja, grudkowo-ropne zapalenie skóry, spękana skóra, wypadanie włosów, zmęczenie, nudności. | Biotyna |
|
Parestezje, dyzestezje (ból związany z działaniem bodźca, np. temperatury), mrowienie w kończynach, bóle głowy, anemia, objawy żołądkowo-jelitowe, zmęczenie. | Witamina B5 (kwas pantotenowy) |
|
Szkorbut – zmęczenie, krwawienie dziąseł, depresja, sucha skóra, opóźnione gojenie ran, wybroczyny, możliwe upośledzenie odporności i zwiększona podatność na infekcje, bolesność stawów, zwyrodnienie mięśni. | Witamina C |
|
Gorsze widzenie w nocy (tzw. kurza ślepota), kseroftalmia (zespół suchego oka), zapalenie skóry i błon śluzowych, hiperkeratoza pęcherzykowa, zaburzenia wzrostu (u dzieci). | Witamina A |
|
Krzywica (u dzieci), zaburzenia wzrostu (u dzieci), osteomalacja (zmiękczenie kości), zniekształcenie kości, obniżenie odporności, osłabienie mięśni. | Witamina D |
|
Ataksja (trudność w płynnym i dokładnym wykonywaniu ruchu), anemia hemolityczna (rozpad krwinek czerwonych), degeneracja siatkówki, neuropatia czuciowa i ruchowa, miażdżyca, gorsze gojenie ran, obniżenie wydolności. | Witamina E |
|
Zaburzenia krzepnięcia, rany, męczliwość, krwawienia z nosa i dziąseł. | Witamina K |
|
*Opracowanie własne na podstawie: Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.). Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013. Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018. Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
Jeżeli mówimy o działaniu suplementów w zapobieganiu danej choroby, przedmiotem zainteresowań jest wpływ dodatkowej suplementacji składników u osób z ich prawidłowym stężeniem – nie u osób z niedoborem.
Podejrzewasz niedobory witamin? Dowiedz się na czym polega oznaczenie poziomu witaminy D i witaminy B12, jakie są normy i ile kosztuje badanie. |
Witamina C a przeziębienie
Regularna suplementacja witaminy C (≥ 0,2 g/dobę, regularnie) nie zapobiega przeziębieniu u ogółu populacji. Również nie stwierdzono jednoznacznego wpływu jej stosowania, w leczeniu przeziębienia (m.in. na czas trwania objawów i stopień ich zaostrzenia).
Wyjątek stanowią sportowcy. W grupie osób narażonych na ekstremalny wysiłek fizyczny (tj. biegacze maratońscy, narciarze) witamina C powoduje redukcję ryzyka przeziębienia nawet o połowę. Sugeruje się, że może być pomocna u osób uprawiających intensywny wysiłek fizyczny, w ostrych warunkach klimatycznych (tj. duży mróz).
Witamina D a infekcje
Dowiedziono, że suplementacja witaminy D powoduje:
- rzadsze występowanie infekcji dróg oddechowych u dzieci z astmą,
- redukcję częstości zaostrzeń u pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).
Uzyskano niejednoznaczne wyniki dotyczące skuteczności suplementacji witaminy D we wspomaganiu leczenia antybiotykowego zapalenia płuc u dzieci.
Nie wykazano skuteczności suplementacji witaminy D w redukcji częstości i zaostrzeń infekcji dróg oddechowych oraz zapobiegania leczenia gruźlicy. Również nie zmniejsza ryzyka zapalenia płuc i biegunki u dzieci poniżej 5. roku życia.
Witamina D jak dostarczyć ją organizmowi? |
Zapewnienie odpowiedniej ekspozycji na promieniowanie słoneczne
Suplementacja witaminy D
|
Witamina E a infekcje
Nie potwierdzono skuteczności suplementacji witaminy E (w dawce 200 IU/dobę) w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych. Nie wykazano również skuteczności przyjmowania witaminy E w profilaktyce i leczeniu nowotworów, chorób układu krążenia i demencji.
Cynk a przeziębienie
W badaniach u dzieci, suplementacja cynku przez ≥ 5 miesięcy zmniejszała zachorowalność na przeziębienie i liczbę nieobecności w szkole. U dorosłych z przeziębieniem suplementacja cynku skracała czas trwania i stopień zaostrzenia objawów choroby, przy czym obecnie nie jest rekomendowana z uwagi na możliwe działania niepożądane.
Preparaty cynku mogą mieć niedobry smak i powodować, m.in. nudności, a przy podaży drogą donosową także zaburzenia i utratę węchu.
Probiotyki a infekcje
Obecnie nie zaleca się stosowania probiotyków w celu zapobiegania infekcjom. Potrzeba więcej badań dotyczących konkretnego szczepu probiotycznego w zapobieganiu infekcjom u dzieci i dorosłych, ponieważ jak dotąd nie dowiedziono ich skuteczności.
Korzeń Pelargonium sidoides a infekcje
Preparat z korzeni Pelargonium sidoides (EPs 7630) łagodził zaostrzenie objawów u osób z przeziębieniem i ostrym zapaleniem oskrzelików, ale nie znalazł jeszcze miejsca w rekomendacjach. Nie jest zalecany w leczeniu przeziębienia u dzieci.
Czarny bez (Sambucus nigra) a grypa
Badania wykazały, że przyjmowanie określonych dawek ekstraktu z czarnego bzu (Sambucus nigra) było skuteczne w łagodzeniu objawów grypy i pomagało w szybszym ich ustępowaniu, w porównaniu z placebo.
Niemniej te wyniki opierają się na stosunkowo małej liczbie badanych (147 osób łącznie w trzech 3 badaniach), dlatego ten efekt powinien być lepiej udokumentowany. W łagodzeniu objawów innych chorób, takich jak. bakteryjne zapalenie zatok i zapalenie oskrzeli, dowody naukowe wskazujące na zasadność stosowania ekstraktu z czarnego bzu są zdecydowanie słabsze.
Suplementy diety nie leczą
W świetle obowiązujących przepisów prawa suplementy diety nie są produktami leczniczymi. Często producenci, by zachęcić konsumentów do kupna ich suplementu przypisują mu właściwości niepotwierdzone silnymi dowodami naukowymi, w przeciwieństwie do leków, których skuteczność musi być udokumentowana odpowiednimi badaniami klinicznymi (m.in. z uwagi na inny zakres regulacji prawnych).
Przy wyborze suplementu, każdy produkt należy ocenić indywidualnie, na podstawie dostępnych danych naukowych. Optymalnie, lepiej niż stosować suplementy diety „na własną rękę”, skonsultować się z lekarzem, który doradzi konkretny preparat dobrej jakości i dawkę oraz potwierdzi wskazania do suplementacji.
Miód a kaszel
Jest zalecany w leczeniu kaszlu u dzieci z przeziębieniem powyżej 1 roku życia. Można podać dziecku ok. 0,5-1 łyżeczki miodu, tę ilość również można rozpuścić w napoju, np. w herbacie. W dotychczasowych badaniach miód podany przed snem łagodził objawy nocnego kaszlu.
Należy pamiętać, że u dzieci jest bezpieczny dopiero powyżej 12. miesiąca życia, ponieważ u dzieci młodszych wiąże się z ryzykiem botulizmu dziecięcego, ze względu na niedostateczną dojrzałość układu odpornościowego niemowlaka.
Jak zadbać o swój organizm, w tym układ odpornościowy?
|
Referencje:
- Harvard Health Publishing. How to boost your immune system, https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/how-to-boost-your-immune-system (dostep: 20.03. 2020 r.).
- Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.).
- Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013.
- Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
- Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
- Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 1. Art. No.: CD000980.
- Yakoob MY, Salam RA, Khan FR, Bhutta ZA. Vitamin D supplementation for preventing infections in children under five years of age. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 11. Art. No.: CD008824.
- Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia (Review)
- Das RR, Singh M, Naik SS. Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 7. No.: CD011597.
- Dziechciarz P. Plejotropowe działanie witaminy D – o odsiewaniu ziaren od plew. Medycyna Praktyczna/Pediatria, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/146920,plejotropowe-dzialanie-witaminy-d-o-odsiewaniu-ziaren-od-plew,1 (dostęp: 2018.11.13).
- Sexton Dj, McClain MT. The common cold in adults: Treatment and prevention. UpToDate, Topic 6868 Version 55.0 (dostęp: 2018.11.1.).
- Saper RB. Clinical use of echinacea. UpToDate, Topic 1389 Version 23.0 (dostęp: 2018.11.1.).
- Pappas DE. The common cold in children. Management and prevention. UpToDate, Topic 16629 Version 46.0 (dostęp: 2018.11.13).
- Płudowski P i wsp. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne/Pediatria 2013; 10: 573-578.
- World Health Organization. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. Global recommendations on physical activity for health, http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/ (dostęp: 2018.11.13).
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). How to protect yourself, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/prevention.html (dostęp: 20.03.2020 r.).
- Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 9:246, doi: 10.3389/fendo.2018.00246.
- Bouillon R. Vitamin D and extraskeletal health. UpToDate, Topic 13915 Version 48.0. (dostęp: 20.03.2020 r.).
- European Medicines Agency (EMA). Assessment report on Sambucus nigra L., fructus. EMA/HMPC/44208/2012.
- Hawkins J., Baker C., Cherry L. i wsp. Black elderberry (Sambucus nigra) supplementation effectively treats upper respiratory symptoms: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Complementary Therapies in Medicine 2019; 42: 361-365.
- Ulbricht C., Basch E., Cheung L. i wsp. An evidence-based systematic review of elderberry and elderflower (Sambucus nigra) by the Natural Standard Research Collaboration. Journal of Dietary Supplements 2014; 11(1): 80-120.
- Nowis D., Gołąb J. Koronawirus: zalecenia immunologów. Polskie Akademia Nauk, https://informacje.pan.pl/index.php/informacje/materialy-dla-prasy/2909-koronawirus-zalecenia-immunologow (dostęp: 30.03.2020 r.).
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. |