Suplementy diety a odporność

Prawidłowe i częste mycie rąk skutecznie zapobiega rozprzestrzenianiu się infekcji. Wciąż szuka się jednak innych metod profilaktyki zakażeń, takich jak aktywność fizyczna czy dieta, ale nie tylko. W profilaktyce i leczeniu wielu chorób często, stosuje się „na własną rękę” witaminy, składniki mineralne i preparaty ziołowe. Równie modny jest czosnek i miód. Niestety za ich popularnością, nie zawsze stoi potwierdzona skuteczność. Sprawdź, na czym lepiej zaoszczędzić, a w co zainwestować.
Jak suplementy diety wpływają na odporność?

Odporność a infekcje 

Jak zapobiegać infekcjom?

Podstawą profilaktyki jest unikanie ekspozycji na drobnoustroje chorobotwórcze.

  • Prawidłowo i często myj ręce wodą z mydłem (w przypadku braku takiej możliwości zdezynfekuj je preparatem na bazie alkoholu, min. 60 proc.).
  • Unikaj dotykania twarzy, nosa, oczu, ust nieumytymi rękoma.
  • Unikaj kontaktu z osobami chorymi.
  • Jeżeli inny domownik jest chory, dezynfekuj powierzchnie użytkowe.
  • Zaszczep się na choroby, które mogą wystąpić w regionie stałego miejsca pobytu lub miejscu, do którego wybierasz się w podróż.

Odporność a dieta 

Dieta na odporność wciąż jest w sferze mitów i marzeń. Podstawą żywienia powinna być zbilansowana i prawidłowo skomponowana dieta, czyli taka, która dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiedniej ilości, jednocześnie satysfakcjonując nasze kubki smakowe.

Coraz więcej wiemy o właściwościach immunomodulujących niektórych składników odżywczych, zwłaszcza:

  • nienasyconych kwasach tłuszczowych omega-3 (EPA i DHA) zawartych w oleju rybim,
  • glutaminie,
  • argininie,
  • nukleotydach.

Ich działanie wspierające układ odpornościowy wykorzystuje się przede wszystkim w żywieniu klinicznym osób chorych, np. onkologicznych czy okołooperacyjnych, z sepsą lub ciężkimi oparzeniami.

Decyzja o ich zastosowaniu zależy głównie od efektu danego składnika w danej chorobie, uzyskanego w badaniach klinicznych. Jak się niedawno okazało ten sam związek, np. arginina, w jednej chorobie może wpływać korzystnie na efekt leczenia, w innej go pogarszać – dlatego powinny być one stosowane tylko zgodnie z zaleceniem lekarza.

Objawy niedoborów witamin

Pewne witaminy są wytwarzane przez drobnoustroje zasiedlające jelita, np. witaminy K i z grupy B. Poza tym, witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni UV. Pozostałe witaminy nie są produkowane w organizmie i muszą być dostarczone wraz z dietą.

Niedobory witamin wiążą się z występowaniem charakterystycznych objawów i mogą prowadzić do rozwoju chorób. W sytuacji niedoboru lub ryzyka niedoboru związanego z przyjmowaniem niektórych leków bądź zwiększonym zapotrzebowaniem na pewne witaminy czy składniki mineralne (np. podczas ciąży) suplementacja może być wskazana, ale powinna być prowadzona pod opieką lekarza.

OBJAWY NIEDOBORÓW WITAMIN

Objawy lub choroba związana z niedoboremWitamina występująca w niedoborzeŹródła pokarmowe witaminy (przykłady)
Choroba beri-beri – postać sucha (neuropatia obwodowa i inne objawy neurologiczne) lub mokra (objawy kardiologiczne i/lub niewydolność serca). Encefalopatia Wernickiego, obniżenie odporności, osłabienie mięśni, nudności, brak apetytu, drażliwość, duszność.B1 (tiamina)
  • Wieprzowina,
  • wątroba wieprzowa,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe (szczególnie ryż brązowy, płatki owsiane).
  • suche nasiona roślin strączkowych.
  • orzechy. 
  • drożdże.
  • wzbogacane płatki śniadaniowe.
Spękane wargi, zapalenie kącików jamy ustnej, zapalenie języka, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, możliwe obniżenie odporności, zapalenie skóry i nerwów. B2 (ryboflawina)
  • Mleko i produkty mleczne.
  • mięso,
  • jaja,
  • ryby,
  • podroby,
  • ryby morskie,
  • ciemnozielone warzywa liściaste,
  • brokuł,
  • groszek zielony,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe. 
Pelagra – zapalenie skóry. Biegunka, zaburzenia pamięci i demencja, osłabienie, nudności. Witamina B3 (niacyna)
  • Mięso,
  • drób,
  • podroby,
  • ryby,
  • suche nasiona roślin strączkowych,
  • orzeszki ziemne,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe. 
Anemia, osłabienie, bezsenność. Problemy z chodzeniem, łojotokowe zapalenie skóry, zapalenie jamy ustnej, objawy przedmiesiączkowe, pęknięcia w kącikach ust, drgawki. Witamina B6 (pirydoksyna)
  • Ryby (np. łosoś, makrela),
  • mięso drobiowe i wieprzowe,
  • podroby (zwłaszcza wątroba),
  • banany,
  • suche nasiona roślin strączkowych (np. ciecierzyca),
  • ziemniaki,
  • czosnek,
  • imbir,
  • chilli,
  • orzechy i nasiona, suszone morele,
  • kapusta kiszona,
  • sok pomidorowy, pełnoziarniste produkty zbożowe (np. ryż brązowy, komosa ryżowa),
  • wzbogacane płatki śniadaniowe.
Anemia megaloblastyczna, objawy neurologiczne (związane z demielinizacją neuronów), zmęczenie, brak apetytu, zapalenie błony śluzowej żołądka.Witamina B12 (kobalamina)
  • Mięso,
  • wątroba,
  • ryby,
  • żółtko jaja,
  • mleko i produkty mleczne,
  • wzbogacane płatki śniadaniowe.
Anemia megaloblastyczna, zapalenie języka, zaburzenia trawienia, drażliwość, zmęczenie.Kwas foliowy, foliany
  • Wątroba,
  • jaja,
  • zielone warzywa liściaste (np. szpinak),
  • kapusta,
  • pomidory,
  • ogórki,
  • awokado,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe,
  • suche nasiona roślin strączkowych,
  • wzbogacane płatki śniadaniowe.
Osłabienie funkcji poznawczych, ból mięśni, anoreksja, grudkowo-ropne zapalenie skóry, spękana skóra, wypadanie włosów, zmęczenie, nudności.Biotyna
  • Mięso,
  • ryby, jaja,
  • wątroba,
  • soja,
  • mleko i produkty mleczne,
  • orzechy, płatki owsiane,
  • szpinak,
  • soczewica,
  • drożdże,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe.
Parestezje, dyzestezje (ból związany z działaniem bodźca, np. temperatury), mrowienie w kończynach, bóle głowy, anemia, objawy żołądkowo-jelitowe, zmęczenie. Witamina B5 (kwas pantotenowy)
  • Wątroba,
  • mięso,
  • ryby,
  • mleko i produkty mleczne,
  • pełnoziarniste produkty zbożowe,
  • groch,
  • grzyby,
  • pieczarki,
  • nasiona słonecznika.
Szkorbut – zmęczenie, krwawienie dziąseł, depresja, sucha skóra, opóźnione gojenie ran, wybroczyny, możliwe upośledzenie odporności i zwiększona podatność na infekcje, bolesność stawów, zwyrodnienie mięśni.Witamina C
  • Owoce, zwłaszcza cytrusy,
  • brokuł,
  • brukselka,
  • truskawki,
  • papaja,
  • papryka,
  • kiwi,
  • czarna porzeczka,
  • soki owocowe lub warzywne.
Gorsze widzenie w nocy (tzw. kurza ślepota), kseroftalmia (zespół suchego oka), zapalenie skóry i błon śluzowych, hiperkeratoza pęcherzykowa, zaburzenia wzrostu (u dzieci). Witamina A
  • Olej z wątroby ryb (tran),
  • mleko i produkty mleczne,
  • masło,
  • żółtko jaja,
  • wątroba,
  • ryby morskie,
  • marchew,
  • natka pietruszki,
  • brokuł,
  • bataty,
  • dynia,
  • zielone warzywa liściaste,
  • morela,
  • brzoskwinia.
Krzywica (u dzieci), zaburzenia wzrostu (u dzieci), osteomalacja (zmiękczenie kości), zniekształcenie kości, obniżenie odporności, osłabienie mięśni.Witamina D
  • Olej z wątroby ryb (tran),
  • tłuste ryby morskie,
  • mleko,
  • żółtko jaja,
  • wątroba,
  • grzyby,
  • drożdże,
  • wzbogacane płatki śniadaniowe
  • Również synteza skórna przy udziale światła słonecznego. 
Ataksja (trudność w płynnym i dokładnym wykonywaniu ruchu), anemia hemolityczna (rozpad krwinek czerwonych), degeneracja siatkówki, neuropatia czuciowa i ruchowa, miażdżyca, gorsze gojenie ran, obniżenie wydolności.Witamina E
  • Oleje roślinne (np. słonecznikowy),
  • kiełki pszenicy,
  • orzechy,
  • nasiona (np. ziarna słonecznika),
  • jaja,
  • mleko i produkty mleczne,
  • mięso,
  • wzbogacane płatki śniadaniowe,
  • szpinak,
  • rzepa.
Zaburzenia krzepnięcia, rany, męczliwość, krwawienia z nosa i dziąseł.Witamina K
  • Zielone warzywa liściaste (np. jarmuż, szpinak), szparagi,
  • brokuł,
  • kapusta,
  • brukselka,
  • marchew,
  • kalafior,
  • kiwi,
  • awokado,
  • mleko i produkty mleczne,
  • wątroba,
  • mięso,
  • soja.

*Opracowanie własne na podstawie: Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.). Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013. Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018. Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.

Jeżeli mówimy o działaniu suplementów w zapobieganiu danej choroby, przedmiotem zainteresowań jest wpływ dodatkowej suplementacji składników u osób z ich prawidłowym stężeniem – nie u osób z niedoborem.

Podejrzewasz niedobory witamin?

Dowiedz się na czym polega oznaczenie poziomu witaminy Dwitaminy B12, jakie są normy i ile kosztuje badanie.

Witamina C a przeziębienie

Regularna suplementacja witaminy C (≥ 0,2 g/dobę, regularnie) nie zapobiega przeziębieniu u ogółu populacji. Również nie stwierdzono jednoznacznego wpływu jej stosowania, w leczeniu przeziębienia (m.in. na czas trwania objawów i stopień ich zaostrzenia).

Wyjątek stanowią sportowcy. W grupie osób narażonych na ekstremalny wysiłek fizyczny (tj. biegacze maratońscy, narciarze) witamina C powoduje redukcję ryzyka przeziębienia nawet o połowę. Sugeruje się, że może być pomocna u osób uprawiających intensywny wysiłek fizyczny, w ostrych warunkach klimatycznych (tj. duży mróz).

Witamina C znajduje się cytrusach.

Witamina D a infekcje

Dowiedziono, że suplementacja witaminy D powoduje:

Uzyskano niejednoznaczne wyniki dotyczące skuteczności suplementacji witaminy D we wspomaganiu leczenia antybiotykowego zapalenia płuc u dzieci.

Nie wykazano skuteczności suplementacji witaminy D w redukcji częstości i zaostrzeń infekcji dróg oddechowych oraz zapobiegania leczenia gruźlicy. Również nie zmniejsza ryzyka zapalenia płucbiegunki u dzieci poniżej 5. roku życia.

Witamina D jak dostarczyć ją organizmowi? 
Zapewnienie odpowiedniej ekspozycji na promieniowanie słoneczne 
  • czyli opalanie się bez kremu do opalania, z odkrytymi ramionami i nogami, przez około 15 minut dziennie pomiędzy godzinami 10. a 15., które jest w zupełności wystarczające do zapewnienia odpowiedniego poziomu witaminy D w organizmie w miesiącach letnich. (W Polsce synteza skórna może być efektywna tylko od maja do września, z uwagi na kąt padania promieni słonecznych).
Suplementacja witaminy D
  • w okresie od września do końca kwietnia (ze względu na niekorzystny kąt padania promieni słonecznych i warunki pogodowe dla syntezy witaminy D w Europie Środkowej), w odpowiedniej dawce (z uwzględnieniem masy ciała), a jeśli nie jest zapewniona efektywna synteza skórna w miesiącach letnich oraz u osób > 65 r.ż., osób otyłych (BMI ≥30 kg/m2), osób pracujących w nocy i/lub ciemniejszej karnacji - przez cały rok.

Witamina E a infekcje

Nie potwierdzono skuteczności suplementacji witaminy E (w dawce 200 IU/dobę) w zapobieganiu infekcjom dróg oddechowych. Nie wykazano również skuteczności przyjmowania witaminy E w profilaktyce i leczeniu nowotworów, chorób układu krążenia i demencji.

Cynk a przeziębienie

W badaniach u dzieci, suplementacja cynku przez ≥ 5 miesięcy zmniejszała zachorowalność na przeziębienie i liczbę nieobecności w szkole. U dorosłych z przeziębieniem suplementacja cynku skracała czas trwania i stopień zaostrzenia objawów choroby, przy czym obecnie nie jest rekomendowana z uwagi na możliwe działania niepożądane.

Preparaty cynku mogą mieć niedobry smak i powodować, m.in. nudności, a przy podaży drogą donosową także zaburzenia i utratę węchu.

Probiotyki a infekcje

Obecnie nie zaleca się stosowania probiotyków w celu zapobiegania infekcjom. Potrzeba więcej badań dotyczących konkretnego szczepu probiotycznego w zapobieganiu infekcjom u dzieci i dorosłych, ponieważ jak dotąd nie dowiedziono ich skuteczności.

Korzeń Pelargonium sidoides a infekcje

Preparat z korzeni Pelargonium sidoides (EPs 7630) łagodził zaostrzenie objawów u osób z przeziębieniem i ostrym zapaleniem oskrzelików, ale nie znalazł jeszcze miejsca w rekomendacjach. Nie jest zalecany w leczeniu przeziębienia u dzieci.

Czarny bez (Sambucus nigra) a grypa

Badania wykazały, że przyjmowanie określonych dawek ekstraktu z czarnego bzu (Sambucus nigra) było skuteczne w łagodzeniu objawów grypy i pomagało w szybszym ich ustępowaniu, w porównaniu z placebo.

Niemniej te wyniki opierają się na stosunkowo małej liczbie badanych (147 osób łącznie w trzech 3 badaniach), dlatego ten efekt powinien być lepiej udokumentowany. W łagodzeniu objawów innych chorób, takich jak. bakteryjne zapalenie zatok i zapalenie oskrzeli, dowody naukowe wskazujące na zasadność stosowania ekstraktu z czarnego bzu są zdecydowanie słabsze.

Suplementy diety a odporność.

Suplementy diety nie leczą

W świetle obowiązujących przepisów prawa suplementy diety nie są produktami leczniczymi. Często producenci, by zachęcić konsumentów do kupna ich suplementu przypisują mu właściwości niepotwierdzone silnymi dowodami naukowymi, w przeciwieństwie do leków, których skuteczność musi być udokumentowana odpowiednimi badaniami klinicznymi (m.in. z uwagi na inny zakres regulacji prawnych).

Przy wyborze suplementu, każdy produkt należy ocenić indywidualnie, na podstawie dostępnych danych naukowych. Optymalnie, lepiej niż stosować suplementy diety „na własną rękę”, skonsultować się z lekarzem, który doradzi konkretny preparat dobrej jakości i dawkę oraz potwierdzi wskazania do suplementacji.

Miód a kaszel

Jest zalecany w leczeniu kaszlu u dzieci z przeziębieniem powyżej 1 roku życia. Można podać dziecku ok. 0,5-1 łyżeczki miodu, tę ilość również można rozpuścić w napoju, np. w herbacie. W dotychczasowych badaniach miód podany przed snem łagodził objawy nocnego kaszlu.

Należy pamiętać, że u dzieci jest bezpieczny dopiero powyżej 12. miesiąca życia, ponieważ u dzieci młodszych wiąże się z ryzykiem botulizmu dziecięcego, ze względu na niedostateczną dojrzałość układu odpornościowego niemowlaka.

Jak zadbać o swój organizm, w tym układ odpornościowy?

  • Stosuj zbilansowana dietę, bogatą w warzywa i owoce.
    Immunolodzy Polskiej Akademii Nauk zalecają dodatkowo przejście na dietę roślinną, a zwłaszcza unikanie spożywania surowego mięsa i mleka.
  • Ćwicz regularnie.
  • Pij odpowiednią ilość płynów – przynajmniej 1,5 litra wody.
  • Utrzymaj prawidłową masę ciała.
  • Dbaj o wystarczającą ilość snu.
  • Unikaj stresu lub znajdź sposoby na złagodzenie odczuwanego stresu.
  • Stosuj środki zapobiegawcze w profilaktyce infekcji, w tym prawidłowe mycie rąk (przynajmniej 30 sekund).
  • Nie pal papierosów bądź zerwij z nałogiem.
  • Spożywaj alkohol z umiarem. 
  • Zaszczepi się przeciwko często występującym chorobom zakaźnym, np. grypie.
  • Dbaj o higienę miejsc, w których przygotowuje się posiłki.

Referencje:

  1. Harvard Health Publishing. How to boost your immune system, https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/how-to-boost-your-immune-system (dostep: 20.03. 2020 r.).
  2. Fairfield K.M. Vitamin supplementation in disease prevention. UpToDate, Topic 5368 Version 63.0, Graphic 79983 Version 7.0 (dostęp: 20.03.2020 r.).
  3. Sobotka L. Podstawy Żywienia Klinicznego (ESPEN 2013). Krakowskie Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013.
  4. Eugster G. Żywienie dzieci. Podstawy teoretyczne i praktyczne wskazówki. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
  5. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
  6. Hemilä H, Chalker E. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 1. Art. No.: CD000980.
  7. Yakoob MY, Salam RA, Khan FR, Bhutta ZA. Vitamin D supplementation for preventing infections in children under five years of age. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 11. Art. No.: CD008824.
  8. Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia (Review)
  9. Das RR, Singh M, Naik SS. Vitamin D as an adjunct to antibiotics for the treatment of acute childhood pneumonia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 7. No.: CD011597.
  10. Dziechciarz P. Plejotropowe działanie witaminy D – o odsiewaniu ziaren od plew. Medycyna Praktyczna/Pediatria, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/146920,plejotropowe-dzialanie-witaminy-d-o-odsiewaniu-ziaren-od-plew,1 (dostęp: 2018.11.13).
  11. Sexton Dj, McClain MT. The common cold in adults: Treatment and prevention. UpToDate, Topic 6868 Version 55.0 (dostęp: 2018.11.1.).
  12. Saper RB. Clinical use of echinacea. UpToDate, Topic 1389 Version 23.0 (dostęp: 2018.11.1.).
  13. Pappas DE. The common cold in children. Management and prevention. UpToDate, Topic 16629 Version 46.0 (dostęp: 2018.11.13).
  14. Płudowski P i wsp. Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r. Standardy Medyczne/Pediatria 2013; 10: 573-578.
  15. World Health Organization. Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health. Global recommendations on physical activity for health, http://www.who.int/dietphysicalactivity/factsheet_recommendations/en/ (dostęp: 2018.11.13).
  16. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). How to protect yourself, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prepare/prevention.html (dostęp: 20.03.2020 r.).
  17. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 9:246, doi: 10.3389/fendo.2018.00246.
  18. Bouillon R. Vitamin D and extraskeletal health. UpToDate, Topic 13915 Version 48.0. (dostęp: 20.03.2020 r.).
  19. European Medicines Agency (EMA). Assessment report on Sambucus nigra L., fructus. EMA/HMPC/44208/2012.
  20. Hawkins J., Baker C., Cherry L. i wsp. Black elderberry (Sambucus nigra) supplementation effectively treats upper respiratory symptoms: a meta-analysis of randomized controlled clinical trials. Complementary Therapies in Medicine 2019; 42: 361-365.
  21. Ulbricht C., Basch E., Cheung L. i wsp. An evidence-based systematic review of elderberry and elderflower (Sambucus nigra) by the Natural Standard Research Collaboration. Journal of Dietary Supplements 2014; 11(1): 80-120.
  22. Nowis D., Gołąb J. Koronawirus: zalecenia immunologów. Polskie Akademia Nauk, https://informacje.pan.pl/index.php/informacje/materialy-dla-prasy/2909-koronawirus-zalecenia-immunologow (dostęp: 30.03.2020 r.).
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 01.04.2020
Data ostatniej aktualizacji 01.02.2024