Kortyzol nazywany jest także hormonem stresu, ponieważ jego stężenie wzrasta w sytuacjach stresowych dla organizmu. Wzrost jego stężenia ma pomóc przygotować się organizmowi do działania, ale stale utrzymujący się wysoki poziom hormonu może wskazywać na współistniejące zaburzenie i prowadzić do powikłań.
Nadmiar kortyzolu w surowicy krwi może wiązać się z przewlekłym stresem. Podwyższony kortyzol objawia się, m.in. problemami ze snem oraz wzrostem wagi.

Spis treści:

  1. Co to jest kortyzol?
  2. Kiedy sprawdzać poziom kortyzolu we krwi?
  3. Przygotowanie do badania
  4. Kortyzol norma
  5. Co oznacza niski i podwyższony poziom kortyzolu?

Czym jest kortyzol?

Kortyzol to hormon glikokortykosteroidowym, nazywany również hydrokortyzolem. Za jego produkcję odpowiadają nadnercza. Produkcja kortyzolu w organizmie człowieka uzależniona jest od hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), wytwarzanego przez przysadkę mózgową, który reguluje utrzymanie właściwego poziomu kortyzolu.

W momencie pojawienia się silnego stresu (np. w okresie głodzenia, stresu psychicznego czy wysiłku fizycznego), zwiększa się także stężenie kortyzolu. Wzrost jego stężenia prowadzi z kolei do wzrostu stężenia glukozy we krwi.

Zwiększenie ilości dostępnej glukozy to jednocześnie większa pula energii do wykorzystania na pracę organizmu, a to przekłada się na umożliwienie mobilizacji do działania. Ponadto zadaniem kortyzolu, jako jednego z hormonów stresu, jest pobudzenie innych hormonów tj: adrenalina i noradrenalina.

Za co odpowiedzialny jest kortyzol?

Hormon ten wpływa również na podniesienie wartości ciśnienia tętniczego krwi. Wzmaga nie tylko rozpad węglowodanów, ale również nasila uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej i aminokwasów z białek (również mięśniowych).

Dlatego też utrzymujące się wysokie stężenie kortyzolu może prowadzić do obniżenia odsetka beztłuszczowej masy ciała (w tym masy mięśniowej). Jednocześnie może powodować wzrost apetytu i spożycia pokarmu, co sprzyja zwiększaniu tkanki tłuszczowej. Może nasilać także insulinooporność.

Kortyzol jest także ważny dla gospodarki wodnoelektrolitowej, również wykazuje silne działanie przeciwzapalne. Jest szczególnie istotny w okresie prenatalnym, kiedy jest niezbędny do rozwoju płodu.

Kiedy badać poziom kortyzolu we krwi?

Oznaczenie wykonywane jest na zlecenie lekarza, kiedy zachodzi podejrzenie, że w organizmie pacjenta dochodzi do zbyt dużej lub niedostatecznej produkcji tego hormonu.

Objawy wysokiego poziomu mogą obejmować uczucie osłabienia, wzrost wagi, nadmiernym odkładaniem się tkanki tłuszczowej w okolicach twarzy, karku i pleców, problemów ze snem.

Oznaczenie stężenia kortyzolu we krwi jest pomocne w:

  • diagnostyce choroby Cushinga,
  • niedoczynności nadnerczy,
  • a także w diagnostyce problemów związanych z przysadką mózgową.

Nadmiar kortyzolu we krwi powoduje osłabienie, wzrost wagi oraz problemy ze snem. W takich przypadkach konieczne jest wykonanie badania krwi i oznaczenie poziomu wolnego kortyzolu. 

Przygotowanie do badania kortyzolu

Próbka krwi powinna zostać pobrana rano, ponieważ stężenie kortyzolu ulega cyklowi dobowemu. Próbkę należy pobrać, gdy pacjent jest na czczo. W związku z tym, że kortyzol jest hormonem uwalnianym pod wpływem sytuacji stresowych, przed pobraniem należy w miarę możliwości wyeliminować lub możliwie jak najbardziej zminimalizować jego działanie, aby uzyskać wiarygodny wynik, obrazujący rzeczywisty stan pacjenta.

Na czczoW godzinach porannychSzczególne wymagania
TAKTAK (do godz. 10)NIE

Wcześniej należy także zrezygnować z intensywnej aktywności fizycznej. Lekarz może również zalecić odstawienie leków lub przyjęcie ich dopiero po pobraniu krwi, jeżeli mogłyby one wpłynąć w jakikolwiek sposób na wiarygodność wyniku (np. leki przeciwobrzękowe, zawierające estrogen lub androgeny, syntetyczne glikokortykosteroidy).

Przeczytaj także: Badania na czczo

Norma kortyzolu

Analiza wyników powinna opierać się na wartościach referencyjnych podanych przez laboratorium. Najwyższe stężenie kortyzolu odnotowuje się w godzinach porannych, natomiast najniższe późnym wieczorem. Zarówno obniżone, jak i podwyższone stężenie kortyzolu w odniesieniu do normy jest nieprawidłowe. Wynik należy skonsultować z lekarzem.

Prawidłowy wynik badania

Przykładowe wyniki stężenia kortyzolu (pamiętaj jednak, aby zawsze sprawdzić, jakie wartości referencyjne podaje twoje laboratorium):
  • rano: 166 — 507 nmol/l
  • wieczorem: 73.8 — 291 nmol/l

Co oznacza niski kortyzol i podwyższony poziom kortyzolu?

Wartości przekraczające normę obserwuje się w przypadku:

  • depresji
  • długotrwałego stresu
  • alkoholizmu
  • przyjmowania niektórych leków (kortykosteroidy zarówno przyjmowane wewnętrznie jak i zewnętrznie)

Obniżony kortyzol może oznaczać:

  • chorobę Addisona (niedoczynność kory nadnerczy)

Dowiedz się więcej: