Objawy zespołu Aspergera u dzieci, nastolatków i dorosłych

1. Kiedy ujawniają się symptomy
2. Pierwsze objawy
3. Wiek przedszkolny
4. Wiek szkolny
5. Nastolatki
6. Dorośli

Za najbardziej typowe objawy uważa się nieprawidłowości w interakcjach społecznych, nasilone skupienie na nietypowych, wyizolowanych zainteresowaniach oraz zaangażowanie w powtarzalne zachowania. Ponadto osoby z tym zaburzeniem często mają pojedyncze, szczególne umiejętności. Są też niezgrabne ruchowo. W odróżnieniu od pacjentów dotkniętych cięższymi zaburzeniami autystycznymi, osoby z zespołem Aspergera nie przejawiają ewidentnych problemów w rozwoju mowy. Charakteryzuje je również prawidłowy rozwój poznawczy.  

Kiedy ujawniają się symptomy u dziecka z zespołem Aspergera

Wyraźne objawy zauważalne są u dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym. Jednak pierwsze symptomy można zaobserwować już wcześniej, począwszy od okresu niemowlęcego.

Eksperci uważają, że rokowanie jest tym lepsze, im szybciej uda się zdiagnozować dziecko i rozpoczną się oddziaływania terapeutyczne. Dlatego w przypadku zaobserwowania niepojących sygnałów, rodzice powinni niezwłocznie zgłosić się z dzieckiem do specjalisty (psychologa lub psychiatry).

Pierwsze objawy zespołu Aspergera u dzieci

Wczesne objawy, na które należy zwrócić uwagę u dzieci w okresie niemowlęcym, to niechęć do przytulania się oraz słaby kontakt wzrokowy.

Niepokojącym symptomem jest brak wspólnie podzielanej uwagi (niekierowanie wzroku na rzeczy pokazywane przez dorosłego) i niewskazywanie przez dziecko palcem na interesujące je przedmioty.

Problematyczna jest również nadmierna lub zbyt słaba reakcja na bodźce zmysłowe (dotykowe, dźwiękowe lub zapachowe).

U niektórych dzieci rozwój mowy i budowanie systemu językowego przebiega z opóźnieniem. Objawy z tego zakresu, występujące przed 2 rokiem życia, to głównie:

• brak wsłuchiwania się w mowę,
• brak lub osłabienie gaworzenia i gaworzenia samonaśladowczego,
• jakościowe zmiany w zakresie słów prymarnych – zamiast „mama’, tata”, „daj” pojawiają się słowa z innych pól semantycznych, na przykład „komputer”, „traktor”.

Na tym etapie życia dają się również zauważyć objawy z zakresu zaburzeń rozwoju poznawczego. Dziecko może silnie preferować określoną zabawkę, nieadekwatnie posługiwać się narzędziami i silnie fiksować uwagę na określonych przedmiotach (na przykład wiatraczkach, lampach).

W trakcie okresu poniemowlęcego (od 2. do 3. roku życia dziecka) daje się już wyraźnie zauważyć trudności dotyczące mowy. Należy do nich np. jej bardzo szybki lub dziwaczny rozwój. Maluch może przejawiać dużą zdolność do powtarzania słów lub fragmentów wypowiedzi innych osób (to tzw. echolalia). Nierzadko również dziecko sprawia wrażenie „zbyt mądrego”, z powodu używania „dorosłych wyrażeń”. Jednocześnie mowa spontaniczna służąca komunikacji jest u dziecka ograniczona. Malec ma też trudności z rozumieniem fraz i prowadzeniem rozmów.

Zabawę dzieci z zespołem Aspergera cechuje ubóstwo. Brak w niej odtwarzania ról czy naśladowania. Część najmłodszych przejawia nieadekwatne do wieku, sztywne zainteresowania, np. zegarami, liczbami czy urządzeniami mechanicznymi.

Dzieci mogą też niezgrabnie chodzić, wykonywać stereotypowe ruchy (np. kołysać się), przejawiać nadmierną ruchliwość i impulsywność lub wycofanie i pasywność.

Jak rozpoznać zespół Aspergera u dzieci w wieku przedszkolnym

U dzieci w wieku przedszkolnym objawy mogą mieć różne nasilenie – od dyskretnych do utrudniających codzienne funkcjonowanie.

W tym czasie zazwyczaj są już widoczne trudności w kontaktach społecznych. Maluch może w ogóle nie być zainteresowany budowaniem relacji z rówieśnikami lub nawiązywać je w sposób nieprawidłowy (np. bijąc, wąchając, liżąc czy gryząc).

Zabawy mają charakter odtwórczy. Polegają np. na porządkowaniu czy segregowaniu. U przedszkolaka dotkniętego zaburzeniem występują też deficyty w mowie.

Niektóre dzieci z ASD przejawiają specyficzne uzdolnienia i zainteresowania. U części obserwuje się hiperleksję (niezwykle szybkie nabycie umiejętności czytania).

Objawy zespołu Aspergera u dzieci w wieku szkolnym

Uczniów z zespołem Aspergera cechuje tzw. ślepota społeczna (upośledzona zdolność do rozumienia, nawiązywania i podtrzymywania relacji społecznych). Powadzi to do egocentrycznych i ekscentrycznych zachowań.

Z czasem część dzieci z trudem uczy się właściwych relacji społecznych, a inne funkcjonują „jak kameleon” (naśladują otoczenie, niekiedy nieadekwatnie do sytuacji).

Dzieci z ASD poświęcają najwięcej czasu swoim zainteresowaniom. Zauważa się u nich również przywiązanie do stałości otoczenia i problemy z radzeniem sobie z nieoczekiwanymi zmianami.

Uczeń z zespołem Aspergera może mieć także zaburzenia w zakresie motoryki dużej, przejawiające się trudnościami z jazdą na rowerze, pływaniem, łapaniem czy kopaniem piłki.

Syndrom Aspergera u nastolatków

Symptomy zespołu Aspergera u młodzieży są na ogół bardziej widoczne, co wynika z rosnących wymagań społecznych. Dorastające osoby z tym zaburzeniem często mają trudności w kontaktach z rówieśnikami. Są postrzegane jako dziwaczne i źle wychowane. Bywają wykluczane przez grupę. Nierzadko stają się ofiarą żartów, wykorzystywania czy przemocy.

Ponadto u niektórych nastolatków z ASD występują problemy z dbaniem o wygląd czy higienę osobistą (jest to związane z ich nadwrażliwością na dotyk albo zapach). Czasem jednak młodzież ze spektrum zaburzeń wykazuje nadmierny perfekcjonizm w tym zakresie. Polega on np. na domaganiu się zakupu nowych ubrań czy wielokrotnym przebieraniu się w ciągu dnia.

U nastolatków z zespołem Aspergera mogą również występować problemy z odżywianiem, przejawiające się obsesyjnym dążeniem do spożywania „jedynie zdrowej żywności”.

Młodzież z tym zaburzeniem najchętniej zajmuje się swoimi zainteresowaniami. Nie ma motywacji do zacieśniania więzi z rodziną, rówieśnikami czy do nauki. Jest niechętna zmianom, nie umie współpracować w grupie i obwinia nauczycieli za swoje niepowodzenia.

U nastolatków z ASD mogą się też pojawić objawy innych problemów zdrowia psychicznego – depresji, zaburzeń lękowych czy zaburzeń odżywiania.

Zespół Aspergera – objawy u dorosłych

Niektórzy dorośli z zespołem Aspergera prowadzą satysfakcjonujące życie rodzinne i zawodowe. Zdarzają się również osoby, które funkcjonują źle, nie wychodzą z domu i nie potrafią nawiązać żadnej relacji.

Zazwyczaj pacjenci z tym zaburzeniem cenią sobie stałość. Nie są również nadmiernie towarzyscy. Niekiedy mają wąskie grono znajomych o podobnych zainteresowaniach.

U części dorosłych dotkniętych zespołem Aspergera utrzymują się nadwrażliwości i niedowrażliwości. Mogą też występować towarzyszące problemy w zakresie zdrowia psychicznego, np. depresja czy zaburzenia lękowe.

Źródła:

A. Bryńska, J. Komender, G. Jagielska , Autyzm i zespół Aspergera, Warszawa 2009, s. 51-62

M. Jarema red., Psychiatria, Warszawa 2011, 2016, s. 476

icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/437815624 (dostęp 20.04.22)

who.int/news/item/11-02-2022-who-s-new-international-classification-of-diseases-(icd-11)-comes-into-effect (dostęp 20.04.22)

J. Cieszyńska-Rożek, M. Korendo, Zespół Aspergera – wczesne symptomy zaburzenia w sferze społecznej, językowej, motorycznej i poznawczej, Poradnik Językowy TKJ, Warszawa 2018