COVID-19 - zmiany nawyków żywieniowych Polaków

Nawyki żywieniowe podczas pandemii COVID-19

COVID-19 a większe spożycie żywności i podjadanie między posiłkami

Komentarz: Większa ilość czasu spędzanego w domu wiązała się z wyższym spożyciem żywności, zwłaszcza u osób zmagających się z trudnościami z kontrolą masy ciała jeszcze przed pandemią. Nie jest to zaskakujące.

Większy dostęp do żywności czy swoboda w spożywaniu posiłków, możliwość spożywania posiłków na „stanowisku pracy”, ograniczone możliwości uprawiania aktywności fizycznej (np. na świeżym powietrzu), duża ilość wolnego czasu, poza tym częste zaburzenie regularności trybu życia (np. brak regularności posiłków, późniejsze wstawanie i kładzenie się spać) to okoliczności, które sprzyjają zwiększonemu spożyciu pokarmów i pojadaniu między posiłkami.

Ponadto pandemia zwiększa poziom odczuwanego stresu – przyczynami są m.in.

• nagła zmiana sytuacji życiowej,
• niepewność jutra,
• lęk przed utratą pracy,
• obniżka pensji,
• strach przed zachorowaniem i lęk o zdrowie bliskich.

Wszystko to sprzyja nadmiernemu spożywaniu pokarmów – zwłaszcza u osób z tendencją do tzw. zajadania stresu. Niestety stres zajada się przeważnie produktami o wysokiej zawartości cukrów prostych. Mogą one mieć tymczasowy, korzystny wpływ na nastrój, ale długoterminowo zwiększają ryzyko m.in. otyłości i cukrzycy typu 2, które z kolei są związane z cięższym przebiegiem COVID-19.

W pracy nad zmianą nawyków żywieniowych ważne jest wypracowanie umiejętności rozróżnienia głodu, czyli faktycznej potrzeby jedzenia od apetytu – chęci jedzenia, związanej np. z przyjemnym doznaniem z przeszłości. Powstrzymanie apetytu jest trudne, dlatego tak ważne jest, by codzienne posiłki były smaczne i w miarę możliwości go zaspokajały. W kontroli apetytu ważna jest również regularność spożywanych posiłków (co ok. 3-4 godziny).

W przypadku rozluźnienia zwyczajowej równowagi, wynikającej z pandemii, nie można się załamywać, ale raczej potraktować to jako wyzwanie. Statystyki pokazują, że ten problem dotyczy prawie połowy Polaków – nie należy traktować tego jako osobistej porażki. Każdy musi się zaadaptować do nowej sytuacji i okoliczności we własnym tempie, stopniowo wracając do regularnego spożywania zbilansowanych posiłków i unikania przekąsek.

COVID-19 a gotowanie

Komentarz: To dobra wiadomość. W pewnym przeglądzie systematycznym stwierdzono, że spożywanie posiłków w restauracjach wiąże się z wyższym spożyciem energii, udziałem energii z tłuszczów i niższym spożyciem niektórych składników, np. witaminy C, żelaza i wapnia. Dietetycy walczą o to, by każdy pacjent spożywał mniej żywności przetworzonej, a więcej gotował sam – w ten sposób lepiej kontroluje skład posiłku.

Choć oczywiście istnieje ryzyko, i może to tłumaczyć większe spożycie żywności, że samodzielne przygotowywanie posiłków, które często są smaczniejsze niż żywność gotowa sprzyja pojadaniu czy spożywaniu większych porcji. Dlatego po raz kolejny kluczem jest kontrola apetytu. Posiłek powinien zaspokajać uczucie głodu.

COVID-19 a częstotliwość spożywania różnych grup produktów

Komentarz: Okres lockdown’u nawet tymczasowy, może sprzyjać odstępstwom od zdrowych nawyków żywieniowych. Szczególnie narażone są osoby z otyłością. Coraz częściej podkreśla się, że otyłość to choroba przewlekła, która wymaga leczenia do końca życia. Zdarzają się okresy lepszej i gorszej kontroli. Nie wiemy, czy osoby z wysokim indeksem masy ciała (BMI, Body Mass Index) były zdiagnozowane przed pandemią jako osoby otyłe i poddane leczeniu. Jeżeli przed pandemią osoba otyła była już pod opieką specjalisty warto, aby pozostawała w kontakcie ze swoim lekarzem i dietetykiem.

Jeżeli jednak osoba otyła nie została odpowiednio pokierowana przez specjalistów lub nie zdecydowała się na leczenie, warto zrobić pierwszy krok – porozmawiać z lekarzem i spróbować swojej przygody z dietetykiem. Po zdjęciu obostrzeń dostęp do specjalistów staje się coraz lepszy. W razie wskazań, lekarz może również zalecić farmakoterapię (obok diety i regularnej aktywności fizycznej) lub rozważyć zabieg bariatryczny. W przypadku nadwagi nie należy bagatelizować problemu, ale skonsultować się z lekarzem i dietetykiem.  

Jak rozpoznać otyłość?

Przeczytaj artykuł: Otyłość i nadwaga - rozpoznanie, diagnoza

Jak leczyć otyłość? 

Przeczytaj artykuł: Odchudzanie – leczenie nadwagi i otyłości

COVID-19 a wzrost masy ciała

Komentarz: W trakcie pandemii system opieki zdrowotnej był w trudnej sytuacji. Mimo przewidywań, że pandemia może się pojawić, zaskoczyła ona wszystkich. System opieki zdrowotnej musiał zostać przekierowany głównie na opiekę osób zakażonych i z podejrzeniem zakażenia SARS-CoV-2. Wiele konsultacji i zabiegów niepilnych zostało przełożonych lub zamienionych z opcji stacjonarnej na konsultację telefoniczną lub online.

Mogło to spowodować trudności w kontakcie ze specjalistami i niedostateczną opiekę również pacjentów z otyłością czy niedożywieniem. Wyniki te są sugestią na przyszłość, że gdyby taka sytuacja się powtórzyła należy zwrócić szczególną uwagę na opiekę nad osobami mającymi trudności z kontrolą swojej masy ciała – powinny mieć dostęp do dietetyka i w razie potrzeby lekarza.

COVID-19 a spożycie alkoholu i palenie

Komentarz: Nie wykazano, by w grupie palaczy ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 było wyższe. Osoby palące są jednak w grupie ryzyka ciężkiego przebiegu i zgonu z powodu COVID-19. Palenie zwiększa ryzyko zgonu także z powodu raka płuca, chorób płuc i chorób sercowo-naczyniowych. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje podjęcie wszelkich kroków, aby „pokonać” palenie.

Osoba chcąca rzucić palenie powinna skonsultować się ze swoim lekarzem, który poradzi, od czego rozpocząć walkę z nałogiem, pomoże wskazać również środki wspomagające rzucanie palenia. Częstsze przebywanie w domu, zwiększony poziom stresu to tylko niektóre z przyczyn, które mogą tłumaczyć wzrost częstotliwości palenia, często traktowanego przez palaczy jako „swoisty uspokojacz”.

Wbrew przekonaniu, że konsumpcja alkoholu wzrosła, przytoczone dane wskazują na niewielkie jej zwiększenie (14,6 proc.). Na początku pandemii rozpowszechniony był mit, że spożywanie alkoholu może chronić przed zakażeniem koronawirusem – ale to mylne przeświadczenie nie przełożyło się w Polsce, na znaczący wzrost spożycia. Picie alkoholu nie niszczy wirusa, a ma niekorzystny wpływ na układ odpornościowy.

Preparaty na bazie alkoholu odkażają jedynie skórę, a nie błonę śluzową jamy ustnej czy gardła. Częstszy wzrost spożycia u osób uzależnionych od alkoholu jest ciekawą obserwacją i wskazuje, że w przypadku przyszłych, podobnych sytuacji powinno się szczególnie zwracać uwagę na opiekę nad tymi osobami.

WHO podkreśla, że alkoholicy mogą być w grupie ryzyka zakażenia COVID-19 nie tyle z powodu bezpośredniego efektu alkoholu, ale częstszego występowania bezdomności w tej grupie czy częstszego przebywania w więzieniu.

COVID-19 a strach związany z zakupami i kontaktem z zakażoną żywnością

Komentarz: Koronawirus SARS-CoV-2 to zupełnie nowy wirus, dlatego na początku pandemii wiele zaleceń i obostrzeń było opartych na opiniach ekspertów, bazujących na założeniach teoretycznych i doświadczeniach z poprzednich epidemii. Z czasem nasza wiedza i zrozumienie SARS-CoV-2 się powiększyły i dzięki temu lęk przed nieznanym zmalał.

Instytucje, takie jak WHO czy Główny Inspektorat Sanitarny, zalecały zachowanie pewnych środków zapobiegawczych w przypadku robienia zakupów i kontaktu z żywnością. 

Czy w dobie pandemii żywność jest bezpieczna? 

Dowiedz się więcej z artykułu: Koronawirus (COVID-19) – czy w dobie pandemii żywność jest bezpieczna

Jak wyglądają zakupy w czasie pandemii?

Przeczytaj artykuł: Koronawirus SARS-CoV-2 - jak wyglądają zakupy w czasie pandemii?

Obecnie jednak nie ma danych, które potwierdzałyby, że człowiek może zakazić się przez żywność. Głównym źródłem transmisji wirusa jest zakażony człowiek. Wiele zasad higieny w kontakcie z żywnością, których się nauczyliśmy podczas pandemii jest aktualnych niezależnie od ryzyka zakażenia SARS-CoV-2 (np. mycie rąk, mycie warzyw i owoców, odpowiednia obróbka termiczna żywności), w celu ochrony przed innymi drobnoustrojami patogennymi.

Więcej znajdziesz w naszym materiale:

Przybij piątkę z bezpieczniejszą żywnością. Pobierz plik PDF >> 

COVID-19 jak sobie radzą inni? Doświadczenia z Włoch, Hiszpanii, państw Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu

W podobnym badaniu zrealizowanym we Włoszech (3533 osób) (Di Renzo i wsp., 2020), odnotowano wzrost masy ciała u prawie połowy respondentów (48,6 proc.). Poza tym ponad ⅓ osób zwiększyła swoją aktywność fizyczną (38,3 proc.), zwłaszcza ukierunkowaną na przyrost masy mięśniowej.

Około 15 proc. ankietowanych spożywało więcej żywności z upraw organicznych i od lokalnych rolników. W polskim badaniu nie analizowano tego zjawiska, ale w trakcie pandemii w naszym kraju promowano robienie zakupów w sąsiednich sklepach i wspieranie lokalnych rolników.

Wyniki badania IPSOS dotyczące rynków Maroko, Tunezji, Algierii, Egiptu, Arabii Saudyjskiej i Zjednoczonych Emiratów Arabskich (5000 konsumentów), wskazują na pozytywną zmianę nawyków żywieniowych związaną z COVID-19 w tym regionie. Około połowa ankietowanych (54 proc.), zaczęła jeść zdrowiej, 45 proc. osób jadło więcej zbilansowanych posiłków. Podobnie jak w Polsce, mieszkańcy tych krajów spędzali więcej czasu w kuchni – 81 proc. częściej próbowało nowych przepisów, 49 proc. oglądało więcej programów dotyczących żywienia i gotowania.

Odnotowano również wzrost korzystania z możliwości robienia zakupów online (33 proc. osób częściej korzystało z tej opcji). Ludzie ograniczyli jedzenie posiłków w restauracjach – nawet 79 proc. mniej, a 76 proc. zastąpiło posiłki w restauracji kuchnią domową.

W badaniu populacji hiszpańskiej (7514 osób) (Rodríguez-Pérez i wsp., 2020), odnotowano również pozytywny trend pandemii COVID-19 na zmianę nawyków żywieniowych. Ankietowani deklarowali niższe spożycie czerwonego mięsa, alkoholu, pokarmów smażonych i słodyczy, a wyższe owoców, warzyw i nasion roślin strączkowych.

Zaobserwowano niepokojący spadek aktywności fizycznej (59,6 proc. osób). Około 64 proc. osób przyznało, że nie zwiększyło spożycia żywności w związku z pandemią. Część osób miała problemy z dostępem do pewnych grup żywności, np. mięsa, warzyw i ryb, co mogłoby częściowo tłumaczyć ten wynik.

Era „post-covid” luzowanie obostrzeń i co dalej?

Pandemia jeszcze się nie skończyła, ale większość obostrzeń została zdjęta i powoli każdy stara się przystosować do nowej rzeczywistości, zwanej nie raz w mediach „post-covidową”. Wprowadzone obostrzenia (np. częste mycie rąk, zachowanie dystansu, izolacja społeczna), skutecznie zmniejszyły transmisję zakażeń SARS-CoV-2, ale jednocześnie spowodowały pojawienie się depresji, lęku, gniewu i stresu.

Wyniki polskiego badania pokazują, że okres lock-downu wiązał się u około połowy osób z większym spożyciem żywności i podjadaniem między posiłkami. Jednocześnie co trzeci badany odnotował wzrost masy ciała.

Nie mamy danych dotyczących zmiany poziomu aktywności fizycznej w Polsce, w pracach obejmujących populacje Hiszpanii i Włoch obserwacje były różne. Spożywanie produktów o wysokiej zawartości cukru i alkoholu jest jedną z metod radzenia sobie ze stresem i depresją.

Zdjęcie obostrzeń niekoniecznie przywróciło rzeczywistość „przed-covidową”. Wielu z nas wciąż pozostaje w domach, ogranicza swoją aktywność lub zmieniło na stałe swój tryb życia. Tym bardziej warto na chwilę się zatrzymać i zadać sobie kilka pytań:

1. Czy jestem mało aktywny fizycznie?
2. Czy czuje, że odżywiam się niezdrowo?
3. Czy moja masa ciała niekorzystnie się zmieniła?
4. Czy jem więcej?
5. Czy sięgam po słodkie i/lub słone przekąski?
6. Czy moja regularność spożywania posiłków się zdestabilizowała?

Jeżeli chociaż na jedno z tych pytań odpowiedziałeś tak, to znaczy, że powinieneś podjąć jedno z poniższych postanowień.

Pobierz i wydrukuj przykładowy wzór dzienniczka spożycia (PDF) >>

Dlaczego powinniśmy być wciąż ostrożni podczas pandemii COVID-19? 

Część środków zapobiegawczych w miejscach publicznych wciąż obowiązuje, np. zakrywanie ust i nosa oraz zachowywanie dystansu przynajmniej 2 metrów.

Przeczytaj artykuł: COVID-19. Dlaczego powinniśmy być wciąż ostrożni?

Referencje:

1. Sidor, A.; Rzymski, P. Dietary Choices and Habits during COVID-19 Lockdown: Experience from Poland. Nutrients 2020; 12: 1657.
2. https://www.who.int/news-room/commentaries/detail/smoking-and-covid-19
3. https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/437608/Alcohol-and-COVID-19-what-you-need-to-know.pdf?ua=1
4. MattioliV., Sciomer S., Cocchi C. i wsp. “Quarantine during COVID-19 outbreak: changes in diet and physical activity increase the risk of cardiovascular disease” Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases 2020; 30 May.
5. Lachat, C., Nago, E., Verstraeten, R., Roberfroid, D., Van Camp, J. and Kolsteren, P. Eating out of home and its association with dietary intake: a systematic review of the evidence. Obesity Reviews 2020; 13: 329-346.
6. Di Renzo, L., Gualtieri, P., Pivari, F. et al. Eating habits and lifestyle changes during COVID-19 lockdown: an Italian survey. J Transl Med 2020; 18: 229.
7. 5 Ways COVID-19 has impacted MENA’s food habits. June 2020. IPSOS, https://www.ipsos.com/en-sa/5-ways-covid-19-has-impacted-menas-food-habits.
8. Rodríguez-Pérez, C.; Molina-Montes, E.; Verardo, V.; Artacho, R.; García-Villanova, B.; Guerra-Hernández, E.J.; Ruíz-López, M.D. Changes in Dietary Behaviours during the COVID-19 Outbreak Confinement in the Spanish COVIDiet Study. Nutrients 2020; 12: 1730.