Lęk separacyjny – czym jest? Jak sobie z nim radzić?

Separacyjne zaburzenie lękowe pojawia się od 2 do 4 proc. dzieci i adolescentów. Zwykle występuje częściej u dziewczynek niż u chłopców oraz w rodzinach o niskim statusie społeczno-ekonomicznym. 

Lęk separacyjny przyczyny

Nie istnieje jeden konkretny powód wystąpienia tego schorzenia. Przyczyną separacyjnego zaburzenia lękowego może być:

• uprzednia strata osoby bliskiej czy separacja,
• samo zagrożenie zaistnienia takiej sytuacji,
• zaburzenia lękowe u rodziców,
• zbyt symbiotyczny związek matka-dziecko.

Powodem lęku separacyjnego może być istotna zmiana w życiu dziecka: taka jak zmiana przedszkola, szkoły czy miejsca zamieszkania. Co więcej, wskazuje się również na czynniki genetyczne. 

Objawy lęku separacyjnego

Głównym objawem jest nadmierny i zogniskowany lęk przed rozłąką z tymi osobami, do których dziecko jest przywiązane. Ponadto mogą występować:

• nierealistyczne zamartwianie się nieszczęściami, które mogłyby spaść na rodziców lub strach, że wyjdą oni i nie wrócą albo też uporczywe myśli dotyczące ich śmierci,
• zamartwianie się, że jakieś nieszczęśliwe zdarzenie (zagubienie, porwanie) rozdzieli dziecko od najbliższej mu osoby,
• utrwalona niechęć lub odmowa chodzenia do przedszkola, szkoły z obawy przed rozłąką z osobą, z którą dziecko jest związane,
• utrwalona niechęć lub odmowa kładzenia się spać, jeśli nie ma w pobliżu rodziców, częste wstawanie w nocy po to, by sprawdzić, czy rodzice są obecni w domu, lub po to by spać z rodzicami,
• niechęć lub odmowa spania poza domem,
• utrwalony strach przed przebywaniem samemu albo bez rodziców; także bezzasadna obawa przed osamotnieniem lub pozbawieniem dostępu do rodzica,
• powtarzanie się koszmarów nocnych z tematem rozłąki,
• ponawianie takich objawów somatycznych, jak bóle brzucha, głowy, nudności w sytuacjach separacji,
• wyraźne pogorszenie samopoczucia w sytuacji spodziewanego rozdzielenia, nadmierny stres w oczekiwaniu na rodziców, w czasie rozstawania się lub bezpośrednio potem (płacz, złość, apatia).

Średni wiek, w którym pojawiają się pierwsze objawy separacyjnego zaburzenia lękowego to 8-9 lat. 

Lęk separacyjny rozpoznanie

Podczas wizyty, specjalista musi stwierdzić:

• rozwojowo niewłaściwy i nadmierny lęk przed oddzieleniem od domu lub osób, do których pacjent jest przywiązany,
• czas trwania zakłócenia na co najmniej 4 tygodnie,
• początek zaburzenia przed 18. rokiem życia,
• istotne klinicznie upośledzenie funkcjonowania społecznego, szkolnego (zawodowego) lub funkcjonowania w innych ważnych dziedzinach,
• brak występowania zaburzenia wyłącznie w przebiegu całościowego zaburzenia rozwojowego, schizofrenii lub innych zaburzeń psychotycznych. W przypadku dorastających i dorosłych nie można go wyjaśnić lepiej występowaniem zaburzenia panicznego z agorafobią. 

Zwykle rozpoznania dokonuje psycholog lub psychiatra na podstawie wywiadu z dzieckiem i rodzicami oraz obserwacji pacjenta. 

Leczenie lęku separacyjnego

Tak jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, tak i tutaj wskazane są interwencje psychologiczne. Używane techniki behawioralne to m.in. systematyczna desensytyzacja i ekspozycja, warunkowanie instrumentalne czy terapia poznawczo behawioralna.

Ważna jest również psychoedukacja. W czasie spotkań z psychologiem, pacjenci uczą się m.in. jak radzić sobie z lękiem, oswajać go stopniowo a następnie całkowicie przezwyciężyć. Czasami wskazana jest również farmakoterapia. Skuteczność leczenia zależy głównie od motywacji samego pacjenta i jego rodziny.

Lęk separacyjny rokowanie i powikłania

Problemy dziecka z rozstaniem z rodzicami mogą skutkować stresem zarówno malucha, jak i dorosłych. To niejednokrotnie prowadzi do konfliktów w rodzinie. Co więcej brak obecności np. w szkole, powoduje narastanie zaległości i konieczność ich nadrabiania, co może skutkować większym napięciem u dziecka. To oczywiście tylko przykładowe powikłania. Różnią się one nieco w zależności, od konkretnej rodziny i samego pacjenta.

Lęk separacyjny zalecane postępowanie

1. Lęk pojawiający się u dziecka przed rozstaniem z rodzicem jest czymś naturalnym.
2. Jeśli taki lęk trwa zbyt długo, lub jego objawy są bardzo silne, skontaktuj się ze specjalistą.
3. Przed wizytą wynotuj informacje: kiedy pojawił się lęk separacyjny? Czy w domu nastąpiła w ostatnim czasie istotna zmiana życiowa? Jakie jeszcze objawy Cię niepokoją?
4. Stosuj się do zaleceń specjalisty, z którym się skontaktowałeś, bądź cierpliwy.  

Przeczytaj także:

Atak paniki - objawy, jak sobie z nim radzić

Czym są fobie? Rodzaje, objawy i leczenie

Zespół Aspergera u dzieci - diagnostyka, terapia, życie ze spektrum autyzmu

Piśmiennictwo:

1. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL, Warszawa 2005. 
2. Grzywa Anna (red.) Ebert M.,H. I in., Psychiatria – Aktualności w rozpoznawaniu i leczeniu, Czelej, Lublin 2011.