fZaburzenia miesiączkowania – przyczyny, objawy i leczenie zaburzeń miesiączkowania

Zaburzenia miesiączkowania są jedną z najczęstszych przyczyn, z jaką kobiety zgłaszają się do lekarza ginekologa. Przyczyny zaburzeń miesiączkowania są różne i często mogą być złożone.
Zaburzenia miesiączkowania

Cykl miesiączkowy – co to jest?

Aby zrozumieć, na czym polegają zaburzenia miesiączkowania, należy w pierwszej kolejności poznać fizjologię cyklu miesiączkowego kobiety.

Regularne zgodne z normą krwawienia miesiączkowe są oznaką cyklicznej pracy jajników. W okresie prokreacyjnym, przeciętna kobieta ma około 400 cykli miesiączkowych. Przyjmuje się, że w czasie każdej miesiączki objętość utraconej krwi nie przekracza 80 ml.

Ile trwa cykl miesiączkowy?

Cykl miesiączkowy trwa ok 28 dni, natomiast zdarza się, że u niektórych kobiet jest dużo krótszy – 21 dni, a u innych trwa 35 dni. Dopóki miesiączki są regularne, obserwuje się objawy występującej owulacji, a odchylenia nie są większe niż +/- 7 dni od standardowego 28 dniowego cyklu – nie ma się czym martwić.

Należy pamiętać, że długość cyklu menstruacyjnego mierzy się od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed kolejnym krwawieniem.

Cykl miesiączkowy możemy podzielić na dwie fazy:

  • pierwszą – fazę folikularną - która jest niestała, może trwać różnie długo
  • drugą - fazę lutealną - która rozpoczyna się po uwolnieniu komórki jajowej i fizjologicznie powinna trwać zawsze tyle samo, czyli 14 dni.

W całym cyklu miesiączkowym występuje szereg zmian hormonalnych, które prowadzą do zmian w jajnikach i macicy. Celem tych zmian jest doprowadzenie do wzrastania pęcherzyków jajnikowych, z których zostanie uwolniona komórka jajowa oraz przygotowanie macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki.

Przebieg cyklu miesiączkowego

Cykl rozpoczyna się na poziomie podwzgórza, które wydziela gonadoliberyny. Hormony te stymulują przysadkę do pulsacyjnego wydzielania dwóch hormonów: FSHLH.

Wzrastający poziom FSH wywołuje wzrost pęcherzyków na jajnikach. W zależności od poziomu, jaki osiągnie FSH dokona się wzrost jednego lub kilku dominujących pęcherzyków.

Gdy FSH osiągnie odpowiedni poziom, nastąpi dominacja jednego pęcherzyka, nazywanego pęcherzykiem Graafa. Reszta pęcherzyków ulegnie atrezji (zanikowi, degeneracji), bez pozostawienia śladów na jajniku.

Możliwa jest również sytuacja, kiedy FSH osiąga bardzo wysoki poziom, co może spowodować wzrost kilku pęcherzyków dominujących. Wzrastające pęcherzyki jajnikowe wydzielają duże ilości estrogenów, co powoduje zmniejszanie stężenia FSH w surowicy krwi.

Sprawdź: 

W czasie, kiedy stężenie FSH rośnie, następuje gwałtowny, pojedynczy skok LH. Pik ten ma na celu zainicjowanie końcowych procesów dojrzewania w pęcherzyku Graafa i po około 30 godzinach od skoku poziomu hormonu następuje pęknięcie pęcherzyka wraz z uwolnieniem komórki jajowej.

Podwyższony poziom lutotropiny (LH) wpływa również na przekształcenie się resztek pęcherzyka Graafa w ciałko żółte. Wraz z uwolnieniem komórki jajowej rozpoczyna się druga faza cyklu, która charakteryzuje się wysokim poziomem progesteronu i estrogenów – hormonów wydzielanych przez ciałko żółte.

W sytuacji, kiedy dojdzie do zapłodnienia trofoblast wydziela HCG – ludzką gonadotropinę kosmówkową. Hormon ten stymuluje ciałko żółte do wydzielania progesteronu i estrogenów.

Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, poziom tych hormonów gwałtowanie spada, co powoduje, iż przysadka otrzymuje sygnał o niskim poziomie progesteronu i estrogenów i rozpoczyna wydzielanie zwiększonej ilości FSH, co w konsekwencji daje możliwość rozpoczęcia kolejnego cyklu.

Żeński układ płciowy

Rodzaje zaburzeń miesiączkowania

Zaburzenia miesiączkowania mogą przyjmować bardzo różną postać:

  • pierwotnego braku miesiączki;
  • wtórnego braku miesiączki;
  • rzadkich miesiączek;
  • częstych miesiączek;
  • skąpych miesiączek;
  • obfitych miesiączek;
  • plamień międzymiesiączkowych.

W dalszej części artykułu opisano szczegółowo poszczególne rodzaje zaburzeń miesiączkowania, wraz z krótkim opisem możliwych przyczyn i postępowania z pacjentką.

Pierwotny brak miesiączki

O tym zaburzeniu można powiedzieć wtedy, kiedy dziewczyna po ukończeniu 16 roku życia nadal nie miesiączkuje.

Przyczyn pierwotnego braku miesiączki może być wiele:

  • dysgenezję gonad;
  • hipoplazję jajników;
  • niewydolność podwzgórza;
  • wrodzony przerost nadnerczy;
  • zespół braku wrażliwości na androgeny;
  • guz przysadki mózgowej;
  • wady wrodzone narządów płciowych.

Diagnostyka pierwotnego braku miesiączki polega na przeprowadzeniu z pacjentką wywiadu oraz przeprowadzeniu badania. Należy zwrócić szczególną uwagę na ocenę dojrzałości płciowej i występowanie cech płciowych.

W dalszej kolejności, lekarz biorąc pod uwagę wskazania i wynik badania przedmiotowego może podjąć decyzję o leczeniu lub o konieczności pogłębienia diagnostyki, zlecając wykonanie badań szczegółowych.

Za regulację cyklu miesiaczkowego odpowiada m.in. estrafiol. Sprawdź badanie >>

Wtórny brak miesiączki

Wtórny brak miesiączki jest to sytuacja, kiedy nie występuje miesiączka u kobiety, która wcześniej miesiączkowała. Aby taki stan zdiagnozować od ostatniego krwawienia powinno minąć, co najmniej 6 miesięcy.

Wtórny brak miesiączki może być wywołany:

  • zaburzeniami czynności osi podwzgórze-przysadka-jajnik,
  • atrezją macicy,
  • jako konsekwencja zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Zespół policystycznych jajników

Najczęstszą przyczyną wtórnego braku miesiączki jest zespół policystycznych jajników (PCOS).

PCOS to zaburzenie hormonalne, które charakteryzuje się:

  • nieregularnymi cyklami miesiączkowymi,
  • zaburzeniami owulacji,
  • hirsutyzmem (nadmiernym owłosieniem),
  • trądzikiem.

Diagnostyka zespołu policystycznych jajników obejmuje m.in. wykonanie badań hormonalnych, USG ginekologicznego, w którym obserwuje się występowanie wielotorbielowatych jajników.

O konieczności wykonania badań diagnostycznych zawsze decyduje lekarz, który na podstawie wywiadu i badania pacjentki na wizycie może podjąć decyzję o konieczności rozszerzenia diagnostyki.

Ponieważ u pacjentek dotkniętych zespołem policystycznych jajników często współistnieje otyłość – kobietom, które w danym momencie planują ciąże zaleca się aktywność fizyczną i utratę ok 10 proc. masy ciała.

W początkowym okresie menstruacji najlepszym wyjściem jest stosowanie podpasek higienicznych

Odpowiednio zbilansowana dieta o dopasowanej do potrzeb pacjentki kaloryczności w wielu przypadkach jest podstawą terapii. Zmniejszenie masy ciała często prowadzi do pojawienia się owulacyjnych cykli. W konsekwencji umożliwia pacjentce zajście w ciążę bez leczenia farmakologicznego.

Jeśli redukcja wagi nie spowoduje regulacji cyklu miesiączkowego, a cykle nadal będą nieregularne, bezowulacyjne – lekarz może zdecydować o rozpoczęciu leczenia farmakologicznego, które będzie miało na celu stymulację owulacji.

Poza okresem starań o ciążę, kobiety z zespołem PCOS powinny dążyć do uregulowania cykli, zazwyczaj za pomocą tabletek antykoncepcyjnych.

Rzadkie miesiączki

Jest to taka sytuacja, kiedy cykl miesiączkowy wydłuża się i trwa ponad 36 dni, ale miesiączki występują częściej, niż co 6 miesięcy.

Przyczyn rzadkich miesiączek może być wiele:

  • cykle bezowulacyjne (w zespole policystycznych jajników PCOS),
  • choroby tarczycy,
  • hiperprolaktynemia,
  • niewydolność ciałka żółtego,
  • wydłużenie fazy folikularnej,
  • bardzo duża utrata masy ciała.

Bardzo często obserwuje się rozregulowanie cyklu menstruacyjnego u kobiet:

  • które intensywnie ćwiczą,
  • odchudzają się,
  • nastąpiła u nich duża utrata masy ciała.

Kiedy poziom tkanki tłuszczowej w organizmie kobiety spada poniżej 17 proc. następuje zatrzymanie miesiączki m.in. na skutek spadku ilości estrogenów, które produkowane są w tkance tłuszczowej. Organizm przechodzi w stan magazynowania energii i niewielką ilość kcal, która dostarczana jest do organizmu przeznacza na utrzymanie funkcji niezbędnych do życia.

Jedną z dość częstych przyczyn zaburzeń miesiączkowania w postaci nieregularnych cykli miesiączkowych jest hiperprolaktynemia.

Hiperprolaktynemia jest stanem w którym organizm produkuje nadmiernie prolaktynę. Szacuje się, że nawet u 20 proc. kobiet zgłaszających się z powodu nieregularnych miesiączek przyczyną jest nadmierna produkcja prolaktyny.

Prolaktyna to hormon wydzielany głównie przez przedni płat przysadki mózgowej.

Możliwe przyczyny nadmiernego wydzielania prolaktyny:

  • gruczolaki przysadki mózgowej,
  • zmiany w centralnym układzie nerwowym,
  • farmakoterapia, przyjmowane leki,
  • choroby endokrynologiczne,
  • przewlekła niewydolność nerek,
  • niewydolność wątroby.

Postępowanie lecznicze w głównej mierze zależy od przyczyny, która spowodowała hiperprolaktynemię.

Częste miesiączki

 O częstych miesiączkach mówimy wtedy, gdy cykl menstruacyjny skraca się nadmiernie i trwa poniżej 21 dni.

Częste miesiączki występują u pacjentek:

  • z cyklami bezowulacyjnymi (z zespołem policystycznych jajników PCOS)
  • u których nastąpiło wydłużenie fazy folikularnej
  • z niewydolnością ciałka żółtego

Zarówno wydłużenie fazy folikularnej, jak i niewydolność ciałka żółtego powodują trudności z zajściem w ciążę.

W przypadku niewydolności ciałka żółtego poziomy hormonów są na zdecydowanie niższym poziomie, ale też szybko ulegają obniżeniu, w związku z czym błona śluzowa macicy nie jest w pełni przygotowana na przyjęcie zapłodnionej komórki, co w konsekwencji skutkuje niemożnością zajścia w ciążę.

Niekiedy, w związku z często występującymi krwawieniami dochodzi do anemii u kobiety. Wtedy należy wprowadzić leczenie farmakologiczne, w tym hormonalne, aby cykle się unormowały.

Umów wizytę u ginekologa  WarszawieKrakowieWrocławiu lub Poznaniu

Skąpe miesiączki

Skąpa miesiączka, to taka, w czasie której ilość wydzieliny miesiączkowej jest mniejsza niż fizjologicznie.

Obrazowo mówi się o tym, że w czasie skąpej miesiączki kobieta zużywa mniej, niż 2 podpaski/tampony w ciągu doby. Zazwyczaj takie miesiączki są charakterystyczne dla kobiet, które stosują antykoncepcję hormonalną. Wiążę się to z hormonalnym blokowaniem wzrostu endometrium.

W konsekwencji niewielka jego ilość ulega złuszczeniu w trakcie krwawienia. Jednak w przypadku kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną jest to sytuacja typowa, jeśli nie występują inne objawy, nie jest to powód do niepokoju.

Skąpe miesiączki a ciąża

Inną przyczyną zmiany charakteru krwawienia jest ciąża. W niektórych przypadkach kobiety, mimo że są w ciąży, w terminie przypadającym na miesiączkę mają niewielkie plamienia.

Zaniepokoić powinna zmiana charakteru krwawienia – z normalnego, na bardzo skąpy. Zaleca się wykonanie testu ciążowego. W przypadku pozytywnego wyniku testu należy zaprzestać spożywania alkoholu, palenia papierosów oraz rozpocząć suplementację wskazaną dla kobiet ciężarnych.

Negatywny wynik testu w przypadku nagłej zmiany charakteru miesiączki, zwłaszcza przy jednoczesnym występowaniu innych niepokojących objawów jest podstawą do konsultacji z lekarzem bądź położną. 

Patologiczną sytuacją, która może wiązać się z występowaniem skąpych miesiączek są torbiele jajników.

Higiena podczas miesiączki jest rzeczą niezwykle ważną

Oprócz niewielkich plamień kobiety skarżą się wtedy na:

Torbiele uwidaczniane są w obrazie USG. Postępowanie w dużej mierze zależy od wielkości torbieli. W przypadku dużych – konieczne jest operacyjne ich usunięcie, natomiast niewielkie, czynnościowe torbiele – zazwyczaj leczy się podając środki hormonalne.

Obfite miesiączki

Krwotoczne miesiączki, w czasie, których kobieta musi bardzo często wymieniać podpaski bądź tampony stanowią zagrożenie dla każdej kobiety. W czasie obfitego krwawienia może dojść do anemii, w konsekwencji konieczne będzie leczenie farmakologiczne - podawanie preparatów żelaza.

Możliwe przyczyny obfitych krwawień:

Postępowanie w przypadku uciążliwych, krwotocznych miesiączek, w czasie, których kobieta zgłasza bardzo złe samopoczucie, zawroty głowy, omdlenia polega najczęściej na zastosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, aby spowodować zmniejszony wzrost endometrium, a w konsekwencji osłabić krwawienie.

Obfite krwawienia a endometrioza

Jedną z przyczyn bardzo obfitych miesiączek jest endometrioza - choroba, która dotyka tylko kobiety.

W cyklu miesiączkowym przez ok. 21 dni endometrium, czyli błona śluzowa wyściełająca macicę, narasta, po czym w czasie miesiączki złuszcza się i ulega ewakuacji na zewnątrz, poza ciało kobiety. Dzieje się to w trakcie miesiączki.

W momencie, kiedy endometrium cofnie się przez jajowody do jamy brzusznej, ulega wszczepieniu w inne narządy – jajniki, jelita, pęcherz moczowy, otrzewną. W miejscu wszczepień tworzą się guzki, które wrażliwe są na działanie hormonów płciowych, dokładnie tak samo, jak endometrium w macicy.

W związku z tym zgodnie ze wzrostem hormonów w cyklu miesiączkowym guzki narastają, po czym w trakcie, kiedy kobieta ma menstruację, pojawia się krwawienie z ognisk endometrialnych. Ponieważ nie ma żadnej drogi ewakuacji krwi z jamy brzusznej, gromadzi się ona w postaci zrostów w okolicy guzków endometrialnych.

Wśród objawów endometriozy należy wymienić:

  • przedłużające się krwawienia menstruacyjne,
  • obfite i bolesne miesiączki,
  • ból pojawia się kilka dni przed miesiączką i trwa do jej końca,
  • zaburzenia miesiączkowania,.
  • silne bóle brzucha,
  • bolesność w trakcie współżycia,
  • trudności z zajściem w ciążę,
  • ból w trakcie oddawania stolca i moczu,
  • krew w moczu lub w kale. 

Sposób leczenia endometriozy uzależniony jest od tego, z jakim problemem zgłosiła się pacjentka.

Jeśli kobieta planuje akurat ciążę, a jej głównym problemem jest niepłodność – należy podjąć kroki, aby usunąć przyczynę niepłodności. Często lekarz decyduje w takiej sytuacji o operacji, która ma na celu usunięcie zrostów, które stanowią mechaniczną przeszkodę dla zapłodnienia.

Wiele kobiet podczas miesiączki przykłada sobie do podbrzusza termofor wypełniony gorącą wodą

Natomiast, jeśli kobieta w najbliższej przyszłości nie planuje dziecka, a głównym powodem, dla którego się zgłosiła są bolesne, obfite miesiączki czy przewlekły ból zlokalizowany w obrębie miednicy mniejszej, to postępowaniem z wyboru jest wprowadzenie leczenia hormonalnego.

Taka terapia ma udowodnione działanie zmniejszające ból związany z endometriozą. Zazwyczaj w leczeniu stosuje się preparaty estrogenowo – progestagenowe lub same progestageny np. w postaci wkładek wewnątrzmacicznych.

Plamienia między miesiączkami

Plamienia między miesiączkami nie zawsze muszą oznaczać zaburzenia miesiączkowania. U niektórych kobiet zdarza się plamienie w połowie cyklu, które jest plamieniem okołoowulacyjnym.

Do plamienia dochodzi na skutek uwolnienia komórki jajowej. Uznaje się, że krwawienie okołoowulacyjne występuje u części kobiet i o ile nie towarzyszą mu inne objawy nie jest powodem do niepokoju.

Inną sytuacją jest plamienie implantacyjne, czyli niewielkie plamienie w momencie zagnieżdżania się zarodka w macicy. Obie opisane sytuacje mogą zdarzyć się każdej kobiecie i nie wymagają włączania diagnostyki.

W momencie, kiedy plamienia stają się bardziej intensywne, bądź zdarzają się w różnych momentach cyklu, możemy podejrzewać większe lub mniejsze zaburzenia miesiączkowania. Najczęstszą przyczyną są nieprawidłowości hormonalne, które lekarz stwierdza po przeprowadzeniu z pacjentką wywiadu, zbadaniu jej i ewentualnym zleceniu i wykonaniu badań hormonów w odpowiednim dniu cyklu.

Decyzję o konieczności wykonania dodatkowej diagnostyki każdorazowo podejmuje lekarz. Jeśli plamienia są uciążliwe, bądź pojawiają się w każdym cyklu – ginekolog zadecyduje o formie leczenia.

Leczenie zaburzeń miesiączkowania

W zależności od przyczyny nieprawidłowości w cyklu menstruacyjnym wdraża się specyficzne leczenie – zwykle farmakologiczne.

Jeśli przyczyną nieregularnych cykli są zaburzenia hormonalne, dąży się do ich uregulowania. W przypadku kiedy przyczyną są defekty anatomiczne, zrosty, endometrioza, możliwe jest włączenie leczenia chirurgicznego.

Leczenie może trwać kilka tygodni lub dłużej, jeśli przyczyna zaburzeń jest złożona.

Rokowanie i powikłania zaburzeń miesiączkowania

W wielu przypadkach rokowanie jest pomyślne. Włączenie leczenia farmakologicznego lub usunięcie przyczyny mechanicznej pozwala na wyeliminowanie bezpośredniego powodu zaburzeń i w konsekwencji na uregulowanie cykli.

Zaburzenia miesiączkowania nie są zwykle bezpośrednim zagrożeniem dla życia pacjentki (chyba, że wynikają z zaawansowanego procesu nowotworowego), mogą jednak skutkować niepłodnością.

Zalecane postępowanie przy zaburzeniach miesiączkowania

  • Obserwuj swoje cykle menstruacyjne, notuj daty kolejnych miesiączek. Dzięki temu będziesz mogła wychwycić ewentualne odchylenia od normy. O datę ostatniej miesiączki będzie również pytał lekarz podczas wizyty ginekologicznej.
  • Jeśli występują u Ciebie niepokojące objawy np. ból w trakcie stosunku, ból w podbrzuszu, krwawienia między miesiączkami, skonsultuj się z lekarzem.
  • Wykonaj test ciążowy, jeśli miesiączka nie wystąpiła w spodziewanym terminie. Jeśli jego wynik jest negatywny, a miesiączka nie pojawiła się w kolejnym cyklu skonsultuj się z lekarzem.
  • Jeśli jesteś w trakcie leczenia stosuj się do zaleceń swojego lekarza ginekologa, nie modyfikuj samodzielnie dawek leków ani częstości ich przyjmowania.
  • Co trzy lata wykonuj badanie cytologiczne.

Przeczytaj także:

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 05.07.2018
Data ostatniej aktualizacji 29.09.2023