Dieta w chorobie Hashimoto - jadłospis przy niedoczynności tarczycy. Czego unikać?

1. Co to jest choroba Hashimoto
2. Hashimoto a gluten
3. Wpływ jodu
4. Selen
5. Żelazo
6. Witamina D
7. Soja
8. Hashimoto a inne problemy zdrowotne

Zdrowy zbilansowany dieta dostarcza niezbędnych składników odżywczych. W tym potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania tarczycy: jodu, żelaza i selenu. Należy jednak zwrócić uwagę na substancje wolotwórcze znajdujące się w niektórych produktach. Mogą one zmniejszać wchłanianie jednego z hormonów tarczycy – lewotyroksyny i nasilać objawy niedoczynności tego gruczołu.

Co to jest choroba Hashimoto?

Na rozwój przewlekłego limfocytarnego zapalenia tarczycy o podłożu autoimmunologicznym ma wpływ współwystępowanie predyspozycji genetycznych i pewnych czynników środowiskowych. Bezpośrednią przyczyną jest produkcja autoprzeciwciał przeciwko komórkom tarczycy, co prowadzi do ich zaniku i jej niedoczynności.

Autoimmunizacyjne zapalenie tego gruczołu jest głównie znane jako choroba Hashimoto. Co ciekawe, nazwa choroby nie pochodzi od nazwiska endokrynologa, a japońskiego chirurga Hakaru Hahimoto, który opisał tę przewlekłą chorobę w 1912 roku. Na podstawie analizy usuniętych gruczołów tarczowych, zaobserwował, że ich miąższ uległ zwłóknieniu i zanikowi.

W diagnostyce niedoczynności tarczycy punktem wyjścia jest ocena stężenia hormonów TSH i fT4 we krwi. Podstawą leczenia jest przyjmowanie lewoskrętnej tyroksyny (L-T4). Terapia ta u większości prowadzi do złagodzenia objawów choroby i poprawy jakości życia.

To, co jemy, ma wpływ na wchłanianie leku stosowanego w leczeniu choroby Hashimoto. Rekomendacją jest, by L-T4 przyjmować na czczo, 30 minut przed śniadaniem, najlepiej popijając niewielką ilości wody (np. pół szklanki). Produkty zawierające soję mogą obniżać wchłanianie lewotyroksyny w jelicie cienkim.

• Dowiedz się więcej o badaniach w kierunku Hashimoto.

Hashimoto a gluten

Bezwzględne przestrzeganie diety bezglutenowej jest wskazane w przypadku zdiagnozowanej celiakii, alergii na pszenicę lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten. U chorego na Hashimoto, u którego nie współwystępują te jednostki chorobowe, stosowanie diety bezglutenowej nie jest konieczne. Mimo mody na jej stosowanie, obecnie nie ma dowodów na efekt tego sposobu żywienia we wspomaganiu leczenia przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, bez współistniejącej choroby glutenozależnej.

Dieta bezglutenowa to nie tylko eliminacja glutenu, lecz także innych cennych składników, których dostarczają nam produkty zbożowe – tj. błonnika, białka, żelaza, cynku, magnezu oraz kwasu foliowego i innych witamin (np. B12).

Osoby z celiakią są w grupie zwiększonego ryzyka zaparć związanego z niższym spożyciem błonnika w porównaniu z osobami, które spożywają posiłki zawietające gluten.

Wprowadzenie diety bezglutenowej bez kontroli lekarza i dietetyka, często mało urozmaiconej, może prowadzić do zaburzeń stanu odżywienia. Pojawiły się doniesienia, że taka dieta w porównaniu z normalnym zdrowym sposobem odżywiania zawiera więcej sodu i nasyconych kwasów tłuszczowych, a także cechuje się wyższym indeksem glikemicznym produktów. Dostępne są również prace wskazujące, że w porównaniu z tradycyjną zdrową dietą może zawierać więcej arsenu. Nadmierne spożycie arsenu może zwiększać ryzyko chorób serca, cukrzycy i nowotworów.

Z perspektywy wartości odżywczej osoba na diecie bezglutenowej musi mierzyć się z szeregiem trudności. Dlatego jeżeli nie ma ku temu wskazań medycznych, nie warto utrudniać sobie życia. Sytuacja wygląda odmiennie u osób ze zdiagnozowaną celiakią lub nieceliakalną nadwrażliwością na gluten, gdzie dieta bezglutenowa (a w przypadku alergii na pszenicę - żywienie z eliminacją pszenicy) stanowi leczenie z wyboru trwające do końca życia.

Pacjenci z chorobą Hashimoto znajdują się w grupie ryzyka celiakii – oznacza to, że te dwie choroby mają tendencję do współwystępowania. Według wytycznych towarzystwa UEG (United European Gastroenterology) z 2019 roku w grupach ryzyka warto upewnić się, czy pacjent nie ma celiakii. Przypuszcza się, że wciąż spory odsetek osób nie wie, że ma tę chorobę. Szacuje się, że u osób mających krewnych pierwszego stopnia z celiakią ryzyko rozwoju tej choroby wynosi około 5-10 proc.

Wśród powikłań celiakii wymienia się osteoporozę, depresję i zaburzenia płodności, ale osoby z tą chorobą mają także nawet 2–4-krotnie razy wyższe ryzyko rozwoju chłoniaka jelita cienkiego. Aby zmniejszyć ryzyko powikłań celiakii, ważne jest bezwzględne stosowanie diety bezglutenowej. Powinna ona być rozpoczęta dopiero po przeprowadzeniu przez lekarza stosownej diagnostyki i po stwierdzeniu występowania choroby glutenozależnej.

Diagnostyka celiakii powinna być prowadzona optymalnie u osoby, która jest na zwyczajnej diecie zawierającej gluten – czyli spożywającej przynajmniej jeden posiłek zawierający gluten codziennie przez co najmniej 6 tygodni. Wynika to z prostej zależności – poziom przeciwciał, które są oznaczane w teście serologicznym w kierunku celiakii, rośnie we krwi w wyniku spożywania przez chorego pokarmów zawierających gluten.

Wpływ jodu na chorobę Hashimoto

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Jego wysokie spożycie jest jednak związane z wyższym ryzykiem rozwoju choroby Hashimoto, ale również może powodować progresję już istniejących problemów. Duże dawki jodu, których źródłami mogą być leki (np. amiodaron), żywność bogata w jod i promieniowanie, mogą zaostrzać zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy.

Amerykańskie Towarzystwo Chorób Tarczycy (ang. American Thyroid Association) nie zaleca suplementacji jodu, ponieważ nie dość, że nie jest korzystna, może być szkodliwa. Zwiększa ona ryzyko wystąpienia nadmiaru hormonów tego gruczołu. Zdrowa tarczyca poradziłaby sobie z nadmiarem jodu, ale w przypadku zaburzonej funkcji komórek tego narządu, taka sytuacja jest dla nich toksyczna i może nasilać objawy choroby.

Dzienna dawka jodu

Zalecana dawka spożywanego jodu u osób z zapaleniem tarczycy jest taka jak w populacji ogólnej (dla danej grupy wiekowej). Powinniśmy unikać dużej ilości jodu – dlatego produkty zawierające go sporo należy spożywać z umiarkowaniem. Według norm zalecane spożycie jodu u zdrowych osób dorosłych wynosi 150 µg/d – na poziomie AI (ang. adequate intake) – wystarczającego spożycia.

Zapotrzebowanie to rośnie u kobiet w trakcie ciąży (do 220 µg/d) i laktacji (do 290 µg/d) – w tej grupie zalecana jest suplementacja preparatami jodku potasu w dawce 150 µg/dobę i realizacja reszty zapotrzebowania przez spożywanie soli kuchennej lub jodowanej wody.

*Sól morska zawiera małe ilości jodu

Amerykańskie Towarzystwo Chorób Tarczycy nie zaleca stosowania suplementów i innych produktów w tym ziół, których producenci reklamują je jako produkty wspomagające leczenie niedoczynności tarczycy (z uwagi na brak silnych dowodów potwierdzających ich skuteczność). Wyjątek stanowią produkty, które mają skuteczność udowodnioną w rzetelnych badaniach klinicznych.

Choroba Hashimoto a selen

Selen należy do tych mikroelementów, których zarówno zbyt mała, jak i zbyt duża podaż jest niekorzystna. Stąd naukowcy zalecają zachować ostrożność i rozważyć oczekiwane korzyści oraz możliwe ryzyko.

Na podstawie dostępnych dowodów naukowych nie rekomenduje się suplementacji pierwiastka w leczeniu zapalenia tarczycy. Nie wykazano jak dotąd korzystnego wpływu takiej strategii. Ponadto coraz więcej danych sugeruje, że jego zbyt wysokie stężenie uzyskiwane na drodze suplementacji może wiązać się z efektem niekorzystnym – w tym zwiększać ryzyko niektórych chorób, np. raka prostaty u mężczyzn.

Z uwagi na rolę selenu i enzymów zawierających selen w funkcjonowaniu tarczycy warto zwrócić uwagę na źródła pokarmowe tego pierwiastka i zapewnienie odpowiedniej jego zawartości w diecie. Dzienna podaż osoby z chorobą Hashimoto powinna być taka sama jak u zdrowej.

Dzienna dawka selenu

Zgodnie z normami, dzienne spożycie selenu w populacji zdrowych dorosłych powinno wynosić 55 µg/d – na poziomie RDA (ang. Recommended Dietary Allowance) – zalecane dzienne spożycie. Jest ono wyższe u kobiet w trakcie ciąży (do 60 µg/d) i laktacji (do 70 µg/d). Szczególnie praktyczne może być sięganie po orzechy brazylijskie – już 1-2 orzechy pozwalają na realizację dziennego zapotrzebowania na pierwiastek, a jednocześnie dostarczają błonnik, magnez, potas i korzystne nienasycone kwasy tłuszczowe.

Zarówno w przypadku jodu, jak i selenu, zawartość tych pierwiastków w żywności uprawianej zależy nie tylko od gatunku rośliny, lecz także od zawartości tych pierwiastków w glebie.

Wpływ żelaza na Hashimoto

Wiele objawów choroby przypomina niedokrwistość z niedoboru żelaza – np. osłabienie, pogorszenie koncentracji, ból i zawroty głowy, bladość skóry i błoń śluzowych oraz suchość skóry. Stąd te dwa rozpoznania bywają mylone.

Żelazo również ma wpływ na funkcje tarczycy, dlatego oprócz selenu i jodu, należy zadbać o odpowiednią podaż także tego składnika w posiłkach. Zwłaszcza jeżeli oprócz choroby Hashimoto występuje autoimmunizacyjne zapalenie żołądka lub celiakia, które mogą obniżać stopień jego wchłaniania. Niedobór żelaza może upośledzać funkcjonowanie tarczycy, ponieważ jeden z jej enzymów staje się aktywny w momencie związana z hemem, dostarczonego właśnie przez żelazo.

Żelazo występuje w żywności w dwóch formach: hemowej (lepiej przyswajalnej) występującej tylko w pokarmach odzwierzęcych i niehemowej znajdującej się w żywności pochodzenia roślinnego.

Hashimoto - witamina D

Zalecenia dotyczące suplementacji witaminy D są takie jak dla ogółu zdrowej populacji. Ze względu na niekorzystny kąt padania promieni słonecznych w naszej szerokości geograficznej i niemożność pokrycia zapotrzebowania na ten składnik w żywieniu, w Polsce zaleca się osobom zdrowym:

• ekspozycję na promieniowanie słoneczne przez przynajmniej 15 minut dziennie pomiędzy godzinami 10. a 15. (bez kremu z filtrem) w miesiącach od maja do września,
• oraz suplementację witaminy D w dawce odpowiedniej dla wieku, masy ciała, stanu zdrowia, karnacji, stylu życia, w tym zwyczajów żywieniowych w pozostałych miesiącach, lub przez cały rok jeżeli ekspozycja na promieniowanie słoneczne jest niewystarczająca (dla zdrowych osób dorosłych zalecana dawka wynosi 800-2000 IU/dobę, z kolei u kobiet karmiących i w trakcie laktacji zalecana dawka wynosi 2000 IU/dobę).

Dowiedz się także, w czym jest witamina D i jakie sa normy. Jak sprawdzić jej poziom?

Soja a Hashimoto

Osoba z chorobą Hashimoto powinna zwracać uwagę na żywność zawierającą substancje wolotwórcze (goitrogenne). Mogą one zaostrzać problemy z tarczycą, zmniejszając wchłanianie lewo-tyroksyny i poprzez konkurencję z innymi hormonami tarczycy.

W przypadku spożycia soi i zawartych w niej izoflawonów sojowych potrzebne może być zwiększenie dawek leku. Optymalną strategią jest regularne i umiarkowane jedzenie soi już na etapie ustalania dawki leku. Wtedy ewentualny wpływ może zostać uwzględniony już na początkowym etapie.

Nie jest konieczna całkowita rezygnacja z produktów zawierających substancje wolotwórcze – wskazany jest umiar. Kluczowe wydaje się zapewnienie odpowiedniej podaży jodu. Przy niskiej dostępności jodu w pokarmach efekt substancji wolotwórczych może być bardziej wyraźny niż przy jego odpowiedniej zawartości.

Hashimoto a inne problemy zdrowotne

Wiele osób narzeka na problem z kontrolą masy ciała. Niedoczynność tarczycy może wiązać się ze spowolnieniem tempa przemiany materii. Ważne jest stosowanie racjonalnej diety dostarczającej potrzebnych organizmowi składników odżywczych i zachowanie odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej. Kuszące, ale niestety równie często niezbilansowane diety niskoenergetyczne, poza zwiększonym ryzykiem tzw. efektu jo-jo, mogą niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie tarczycy.

Osoba z chorobą Hashimoto może zmagać się z nadmierną masą ciała i/lub wysokim stężeniem cholesterolu, które mogą z kolei zwiększać ryzyko rozwoju innych chorób, np. układu krążenia.

Uporczywą dolegliwością mogą być również zaparcia, np. w sytuacji stosowania diety bezglutenowej u osób z współistniejącą celiakią. W przypadku każdego z wspomnianych problemów, warto skonsultować się z lekarzem i dietetykiem. Poniżej zamieszczono kilka podpowiedzi dotyczących modyfikacji diety i aktywności fizycznej, które mogą pomóc przy pojawieniu się tych problemów.

Piśmiennictwo:

1. Jarosz M. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017.
2. Jarosz M. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2016.
3. Klasyfikacja ICD-10, icd10data.com (dostęp: 25.11.2019 r.).
4. Davies TF. Pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis (chronic autoimmune thyroiditis). UpToDate, Topic 7854 Version 8.0. (dostęp: 25.11.2019 r.).
5. Euthyrox N 100 CHPL (z dnia: 27.03.2013 r.).
6. Lerner A, O'Bryan T, Matthias T. Navigating the Gluten-Free Boom: The Dark Side of Gluten Free Diet. Front Pediatr. 2019;7:414. Published 2019 Oct 15. doi:10.3389/fped.2019.00414.
7. Diez-Sampedro A, Olenick M, Maltseya T i wsp. A gluten-free diet, not an appropriate choice without a medical diagnosis. J Nutr Meb 2019; 2438934.
8. Catassi C, Fabiani E, Corrao G i wsp. Risk of Non-Hodkin Lymphoma in Celiac Disease. JAMA 2002; 287(11): 1413-1419.
9. Al-Toma Abdulbaqi, Volta U, Auricchio R i wsp. European Society for the Study of Coeliac Disease (ESsCD) guideline for coeliac disease and other gluten-related disorders. United European Gastroenterology Journal 2019; 7(5): 583-613.
10. Szostak Węgierek D, Bednarczuk T, Respondek W i wsp. Zasadność stosowanie diety bezglutenowej w chorobie Hashimoto: stanowisko Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmy (POLSPEN). Postępy Żywienia Klinicznego 2018; 2(47): 33-47.
11. Husby S, Koletzko S, Korponay-Szabó I i wsp. European Society Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition guidelines for diagnosing coeliac disease 2019. JPGN 2010 (ahead of print).
12. Hill ID. Epidemiology, pathogenesis, and clinical manifestation of celiac disease in children. UpToDate, Topic 5899 Version 60.0.
13. Sapone A, Bai JC, Ciacci C i wsp. Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. BMC Med 2012; 10(13), doi. 10.1186/1741-7015-10-13.
14. Jarvinen-Seppo KM. Grain allergy: Clinical features, diagnosis, and management. UpToDate, Topic 95310 Version 8.0.
15. Krawczyk M, Korotkiewicz-Kaczmarska E. Alergia i nietolerancja pokarmowa. Mleko i inne pokarmy. Help-Med, Kraków 2013 (dodruk 2015).
16. Catassi C, Bai JC, Bonaz B i wsp. Non-celiac gluten sensitivity: the new frontier of gluten related disorders. Nutrients 2013; 5(10): 3839-3853.
17. Murro A, Werfel T, Hoffmann-Sommergruber K i wsp. EAACI food allergy and anaphylaxis guidelines: diagnosis and management of food allergy. Allergy 2014; 69(8): 1008-25.
18. Ludvigsson JF, Bai JC, Biagi F i wsp. Diagnosis and management of adult coeliac disease: guidelines from the British Society of Gastroenterology. Gut 2013; 63 (8): 1210-1228.
19. American Thyroid Association. Iodine deficiency, thyroid.org/iodine-deficiency/ (dostęp: 25.11.2019 r.).
20. Davies TF. Pathogenesis of Hashimoto’s thyroiditis (chronic autoimmune thyroiditis). UpToDate, Topic 7854 Version 8.0.
21. Vitti P. Iodine deficiency disorders. UpToDate, Topic 7828 Version 18.0. (dostęp: 25.11.2019 r.).
22. Poręba R, Drews K, Karowicz-Bilińska A i wsp. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży. Ginekol Pol 2011; 7(82): 550-553.
23. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Jod, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/74618,jod (dostęp: 25.11.2019 r.).
24. Garber JR, Cobin RH, Gharib H, i wsp. Clinical Practice Guidelines for Hypothyroidism in Adults: Cosponosored by the American Association of Clinical Endocrinologists and the American Thyroid Association. Thyroid 2012; 22(12): 1200-1235.
25. Van Zuuren EJ, Albusta AY, Fedorowicz Z i wsp. Selenium supplementation for Hashimoto’s thyroiditis. Cochrane Database of Systematic Reviews 2013, Issue 6. Art. No.: CD0100223.
26. Vinceti M, Filippini T, Del Giovane C et al. Selenium for preventing cancer. Cochrane Database Syst Rev 2018; Issue 1. Art. No.: CD005195.
27. Köhrle J. Selenium and the thyroid. Current Opinion in Endocrinology & Diabetes and Obesity 2015; 22(5): 392-401.
28. Pachocka L, Stróżyk A. Orzechy w codziennej diecie wartości żywieniowe i prozdrowotne. Przemysł spożywczy 2017; 3(71): 38-41.
29. USDA National Nutrient Database for Standard Reference Release 27, www.ndb.nal.usda.gov/ndb/foods [15.01.2015 r.].
30. Rayman MP. Food‐chain selenium and human health: emphasis on intake. The British Journal of Nutrition 2008;100(2):254‐68.

Może Cię zainteresować

Nadmiar żelaza a tarczyca

Wysoki poziom TSH - objawy

Choroby tarczycy - na co choruje tarczyca?