Selen – niedobór, nadmiar, wskazania do badania

Selen jest jednym z pierwiastków śladowych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego stężenie łatwo można sprawdzić przy pomocy badania krwi pobranej z żyły łokciowej pacjenta. Za co odpowiada selen? Jakie są konsekwencje i objawy, gdy jest go zbyt mało lub zbyt dużo?

Spis treści:

1. Rola w organizmie
2. Nadmiar
3. Niedobór
4. Przygotowanie do badania

Rola selenu w organizmie

Selen należy do grupy mikroelementów i mimo że musimy go dostarczać organizmowi w niewielkich ilościach, jego rola w organizmie jest niezwykle istotna. Jako składnik białek enzymatycznych (w postaci selenocysteiny) wchodzi w skład wielu ważnych dla życia szlaków biochemicznych. Bierze udział w reakcjach utleniania i redukcji, dzięki czemu ma zdolność zmiatania reaktywnych form tlenu oraz odłączania jodu w hormonach tarczycy. Jest składnikiem ponad 20 enzymów. Jednym z nich jest peroksydaza glutationowa, która przez swoje właściwości antyoksydacyjne chroni błony komórkowe przed działaniem nadtlenków.

To silny przeciwutleniacz, właściwy poziom tego pierwiastka w organizmie (wraz z witaminą E) skutecznie chroni przed uszkodzeniem komórek oraz pozwala usunąć nadmiar wolnych rodników. Stres oksydacyjny wywołany przez wolne rodniki nie tylko przyczynia się do rozwoju wielu chorób, ale również przyspiesza starzenie się komórek.

Prawidłowe stężenie selenu w organizmie człowieka ma też znaczenie dla funkcjonowania układu odpornościowego. Badania naukowe wykazują korzystne działanie tego pierwiastka w przypadku zapobiegania niektórym nowotworom, a także neurologicznym i sercowo-naczyniowym chorobom zapalnym. Ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Stosowanie selenu wspomaga także walkę z negatywnym oddziaływaniem na organizm metali ciężkich, ponieważ poprzez tworzenie z nimi trwałych kompleksów, selen obniża ich toksyczność.

Dostarczany jest do organizmu wraz z pokarmem. Występuje w takich produktach, jak mięso, ryby, owoce morza, mleko, drożdże, orzechy czy czosnek. 

Nadmiar selenu

Warto mieć świadomość, że nadmiar selenu jest dla organizmu toksyczny, dlatego konieczne jest zachowanie szczególnej ostrożności w jego suplementacji. Zbyt duża ilość z reguły wiąże się z jego nadmierną suplementacją, dlatego przed zastosowaniem preparatów zawierających ten pierwiastek warto skontrolować jego poziom w organizmie i skonsultować się z lekarzem.

Objawy

Zbyt dużą ilość selenu w organizmie określa się mianem selenozy. Toksyczne działanie nadmiaru tego pierwiastka może wywołać ostre zatrucie, które objawia się między innymi:

• zmęczeniem,
• nudnościami i wymiotami,
• bólami brzucha i biegunkami,
• zapachem czosnku w oddechu,
• przebarwieniem płytek paznokci,
• obrzękiem płuc.

Natomiast objawy przewlekłego zatrucia selenem, to:

• wypadanie włosów,
• pogorszeniem kondycji paznokci, a nawet ich utrata,
• zapalenie skóry,
• depresja,
• marskość wątroby,
• rozwój cukrzycy.

Toksyczne działanie tego pierwiastka na organizm ujawnia się wówczas, gdy pacjent długotrwale przyjmuje dawki przekraczające 400 mcg na dobę. 

Przyczyny

Jedną z najczęstszych przyczyn nadmiaru selenu jest jego niewłaściwa suplementacja. Należy pamiętać, że zapotrzebowanie człowieka na pierwiastek jest uzależniony od płci i wieku, ale jest on nie większy niż 70 μg w przypadku kobiet karmiących. Dostarczany jest wraz z dietą, dlatego ewentualna suplementacja powinna być ostrożna i przemyślana, ponieważ łatwo można doprowadzić do przedawkowania. 

Skutki

Jednym z najpoważniejszych skutków wysokiej ilości selenu jest rozwój obrzęku płuc, ale uszkodzeniu mogą ulec również inne narządy, w tym wątroba i nerki. W skrajnych przypadkach, narażenie na długotrwałe, zbyt wysokie ilości selenu może prowadzić nawet do śmierci. 

Niedobór selenu

Niedobór selenu jest sytuacją niekorzystną dla organizmu człowieka i może wymagać suplementacji, aby wyrównać nieprawidłowości.

Objawy

Objawy niedoboru tego pierwiastka nie zawsze są od razu właściwie interpretowane. Może on powodować niewydolność serca, ale często u pacjentów z obniżonym stężeniem obserwuje się również występowanie nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy, a u pacjentów ze zdiagnozowaną depresją charakterystycznym objawem jest istotne pogorszenie nastroju.

Ale istnieje grupa objawów, które pacjent może zauważyć sam. Niepokój powinny wzbudzić osłabienie i bóle mięśni czy obniżenie odporności. 

Przyczyny

Zbyt niska ilość selenu w organizmie wynika przede wszystkim z niedostatecznej podaży tego pierwiastka z dietą. Wyjątkami są zaburzenia wchłaniania, które wpływają na przedostawanie się pierwiastków, makro i mikroelementów z układu pokarmowego do organizmu. Problemy z przyswajaniem z diety pojawiają się również u osób żywionych pozajelitowo oraz pacjentów po operacji, podczas której wykonano usunięcie znacznej części jelita cienkiego.

Nie tylko zaburzenia wchłaniania, ale także niektóre choroby przewlekłe mogą wpłynąć na niedostateczną ilość selenu w organizmie. Dzieje się tak m.in. u pacjentów cierpiących na depresję. Obniżone stężenie selenu towarzyszy także niektórym chorobom autoimmunologicznym, retinopatii, niewydolności nerek, ale obserwowane jest również u osób ze zdiagnozowanym reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS), mukowiscydozą czy fenyloketonurią. Stężenie selenu jest zbyt niskie u chorych z AIDS lub cierpiących na ostre zapalenie trzustki czy choroby naczyń krwionośnych. Alkoholizm i ekspozycja na dym tytoniowy również mogą wpływać na wystąpienie niedoboru selenu w organizmie.

Skutki

Przygotowanie do badania poziomu selenu

Badanie nie wymaga specjalnych przygotowań, jednak do laboratorium warto zgłosić się na czczo (6-8 godzin od ostatniego posiłku).

• Dowiedz się także, jakie inne badania należy wykonać na czczo.