Niedobór witaminy D a koronawirus

Sporo uwagi poświęca się w mediach i kanałach społecznościowych temu, jak budować odporność w czasie pandemii koronawirusa. Większość „cudownych” metod opiera się głównie na przesłankach teoretycznych, a nie na danych płynących z badań naukowych, które potwierdzałyby konkretny efekt ich działania Jednym z popularnych ostatnio poglądów związanych z odpornością jest wzmacniające działanie witaminy D, o której mówi się, że może zapobiegać infekcjom, a nawet wspomagać leczenie COVID-19. Zatem brać czy nie brać witaminę D i jaki ma ona wpływ na zachorowanie na koronawirusa?

Spis treści:

1. Właściwości witaminy D
2. Witamina D a COVID-19
3. Źródła witaminy D
4. Suplementacja witaminy D
5. Czy można przedawkować witaminę D?
6. Dawkowanie witaminy D
7. Witamina D a słońce
8. Badanie poziomu witaminy D
9. Witamina D norma

Właściwości witaminy D

Dlaczego witamina D jest tak ważna? Często słyszy się, że witamina D ma działanie plejotropowe – oznacza to, że wpływa ona nie tylko na układ szkieletowy – wspierając wchłanianie wapnia i wbudowywania go do kości), ale na wiele różnych układów organizmu. Zaobserwowano związek między jej stężeniem we krwi a ryzykiem niektórych nowotworów, chorób autoimmunologicznych, astmy, chorób zapalnych jelit, a nawet infekcji (dane z badań obserwacyjnych). Aktywna witamina D wpływa na produkcje (syntezę) wielu białek, które biorą udział w wielu procesach organizmu, m.in. regulacji układu odpornościowego.

Według immunologów witamina D ma działanie immunomodulujące – co oznacza, że może zarówno hamować reakcję układu odpornościowego, jak również ją pobudzać. Aktywna forma witaminy D ma także działanie przeciwzapalne, które może być korzystne z punktu widzenia łagodzenia stanu zapalnego w przebiegu reakcji immunologicznej, np. tej związanej z COVID-19.

Witamina D a COVID-19

Właściwości przeciwzapalne i immunomodulujące sprawiają, że witamina D może być w korzystna w walce z wirusem SARS-CoV-2. Natomiast jej rola w przebiegu COVID-19 budzi sporo kontrowersji.

W Stanach Zjednoczonych od stycznia do marca odnotowano wzrost zainteresowania internautów czarnym bzem, echinaceą, witaminą C i witaminą D.

Niedobór witaminy D a koronawirus

Skąd ten szum wokół witaminy D w leczeniu COVID-19? Zaobserwowano związek między niedoborem witaminy D u pacjentów a ciężkim przebiegiem COVID-19. Te liczne badania obserwacyjne przeprowadzone u pacjentów z COVID-19 zainteresowały naukowców.

W październiku tego roku pojawiło się badanie interwencyjne (z doborem losowym uczestników badania do grupy badanej i kontrolnej), w którym wzięło udział 76 pacjentów hospitalizowanych z powodu COVID-19.

Pacjenci otrzymywali terapię standardową (hydroksychlorochinę i azytromycynę), przy czym jedna grupa dodatkowo przyjmowała aktywny metabolit witaminy D (kalcyfediol – patrz ramka poniżej).

Aż połowa osób w grupie nieprzyjmujących witaminy D wymagała hospitalizacji na oddziale intensywnej terapii (OIT), w tym 2 osoby zmarły. Natomiast wśród 50 osób przyjmujących tę witaminę tylko 1 pacjent wymagał przyjęcia na OIT – nikt w tej grupie nie zmarł.

W tym badaniu, podawanie wysokich dawek kalcyfediolu u osób hospitalizowanych w związku z COVID-19 zmniejszało ryzyko konieczności przebywania na OIT i zgonu. Niestety stężenie (poziom) witaminy D we krwi nie zostało zbadane przy przyjęciu, stąd nie wiemy, czy ci pacjenci mieli niedobór witaminy D i jeżeli tak, to jak ciężki – być może  grupy różniły się ciężkością niedoboru tej witaminy w organizmie, a wpływa to na wiarygodność wyników tego badania.

W opisanym wyżej badaniu analizowano tylko pacjentów hospitalizowanych, obecnie nie wiadomo, czy u pacjentów leczonych ambulatoryjnie suplementacja witaminy D ma znaczenie.

Polscy Epidemiolodzy i Lekarze Chorób Zakaźnych w swoim ostatnim stanowisku (październik 2020 r.) wskazują, że obecnie nie ma wskazań do stosowania witaminy D w leczeniu COVID-19, chyba że jest to uzasadnione chorobami współistniejącymi.

Jednocześnie podkreśla się, że należy pamiętać o profilaktycznym przyjmowaniu suplementów witaminy D, które w naszej populacji wciąż pozostawia wiele do życzenia. Niedobór witaminy D dotyczy aż 90 proc. Polaków.

Źródła witaminy D

Witamina D jest produkowana w skórze (patrz: witamina D a słońce) lub dostarczana wraz z dietą.

Zbilansowana dieta realizuje zaledwie 20 proc. zapotrzebowania na tę witaminę. Produkty, które zawierają witaminę D to przede wszystkim: tłuste ryby morskie, żółtko jaja, sery, mleko i grzyby. Świeży dziko żyjący łosoś zawiera od 600 do 1000 IU/ 100 g ryby, ugotowany lub upieczony łosoś zawiera ok. 510 IU/100 g ryby, śledź w oleju zawiera ok. 808 IU/100 g, a śledź marynowany ok. 480 IU/100 g ryby. Dla porównania 1 żółtko jaja zawiera ok. 54 IU witaminy D, grzyby shitake to ok. 100 IU/100 g, a mleko krowie zaledwie 0,4Wątroba wołowa zawiera ok. 48 IU/100 g.

Mleko mamy zawiera od 7,6 do 8 IU/100 ml, a w trakcie suplementacji tej witaminy przez mamę ok. 20 IU/100 ml. W przypadku karmienia dziecka mlekiem modyfikowanym warto pamiętać, że jest ono wzbogacane w tę witaminę (nawet do 60 IU/100 ml w preparatach przeznaczonych do stosowania w pierwszym półroczu życia).

Suplementacja witaminy D

Na rynku jest mnóstwo preparatów zawierających witaminę D – na co zwrócić uwagę podczas suplementacji:

1. Preferuj witaminę D sprzedawaną jako lek.

Warto zwrócić uwagę, czy dany preparat to suplement diety czy lek. Produkcja leków jest wciąż lepiej regulowana (m.in. przed wprowadzeniem do obrotu, czy już po wprowadzeniu jako kontrola jakości) i możemy mieć pewność, że kupując taki produkt będzie on zawierał wyłącznie te substancje, które są wymienione w składzie i w ilości takiej, jaka jest gwarantowana przez producenta. W dawce profilaktycznej preparat witaminy D jako lek jest dostępny bez recepty.

2. Wybieraj preparaty zawierające tylko witaminę D.

Obecnie nie ma rekomendacji, by suplementować witaminę D z wapniem czy witaminą K2 (np. MK7). Wapń u osób zdrowych można i powinno się dostarczać w pierwszej kolejności za pomocą zbilansowanej diety, a nie suplementów diety. Jak dotąd nie wykazano dodatkowej korzyści suplementacji witaminy D w połączeniu z MK7, w porównaniu tylko z witaminą D. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy z powodu innych wskazań lekarz zaleci preparat wielowitaminowy lub inny wieloskładnikowy.

3. Przyjmując witaminę D (jako lek czy suplement diety), postępuj zgodnie z instrukcją producenta (zawsze należy czytać ulotkę dołączoną do produktu leczniczego).

Witaminy D nie powinno się przyjmować w trakcie posiłku zawierającego sporo błonnika (np. owsianka, jogurt z muesli), czy też łączyć z niektórymi lekami (np. zmiękczającymi stolec czy zobojętniającymi). W przypadku stosowania leków w związku z współistniejącymi chorobami przewlekłymi warto skonsultować się z lekarzem.

4. Kalcyfediol czy cholekalcyferol – którą formę witaminy D wybrać?

Kalcyfediol jest stosowany w ściśle określonych przypadkach, np. przewlekłych chorobach wątroby czy osób, które są długookresowo leczono glikokortykosterydami lub lekami przeciwpadaczkowymi. Kalcyfediol stosuje się również w leczeniu niedoborów witaminy D, czyli przy stężeniu 25(OH)D poniżej 20 ng/ml. Jest dostępny tylko na receptę. W profilaktycznej suplementacji zaleca się przyjmowanie cholekalcyferolu.

Witamina D – czy można ją przedawkować?

Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które mogą być magazynowane np. w wątrobie. W związku z tym, że mogą się akumulować, teoretycznie można je przedawkować. Bezpieczne stężenie 25(OH)D we krwi oszacowano na maksymalnie 100 ng/ml (u wcześniaków ryzyko hiperkalcemii odnotowano już dla 80 ng/ml). Warto jednak mieć świadomość, że przypadki osób, które miały objawy związane z toksycznym działaniem są niezwykle rzadkie – pamiętajmy, że 9 na 10 Polaków ma prawdopodobnie niedobór tej witaminy.

• Do czego może prowadzić przyjmowanie zbyt dużych dawek suplementów witaminy D?

Nadmiar aktywnej witaminy D w organizmie prowadzi do hiperkalcemii, hiperkalciurii (wzrostu stężenia wapnia w moczu) i kamieni nerkowych. Hiperkalcemia to zbyt wysokie stężenie wapnia we krwi, które może objawiać się osłabieniem, zaburzeniami koncentracji, wzmożonym pragnieniem, sennością, zaparciami. Powikłaniem również może być kamica układu moczowego czy ostre zapalenie trzustki, ale w łagodnej postaci może też przebiegać bezobjawowo.

• Zaburzenie metabolizmu witaminy D

Niektóre osoby mogą mieć zaburzenie metabolizmu witaminy D (mutacja w genie SLC34A1), wtedy powinny one być pod opieką lekarza i utrzymywać stężenie witaminy D raczej na poziomie 20‒25 ng/ml, a nie w zakresie oszacowanym dla całej populacji ‒ 30-50 ng/ml. Choć jest to stosunkowo rzadkie zaburzenie.

• Codzienne przyjmowanie witaminy D jest bezpieczne.

Przyjmowanie rekomendowanych dawek profilaktycznych codziennie przez ogół populacji dostosowane do wieku i masy ciała jest bezpieczne. Górna granica bezpiecznej dawki wynosi 4000 IU w ciągu doby dla osób dorosłych i kobiet będących w ciąży lub karmiących piersią oraz dzieci w wieku 11‒17 lat. Wyższe maksymalne dawki są ustalone dla osób z otyłością – do 10 000 IU/na dobę. Z kolei u dzieci do ukończenia 1. roku życia nie powinno przekraczać się 1000 IU na dobę, a u dzieci w wieku 1‒10 lat 2000 IU/dobę. Nie są to dawki zalecane, tylko maksymalna ilość witaminy D, której nie powinno się dziennie przekraczać.

Dawkowanie witaminy D 

Codzienna dawka witaminy D powinna być oszacowana przez lekarza z uwzględnieniem:

• wieku,
• masy ciała,
• pory roku,
• indywidualnej ekspozycji na słońce,
• nawyków żywieniowych i stylu życia.

Generalnie osoby dorosłe powinny przyjmować od 800 do 2000 IU witaminy D na dobę. Osoby starsze, które przekroczyły 75. rok życia również powinny suplementować większe dawki witaminy D – od 2000 do 4000 IU, ponieważ prawdopodobnie maja obniżone wchłanianie i gorszy metabolizm tej witaminy.

Szczególną grupą są osoby z otyłością (czyli BMI ≥ 30 kg/m²), które powinny przyjmować podwójną dawkę witaminy D w porównaniu ze szczupłymi rówieśnikami – czyli od 1600 do 4000 IU/dobę, w zależności od stopnia otyłości. Otyłość predysponuje do znacznie niższego stężenia witaminy D we krwi w związku z obniżoną jej biodostępnością ze źródeł zarówno pokarmowych, jak i z produkcji skórnej.

Witamina D a słońce

Osoby dorosłe, które są zdrowe i mają jasną karnację powinny mieć zapewnioną odpowiednią ekspozycję na promieniowanie słoneczne. Osoby o ciemnej karnacji, które mają obniżoną efektywność syntezy skórnej powinny suplementować tę witaminę przez cały rok (czyli również w miesiącach letnich).

Należy jednak pamiętać, że zbyt długa ekspozycja na promieniowanie słoneczne sprzyja nowotworom skóry, ale to nie jest temat tego artykułu.

Niestety Polska leży w szerokości geograficznej, w której kąt padania promieni słonecznych jest przez większość roku niski – synteza skórna może być efektywna tylko od maja do września.  W przypadku wystarczającej ekspozycji skóry na słońce w tych miesiącach nie jest konieczna suplementacja, ale przez pozostałą część roku należy regularnie przyjmować witaminę D (najlepiej jako lek).

Badanie poziomu witaminy D

Przy niedoborze witaminy D u 90 proc. populacji rutynowe wykonywanie testów oznaczających stężenie tej witaminy nie jest zalecane przez Departament Medyczny Medicover. Lekarz może jednak zlecić oznaczenie tej witaminy (25(OH)D) w ściśle określonych grupach, które są związane z dużym ryzykiem niedoboru tej witaminy, w tym u osób m.in. z:

• krzywicą, osteomalacją, osteoporozą i innymi zaburzeniami w obrębie układu ruchu,
• nadczynnością przytarczyc,
• przewlekłym przyjmowaniem leków, które wpływają na metabolizm witaminy D, np. glikokortykosteroidów, antyretrowirusowych (pacjenci z HIV) czy przeciwdrgawkowych.

Dowiedz się więcej o badaniu poziomu witaminy D.

Witamina D norma

W Polsce optymalnym stężeniem witaminy D jest > 30 do 50 ng /ml 25(OH)D. Jeżeli dany pacjent ma oznaczone stężenie witaminy D, dawkowanie ustala się na podstawie wyniku. Niedobór określa się od > 10 do 20 ng/ml, poniżej 10 ng/ml oznacza ciężki niedobór.

Autor: Mgr Agata Stróżyk, Specjalista ds. Informacji Medycznej, Dietetyk kliniczny, sportowy i pediatryczny

Referencje:

1. Dziechciarz P. Witamina D w walce z COVID-19 – ziemia obiecana czy sny o potędze, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/240765,witamina-d-w-walce-z-covid-19-ziemia-obiecana-czy-sny-o-potedze (dostęp: 24.11.2020 r.).
2. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M i wsp. Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland – Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies – 2018 Update. Front Endocrinol 9: 246, doi: 10.3389/fendo.2018.00246.
3. Chakhtoura M., Napoli N., Fuleihan E.H. Commentary: myths and facts on vitamin D amidst the COVID-19 pandemic. Metabolism Clinical and Experimental 2020; 109: 154276.
4. CastilloE., Costa L.M.E. i wsp. Effect f calcifediol treatment and best available treatment therapy versus best available therapy on intensive care unit admission and mortality among patients hospitalized for COVID-19: a pilot randomized clinical study. The Journal of Steroid Biochemistry and Molecular Biology 2020; 203: 105751.
5. Departament Medyczny Medicover. Witamina D – oznaczanie stężeń 25(OH)D i 1,25(OH)2D oraz suplementacja witaminy D w różnych grupach wiekowych (wytyczne do użytku wewnętrznego).
6. Drabczyk R. Hiperkalcemia, https://www.mp.pl/pacjent/objawy/176021,hiperkalcemia (dostep: 24.11.2020 r.).
7. Zawadzki J. Jaka jest prawidłowa wartość wskaźnika Ca/kreatynina w moczu? Czy na jego podstawie należy lub można modyfikować dawkę witaminy D?, https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.9.6.13. (dostep: 24.11.2020 r.).
8. USDA Nutrient Database (dostęp: 23.11.2020 r.).
9. https://www.lek.com/insights/ei/impact-covid-19-vitamins-minerals-and-supplements (dostep 24.11.2020 r.).
10. Konferencja EVIDAS 2019 r.
11. Raport Narodowej Izby Kontrolnej w sprawie suplementów diety, https://www.mp.pl/pacjent/dieta/aktualnosci/158578,suplementy-poza-kontrola (dostęp: 24.11.2020 r.).
12. Sosa Henríquez M., Gómez de Tejada Romero M.J. Cholecalciferol or Calcifediol in the Management of Vitamin D Deficiency. Nutrients 2020; 12(6): 1617.
13. Vieth R. Vitamin D supplementation: cholecalciferol, calcifediol, and calcitriol. Eur J Clin Nutr 2020; 74, 1493–1497. 
14. Quesada-Gomez J.M., Bouillon R. Is calcifediol better than cholecalciferol for vitamin D supplementation? Osteoporosis International: a Journal Established as Result of Cooperation Between the European Foundation for Osteoporosis and the National Osteoporosis Foundation of the USA. 2018; 29(8): 1697-1711. 
15. https://www.nhs.uk/conditions/vitamins-and-minerals/vitamin-d/ (dostep: 24.11.2020 r.).
16. https://www.mp.pl/pacjent/leki/leki/subst.html?id=183 (dostep: 24.11.2020 r.).
17. ChPL Vigantoletten 1000.
18. ChPL Solcidiol.
19. Wąsowski M., Czerwińska E. Marcinowska-Suchowierska. Otyłość – stan predysponujący do witaminy D. Postępy Nauk Medycznych 2012; 3: 258-264.
20. Wortsman J., Matsuoka L.Y., Chen T.C. i wsp. Decreased bioavailability of vitamin D in obesity. The American Journal of Clinical Nutrition 2000; 72 (3): 690–693.

Koronawirus szybkie linki

Objawy koronawirusa | Objawy koronawirusa u dzieci | Mapa zachorowań na koronawirusa | Koronawirus statystyki | Zakażenia koronawirusem | Leczenie koronawirusa | Koronawirus szczepionka | Koronawirus kwarantanna | Zasady noszenia maseczek | Koronawirus a grypa | Koronawirus a ćwiczenia oddechowe | Koronawirus a ciąża | COVID-19 przygotowanie do choroby

Testy na koronawirusa | Test PCR na koronawirusa | Test na koronawirusa Łódź | Test antygenowy na koronawirusa | Test serologiczny na koronawirusa

Koronawirus Warszawa | Koronawirus Wrocław | Koronawirus Katowice | Koronawirus Łódź | Koronawirus Lublin | Koronawirus Gdańsk | Koronawirus Kraków | Koronawirus Poznań