Niedoczynność tarczycy - objawy, przyczyny, leczenie. Ryzyko w ciąży

Przyczyny niedoczynności tarczycy

W zależności od rodzaju niedoczynności różne są jej przyczyny.

Przyczyną pierwotnej niedoczynności tarczycy może być:

• zapalenie tarczycy – np. przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), czy poporodowe zapalenie tarczycy,
• wycięcie tarczycy,
• leczenie jodem promieniotwórczym,
• radioterapia okolic szyi,
• nadmierne spożycie jodków,
• przyjmowanie niektórych leków: z amiodaronem (lek przeciwarytmiczny), związków litu, czy interferonu alfa,
• stosowanie jodowych środków cieniujących,
• znaczny niedobór jodu w środowisku,
• wrodzona niedoczynność tarczycy, u dzieci matek chorujących i nieleczonych podczas ciąży,
• przedawkowanie leków przeciwtarczycowych – dochodzi wtedy do przejściowej niedoczynności tarczycy, która ustępuje po odstawieniu leku będącego jej przyczyną,
• przewlekła ekspozycja na substancje wolotwórcze – np. maniok czy azotany.

Wtórna niedoczynność rzadko kiedy występuje jako samodzielne schorzenie, najczęściej jest częścią składową zespołu niedoczynności przysadki.

Dochodzi do niego na skutek uszkodzenia przysadki przez guzy, choroby zapalne lub naciekowe, poporodową martwicę przysadki, napromienienie czy operacje neurochirurgiczne.

Przyczyną trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy są najczęściej guzy mózgu (a dokładniej podwzgórza), sarkoidoza i urazy prowadzące do przerwanie szypuły przysadki.

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy najłatwiej zdiagnozować za pomocą badania stężenia TSH we krwi. O niedoczynności tarczycy świadczy taki wynik, który przekracza górną granicę normy – normy mogą się trochę różnić, w zależności od użytego odczynnika i aparatu, na którym pracuje laboratorium. 

U kobiet planujących zajście w ciążę stężenie TSH na 3 miesiące przed planowanym poczęciem nie powinno przekraczać 1,2 IU/ml.

Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy

Drugim pomocnym badaniem jest oznaczenie stężenia przeciwciał¹ przeciwtarczycowych (głównie anty-TPO) – pozwala ono na określenie czy niedoczynność jest związana z autoimmunologiczną chorobą tarczycy.

Jeśli zauważyłeś przyrost masy ciała i nie jest to związane z chorobą tarczycy, dowiedz się, z czego może wynikać nadwaga. 

Niedoczynność tarczycy leczenie

Niedoczynność tarczycy może być leczona jedynie poprzez dostarczanie hormonu tarczycy, tyroksyny, z zewnątrz, w postaci tabletek. O ile lekarz nie zalecił inaczej, lek powinien być przyjmowany rano, na czczo, 30-60 minut przed śniadaniem. Leki przyjmuje się do końca życia.

Po rozpoczęciu leczenia pierwsza kontrola poziomu TSH powinna odbyć się po kilku tygodniach, a kolejne – zgodnie z zaleceniami lekarza. Chorzy po ustaleniu optymalnej dawki leku i po wyrównaniu poziomu hormonów badanie poziomu TSH powinni wykonywać co 6-12 miesięcy.

Chorzy, którym endokrynolog ustali optymalną dawkę leku, mogą być dalej leczeni przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Stałej opieki endokrynologicznej wymagają jedynie:

• dzieci i młodzież chorujące na niedoczynność tarczycy,
• chorzy, u których występują trudności w osiągnięciu optymalnego stężenia TSH,
• kobiety starające się o dziecko lub będące w ciąży i chorujące na niedoczynność tarczycy (kobiety z niedoczynnością tarczycy będące w ciąży powinny zgłaszać się na wizytę co 4-6 tygodni),
• chorzy ze współistniejącymi chorobami serca,
• chorzy ze współistniejącym wolem guzkowym,
• chorzy z innymi chorobami endokrynologicznymi,
• chorzy leczeni innymi lekami mającymi wpływ na stężenie TSH,

Kobiety, które chorują na niedoczynność tarczycy i są lub planują zajść w ciążę, powinny dodatkowo suplementować jod.

U kobiet ciężarnych chorujących na jawną lub subkliniczną niedoczynność tarczycy powinno się kontrolować stężenie TSH nie rzadziej niż co 4-6 tygodni w I i II trymestrze oraz co najmniej raz w III trymestrze ciąży. Po porodzie należy ocenić czynność tarczycy po ok. 6 tygodniach.

Jeżeli u kobiety w trakcie ciąży zdiagnozowano subkliniczną niedoczynność tarczycy, to badanie stężenia TSH powinno się wykonać dodatkowo po 6 i 12 miesiącach po porodzie.

Rokowanie i powikłania niedoczynności tarczycy

Wczesne rozpoznanie i prawidłowe leczenie sprawia, że niedoczynność tarczycy nie prowadzi do pogorszenia jakości życia. Jedynie nierozpoznana choroba lub przerwane leczenie negatywnie odbijają się na życiu chorego i mogą prowadzić do powikłań. Poza tym u dzieci niedobór hormonów tarczycy zaburza rozwój umysłowy, a u osób starszych – zmiany otępienne.

Najcięższym powikłaniem nieleczonej lub źle leczonej niedoczynności tarczycy jest śpiączka hipometaboliczna. Może ona prowadzić do śmierci, szczególnie u osób chorujących również na choroby układu oddechowego czy krążenia. Występuje rzadko, a wywołana może być przez zakażenie (zazwyczaj przez zapalenie płuc), uraz albo przyjęcie niektórych leków (np. amiodaron, czy lit).

Objawy śpiączki to efekt obniżonej pracy organizmu

• znaczne obniżenie temperatury ciała (do 30^ᵒC, a nawet 24^ᵒC),
• spowolnienie bicia serca,
• zmniejszenie liczby oddechów,
• obniżenie stężenia cukru we krwi,
• ogólne osłabienie,
• otępienie i osłabienie napięcia mięśniowego.

Stan ten leczy się w szpitalu, na oddziale intensywnej terapii, m.in. poprzez podawanie hormonów tarczycy.

Najlepszym sposobem na uniknięcie powikłań jest regularne przyjmowanie odpowiedniej dawki hormonów tarczycy oraz, ewentualnie, innych leków przepisanych przez lekarza.

Niedoczynność tarczycy u kobiet w ciąży

U kobiet ciężarnych niedoczynność tarczycy wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia poronienia, porodu przedwczesnego, anemii, nadciśnienia indukowanego ciążą, odklejenia łożyska i krwotoku poporodowego.

Dla dziecka, które korzysta z matczynych hormonów tarczycy przez całą ciążę (są mu one potrzebne m.in. do prawidłowego rozwoju mózgu, płuc i szkieletu), ich niewystarczające stężenie może być przyczyną niskiej masy urodzeniowej, zespołu zaburzeń oddychania i zgonu niedługo po urodzeniu lub w późniejszym okresie – obniżonego ilorazu inteligencji oraz upośledzenia ruchowego.

Niedoczynność tarczycy zapobieganie

Zapobiegać można jedynie tym przypadkom niedoczynności tarczycy, których przyczyną jest niedobór jodu (to właśnie dlatego joduje się w Polsce sól). W innych przypadkach możliwe jest jedynie postawienie wczesnej diagnozy, wdrożenie odpowiedniego leczenia i minimalizowanie wpływu choroby na życie chorego.

Z tego powodu zaleca się wykonywanie profilaktycznego oznaczania stężenia TSH u osób powyżej 60. roku życia i osób z grupy ryzyka. Do grupy tej należą:

• chorzy na choroby autoimmunologiczne², np. cukrzycę typu 1,
• osoby z niedoczynnością tarczycy w najbliższej rodzinie,
• osoby z zaburzeniami psychicznymi,
• osoby leczone lekami mogącymi wpływać na czynność tarczycy, np. amiodaronem, litem.

W celu szybkiego wykrycia wrodzonej niedoczynności tarczycy, która może prowadzić do nieprawidłowego rozwoju mózgu i ciężkiego, trwałego, upośledzenia umysłowego, u wszystkich noworodków w Polsce po 48 godzinach od urodzenia wykonuje się badanie przesiewowe.

Niedoczynność tarczycy podsumowanie

Tarczyca jest gruczołem odpowiedzialnym za produkcję hormonów. Znajduje się w przedniej części szyi. Ma wpływ m.in. na temperaturę ciała, pocenie się, a także nastrój czy pracę serca. Chora tarczyca nie daje oznak bólowych, dlatego często nie jesteśmy świadomi, jeśli to ona powoduje nieprzyjemne objawy.

Tarczyca z niedoczynnością objawia się spowolnieniem pracy organizmu. Oznaką tego jest m.in. tycie nie wynikające z niewłaściwej diety, obrzęki, szybkie marznięcie, niska odporność, kłopoty z koncentracją, wysychająca skóra. U kobiet z niedoczynnością tarczycy pojawiają się zaburzenia miesiączkowania.

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy nie jest skomplikowane. Chorobę diagnozuje się badając w pierwszej kolejności poziom hormonów TSH i FT4. Należy także wykluczyć autoimmunologiczne podłoże schorzenia (poprzez oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych).

Im szybciej udasz się do lekarza, który rozpozna chorobę i przepisze odpowiednie leki, tym szybciej pozbędziesz się niekomfortowych objawów

Leczenie polega na przyjmowaniu tyroksyny (hormonu tarczycy). Lekarstwa przyjmuje jest już do końca życia.

Źródła: 

• „Interna Szczeklika 2014”.
• „Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży” Endokrynologia Polska, tom 62, numer 4/2011.
• „Diagnostyka czynnościowa zaburzeń hormonalnych z elementami diagnostyki różnicowej” pod red. prof. A. Lewińskiego i A. Zygmunta, wyd. 1, 2011.
• „Interpretacja wyników badań czynności tarczycy w codziennej praktyce lekarskiej” prof. M. Ruchała, Medycyna po dyplomie, luty 2013.
• “Thyroid and Adrenal Disorder” A. Sharma, D. Levy, Rosen's Emergency Medicine 2014, red. John A. Marx, Robert S. Hockberger and Ron M. Walls, Elsevier, rozdz. 128. str. 1676-1692.
• “Thyroid” M. Kim, P. Ladenson, Goldman's Cecil Medicine, pod red. Andrew I. Schafer, Elsevier 2012, rozdz. 233, str.1450-1463.

¹ Białka, które są produkowane przez komórki układu odpornościowego, limfocyty B, w odpowiedzi na zakażenie. Ich zadaniem jest wiązanie, czyli zakłócanie działania, antygenów. Antygeny to substancje, które „alarmują” system odpornościowy, mogą nimi być np. komórki bakterii lub komórki nowotworowe.
² Choroba, w której układ odpornościowy organizmu nieprawidłowo identyfikuje własne komórki jako obce, i w ramach obrony wytwarza przeciwciała uszkadzające własne komórki.