Zapalenie miazgi - objawy, przyczyny i leczenie

Duża sieć naczyń krwionośnych wnikająca do wnętrza zęba, pozwala dostarczyć odpowiednią ilość tlenu oraz składników odżywczych. Dzięki obecności komórek zębinotwórczych miazga pełni również funkcję regeneracyjną, a z uwagi na znajdujące się w niej liczne komórki układu odpornościowego, także obronną.

Zapalenie miazgi - co to jest?

Zapalenie miazgi zębowej to odpowiedź obronna organizmu na potencjalnie uszkadzające bodźce, która ma miejsce w obrębie wnętrza komory oraz kanałów zęba.

Za rozwój stanu zapalnego odpowiadają komórki układu immunologicznego. Ich zadaniem jest rozpoznanie konkretnego czynnika szkodliwego, przedostanie się w określone miejsce toczącej się patologii, produkcja licznych biologicznie czynnych substancji, które powodują powstanie stanu zapalnego oraz napływ pozostałych komórek, ułatwiających eliminację zagrożenia.

Stan zapalny umożliwia wykrycie i pozbycie się szkodliwych czynników. Niekiedy jednak przechodzi bardzo gwałtownie, w wyniku czego ucierpieć mogą okoliczne, zdrowe tkanki. Ważne, aby znaleźć balans pomiędzy hamowaniem zapalenia lekami, a zgodą na działanie z jego pełnym potencjałem.

Zapalenie miazgi zęba jest najczęściej wywoływane przez bakterie, które dostają się do komory przez ubytki próchnicowe. Reakcja zapalna rozpoczyna się w momencie rozpoznania substancji produkowanych przez drobnoustroje. Do komory zęba napływają liczne komórki układu odpornościowego, które działają dwutorowo.

Odpowiedź komórkowa doprowadza do pożerania (fagocytozy) intruzów przez makrofagi oraz niszczenia mikroorganizmów, dzięki wyspecjalizowanym limfocytom. Odpowiedź immunologiczna typu humoralnego opiera się o produkcję przeciwciał - białek o kształcie litery Y, które rozpoznają, przyczepiają się oraz ułatwiają eliminację konkretnego zagrożenia.

Przy wykryciu zapalenia miazgi zęba na wczesnym etapie i właściwym zaopatrzeniu ubytku, zmiany mogą być odwracalne. Kiedy jednak choroba rozwija się długo, dochodzi do znacznego zniszczenia tkanki wypełniającej komorę zęba. Żywa miazga obumiera, tworząc martwicę, która w następnym etapie przechodzi przez rozpad gnilny, formując zgorzel.

Początkowo martwa miazga zostaje zainfekowana przez drobnoustroje odpowiedzialne za rozwój zapalenia. W dogodnych okolicznościach do flory bakteryjnej, rozwijającej się w komorze zęba, dołączają bakterie beztlenowe – główni sprawcy procesów gnilnych. Beztlenowce intensywnie się namnażają i produkują wiele toksycznych substancji, odpowiedzialnych za niszczenie zdrowych, okolicznych tkanek.

Przemianie martwej miazgi w rozpływające się brunatne masy o bardzo nieprzyjemnym zapachu towarzyszy wytwarzanie dużej ilości gazów. Jeśli amoniak czy siarkowodór nie mają odpowiednio szerokiego ujścia, gromadzą się w komorze zęba. Wzrastające ciśnienie może przepychać zainfekowane masy na okoliczne tkanki, powodując rozszerzanie się zakażenia i stanu zapalnego.

W zależności od rozległości procesu wyróżnia się zgorzel zęba częściową lub całkowitą. Kiedy proces gnilny obejmuje jedynie fragment miazgi danego zęba, mówi się o zgorzeli częściowej. Pozostała część żywej tkanki ma stały kontakt z masami martwiczymi i trującymi produktami bakteryjnymi. Podlega ciągłej destrukcji i narażeniu na przewlekły stan zapalny. Jeśli cała miazga wewnątrz komory oraz kanałów zęba uległa martwicy, jak również zakażeniu bakteriami beztlenowymi, stan taki kwalifikuje się do rozpoznania zgorzeli zęba całkowitej.

Zapalenie miazgi objawy

Typowymi dla zapalenia miazgi objawami, niezależnie od tkanki, w której proces się rozwija, są:

• ból,
• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• wzmożone ucieplenie,
• zaburzenie funkcji.

Specyficzne umiejscowienie miazgi sprawia, że nie da się jej zbadać bez naruszenia właściwych struktur zęba. Symptomy choroby, takie jak obrzęk czy zaczerwienienie pozostają ukryte pod zewnętrznymi warstwami zęba. Na pierwszym planie, w obrazie klinicznym pojawia się ból. Jednak każdy człowiek odmiennie odczuwa i reaguje na nieprzyjemne bodźce. Właściwe połączenie danego rodzaju bólu, z określoną chorobą wymaga od stomatologa wiedzy oraz doświadczenia.

Ból w zapaleniu miazgi zębowej może mieć, w zależności od obecności czynnika drażniącego, charakter sprowokowany lub samoistny. Reakcja bólowa w odpowiedzi na działanie bodźców uszkadzających miazgę jest prawidłowa. Nieprzyjemne doznania mijają w momencie usunięcia przyczyny. Jeśli jednak w takim przypadku ból trwa, nawet pomimo braku drażnienia miazgi, świadczy to o rozwoju procesu zapalnego i nazywa się bólem sprowokowanym przedłużonym. Chorzy często skarżą się na dokuczliwe dolegliwości w trakcie gryzienia oraz spożywania posiłków - szczególnie gorących lub zimnych.

Ból samoistny jest odczuwany przez pacjenta bez działania czynników zewnętrznych. Ma często charakter pulsujący i promieniujący, co utrudnia konkretną lokalizację miejsca toczącej się patologii w jamie ustnej przez chorego. Uważa się, że jeśli dokuczliwe dolegliwości rozszerzają się na skroń oraz okolicę oczodołu to problem leży w zębach górnych. Kiedy pacjent odczuwa ból dodatkowo w kierunku szyi lub ucha – stan zapalny toczy się w zębach żuchwy.

Z uwagi na występowanie przekrwienia oraz obrzęk miazgi, pacjenci będą odczuwać ból bardziej dotkliwie w przypadku niewielkich ubytków próchnicowych (zwiększająca objętość miazga napiera na ściany komory zęba, powodując wzrost ciśnienia i drażnienie zakończeń nerwowych) oraz leżącej pozycji ciała (większa ilość krwi dopływa do głowy, co wzmaga obrzęk).

W przypadku całkowitej martwicy i zgorzeli zęba pacjent odczuwa dolegliwości bólowe o niewielkim nasileniu lub ich brak. Zniszczone zakończenia włókien nerwowych przegnitej tkanki nie przenoszą impulsów. Na zgorzel zęba wskazują również nieprzyjemny oddech oraz posmak w ustach, które mają swoje źródło w rozkładających się komórkach miazgi.

Z wierzchu ząb objęty pulpopatią (chorobą miazgi) prezentuje zwykle liczne przebarwienia, zmatowienie czy ubytki próchnicowe na różnym etapie rozwoju. Jeśli ząb reaguje bólem na opukiwanie to znaczy, że stan zapalny postępuje i przeniósł się także na tkanki okołowierzchołkowe. W kwestiach wątpliwych, lekarz może posłużyć się zdjęciem RTG punktowym, które pomoże w ocenie zaawansowania stanu zapalnego oraz posłuży jako punkt odniesienia przy kontroli leczenia.

Zapalenie miazgi skąd się bierze?

Przyczyny zapalenia miazgi zęba klasyfikuje się w dwie duże grupy: zakaźne i niezakaźne.

Najczęściej spotykanym scenariuszem jest bakteryjne zapalenie miazgi zęba, którego początek stanowią ubytki próchnicowe. Niewłaściwa higiena jamy ustnej, skłonności genetyczne czy spożywanie zbyt dużej ilości cukru zapewniają idealne środowisko do wzrostu i rozwoju drobnoustrojów, odpowiadających za pojawienie się próchnicy.

Produkowane przez bakterie kwasy organiczne niszczą szkliwo. Powstają ubytki próchnicowe, które torują drogę mikrobom w głąb zęba. Bakterie dostają się finalnie do miazgi poprzez odsłoniętą zębinę. Zasiedlają komorę zęba i rozpoczynają produkcję toksyn niszczących okoliczne tkanki. Organizm reaguje zainicjowaniem stanu zapalnego, co skutkuje pojawieniem się charakterystycznych objawów. W zależności od rozwoju choroby obumarła miazga może ulec nadkażeniu bakteriami beztlenowymi, co skutkuje procesem gnicia i powstaniem zgorzeli zęba.

Ubytki próchnicowe to nie jedyna droga dostawania się drobnoustrojów do wnętrza zęba. Przyczyny urazowe odsłaniają miazgę bez wcześniejszej destrukcji szkliwa kwasami, produkowanymi przez bakterie. Do podobnej sytuacji może dość w wyniku:

• pęknięcia szkliwa,
• złamania zęba,
• zniszczenia zębiny przy opracowywaniu ubytków próchniczych,
• bruksizmu (zgrzytania zębami),
• bulimii.

Bardzo rzadką drogą przedostania się drobnoustrojów do miazgi jest droga krwiopochodna. Jeśli wewnątrz organizmu toczy się miejscowy lub uogólniony stan zapalny, spowodowany zakażeniem bakteryjnym, mikroby mogą zostać porwane z prądem krwi i osiedlać się w innych narządach. Zakażona krew dostaje się do miazgi naczyniami krwionośnymi przez otwór okołowierzchołkowy, powodując powstanie nowego ogniska zapalenia. 

Zapalenie miazgi zęba czynniki niezakaźne

Do czynników niezakaźnych, wywołujących zapalenie miazgi, zalicza się bodźce:

• mechaniczne,
• termiczne,
• świetlne,
• wewnętrzne,
• promieniotwórcze.

Niezakaźne czynniki mechaniczne mają związek z zaburzeniem ukrwienia miazgi. W wyniku za szybkich i intensywnych zabiegów ortodontycznych, nawykowego obgryzania długopisów czy paznokci, zbyt wysokiego wypełnienia oraz źle dopasowanych protez dochodzi do ucisku okolicy okołowierzchołkowej wraz z wnikającymi do komory zęba naczyniami krwionośnymi. Zbyt mała ilość dostarczanego tlenu oraz substancji odżywczych skutkuje zapaleniem, a także następowym zwyrodnieniem i martwicą miazgi.

Miazga to tkanka, która z racji posiadania licznych włókiem nerwowych żywo reaguje na czynniki drażniące. Kiedy dochodzi do jej obnażenia, np. w wyniku starcia szkliwa, wysokie i niskie temperatury mogą łatwiej wywoływać w jej obrębie stan zapalny. Zęby najczęściej są wystawiane na skrajne ciepło lub zimno w czasie jedzenia oraz podczas zabiegów stomatologicznych z użyciem wiertarek bez systemów chłodzących.

Do bodźców świetlnych, które mogą wywoływać zapalenie miazgi, należą promienie nadfioletowe. Używa się ich przy wybielaniu zębów bądź terapii bolesnych stawów skroniowo-żuchwowych. Zapalenie popromienne może być konsekwencją radioterapii nowotworowej w okolicy głowy i szyi. Do bodźców wewnętrznych zalicza się niedobory pokarmowe, witaminowe, zaburzenia przemiany materii oraz choroby krwi.

Zapalenie miazgi zęba powikłania

Nieleczony, bakteryjny stan zapalny miazgi rozrasta się i zaczyna obejmować sąsiadujące tkanki. Szerzy się od komory zęba w kierunku kanałów oraz do okolicy okołowierzchołkowej. Ropień okołowierzchołkowy wywołuje bardzo silny, samoistny ból zęba, obrzęk, zaczerwienienie i wzmożone ucieplenie wargi czy policzka nad zajętą stanem zapalnym częścią twarzy.

Zbierająca się w zamkniętej przestrzeni ropa, czyli bogaty w bakterie i komórki układu immunologicznego gęsty płyn, napiera na sąsiadujące struktury i przekształca się ostatecznie w ropień podokostnowy. W tym stadium choroby objawy ulegają jeszcze większemu nasileniu. Mogą pojawić się również dolegliwości ogólne, np.: gorączka, brak apetytu, dreszcze czy apatia.

W niektórych przypadkach ściana zbiornika ropy pęka i rozlewa zawartość do wolnej przestrzeni wokół. W ten sposób formuje się ropień podśluzówkowy. Zazwyczaj towarzyszy mu zmniejszenie dolegliwości bólowych, jednak istnieje większa szansa przejścia zakażenia na sąsiadujące zęby.

W wyniku skomplikowanej budowy jamy ustnej bakterie mają ułatwioną drogę do niektórych, odległych zakamarków organizmu. Kiedy infekcyjne zapalenie obejmuje górną wargę, która dzieli odpływ krwi razem z mózgowymi naczyniami krwionośnymi, może dojść do niebezpiecznego w skutkach zakrzepowego zapalenia zatoki jamistej. W niektórych przypadkach konsekwencją zapalenia miazgi jest przedostanie się drobnoustrojów do klatki piersiowej przez przestrzeń przygardłową lub zagardłową i formowanie stanu zapalnego przedniego lub tylnego śródpiersia.

Droga krwiopochodna to rzadka przyczyna zapalenia miazgi zębowej i zgorzeli. Częściej zdarzają się powikłania, które wynikają z pierwotnego zakażenia tkanek wnętrza zęba. Chorobotwórcze drobnoustroje bytujące w zainfekowanej miazdze, przedostają się w najodleglejsze miejsca organizmu poprzez płynącą krew. Do chorób, które mogą mieć wpływ na rozwój zakażenia w jamie ustnej, zalicza się:

• infekcyjne zapalenie wsierdzia,
• zapalenie płuc,
• zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,
• ropień mózgu,
• dnę moczanową,
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• reaktywne zapalenie stawów.

Zapalenia zębopochodne mają najczęściej swoje źródło w infekcji miazgi zębów trzonowych.

Zapalenie miazgi leczenie

Współczesna stomatologia dysponuje wieloma metodami leczenia zapalenia miazgi zęba i zgorzeli zęba. Wybór najbardziej odpowiedniej zależy od nasilenia patologii, stopnia odwracalności zaburzenia oraz stanu miazgi.

W przypadku pulpopatii odwracalnych zapalenie wynikające z przewlekłego drażnienia, obejmuje jedynie część miazgi, a sama tkanka wykazuje żywotność. Zdolności regeneracyjne miazgi zęba sprawiają, że jeśli przerwie się narażenie na szkodliwy bodziec, zmiany powinny cofnąć się samoistnie.

Leczenie w tym przypadku polega zazwyczaj na opracowaniu ubytków próchnicowych lub urazowych i nazywa się terapią biologiczną. Powstałe miejsce odsłonięcia komory zęba wypełnia się specjalnymi materiałami odontotropowymi, które mają na celu wzmaganie procesów gojenia, działają przeciwzapalnie oraz antyseptycznie.

Leczenie w gabinecie stomatologicznym odwracalnego zapalenia miazgi zęba jest konieczne. Domowe sposoby nie przynoszą skutku w przypadku tej choroby, a zbyt długie narażenie tkanek wewnątrz komory zęba na szkodliwe bodźce wyczerpuje powoli zdolności do obrony. Zmiany odwracalne łatwo przechodzą w uszkodzenia nieodwracalne. Zaniechanie terapii na wczesnym etapie skutkuje większą liczbą powikłań oraz bardziej rozległymi zabiegami w przyszłości.

Pulpopatiom nieodwracalnym towarzyszy intensywny stan zapalny z tworzeniem wysięku, mikroropniami oraz martwicą. Żywa miazga powoli obumiera. Jest narażona na infekcje bakteryjne i formowanie zgorzeli zęba. Próby leczenia biologicznego mogą być podjęte w przypadku braku zainfekowania tkanek, inaczej nie odniosą oczekiwanego skutku. Jeśli istnieją szanse na uratowanie funkcji zęba, lekarz podejmie się leczenia kanałowego.

Zapalenie miazgi zęba leczenie kanałowe

Leczenie kanałowe ma za zadanie usunięcie zainfekowanych i martwiczych mas z komory i kanałów, a następnie jak najwierniejszą odbudowę zęba, w celu zachowania prawidłowej funkcji aparatu żucia. Zajmuje się nim oddzielna gałąź stomatologii - endodoncja. Stąd pochodzi inne określenie na leczenie kanałowe, czyli leczenie endodontyczne.

W pierwszym etapie leczenia kanałowego lekarz wykonuje dostęp do wnętrza zęba, nawiercając koronę. Całość procedury odbywa się w znieczuleniu miejscowym, niekomfortowe doświadczenia podczas zabiegu, dotyczą jedynie momentu podania środka znieczulającego. W nowoczesnych gabinetach, aby polepszyć widok działania w obrębie jamy ustnej, stosowane jest leczenie pod mikroskopem. Po uwidocznieniu komory, przechodzi się do wyłuszczenia miazgi.

Kolejny etap to aseptyczne opracowanie kanałów. Stomatolog, posługując się cienkimi pilnikami, poszerza kanały i usuwa zainfekowane tkanki. W trakcie procedury pole zabiegu płucze się często środkami przeciwbakteryjnymi, mającymi na celu zniszczenie wszystkich obecnych drobnoustrojów.

Po dokładnym oczyszczeniu lekarz osusza wnętrze zęba, a następnie zakłada w miejscu kanałów specjalną substancję, która uszczelnia i zapobiega rozwojowi bakterii. Najczęściej wykorzystywanym w tym celu środkiem jest gutaperka – naturalny polimer, podobny nieco do kauczuku. Ostatni etap polega na odtworzeniu korony zęba, dzięki czemu odzyskuje on swoją funkcję w procesie gryzienia i żucia.

Przy schorzeniach takich, jak zgorzel zęba, pacjenci często pytają o to, jak uśmierzyć ból. Ulgę w przykrych dolegliwościach przynoszą zazwyczaj kupowane bez recepty leki przeciwbólowe dostępne w aptece.

Należy pamiętać, aby przyjmowanie tabletek traktować jako terapię objawową. W celu pozbycia się bólu całkowicie, konieczne będzie leczenie kanałowe lub usunięcie zęba w gabinecie stomatologicznym.

Zapalenia miazgi zęba podsumowanie

Zapalenie miazgi zębowej dotyczy reakcji obronnej żywych tkanek wnętrza zęba na czynniki szkodliwe. Początkowo zmiany są odwracalne. Jeśli jednak uszkadzające bodźce działają przez długi czas, rozwija się martwica oraz zgorzel zęba. Najczęstszą przyczyną zapalenia miazgi zębowej są bakterie, które powodują powstawanie ubytków próchnicowych. Terapia opiera się na usunięciu zniszczonych tkanek w trakcie leczenia kanałowego lub usunięciu zęba. Nieleczone zapalenie miazgi zębowej prowadzi do rozszerzania się stanu zapalnego oraz zakażenia na okoliczne lub odległe narządy, wywołując szereg poważnych powikłań.

Źródło: 

Jańczuk Z., Kaczmarek U., Lipski M.: Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Zarys kliniczny. Warszawa, 2014.
Współczesna endodoncja w praktyce, Arabska-Przedpełska B., Pawlicka H. (red.), Łódź, 2012.
Histologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii, Zabel M. (red.), Wrocław, 2000.