Ukąszenie przez żmiję - objawy i pierwsza pomoc

Żmija zygzakowata rozpoznanie

Żmija zygzakowata ma wyjątkowo różnorodne ubarwienie. Poszczególne osobniki mogą mieć barwę od szarej lub brązowej, przez miedzianoczerwoną aż po czarną, z ciemnym zygzakiem na grzbiecie (przy bardzo ciemnym zabarwieniu zygzak może być słabo widoczny); osiągają zwykle do około 70 cm długości (rzadko do 90 cm). Mają grube, krępe ciało. Ich płaska głowa o trójkątnym kształcie jest bardzo wyraźnie oddzielona od reszty ciała. W odróżnieniu od innych węży, oczy żmii mają pionowe źrenice.

Żmija zygzakowata gdzie występuje? 

Żmija zygzakowata występuje w Polsce na terenie całego kraju, szczególnie licznie w Bieszczadach, Białostocczyźnie i Pomorzu. Ulubionymi miejscami przebywania żmii są:

• polany w podmokłych lasach,
• śródpolne miedze,
• torfowiska,
• stosy kamieni na pograniczu pól i lasów w okolicach górzystych.

Żmija zygzakowata kryje się też wykrotach, wśród kamieni, pod zwalonymi pniami drzew, w norach gryzoni. W upalne dni lubi godzinami wygrzewać się w promieniach słońca. W sen zimowy zapada w październiku, a budzi się w marcu. Należy pamiętać, że jest gatunkiem chronionym.

Kiedy dochodzi do ukąszenia przez żmiję?

Żmija nigdy nie atakuje aktywnie, raczej stara się uciec i może być niebezpieczna tylko w przypadku np. nadepnięcia bosa stopą. Atakuje, gdy czuje się zagrożona odcięciem drogi ucieczki, nagłym zbliżeniem, dotknięciem kijem lub nogą. Podrażniona, syczy.

Kiedy już dojdzie do takiej sytuacji, to w 30-60 proc. przypadków są to tzw. ukąszenia suche, czyli bez wstrzyknięcia jadu. Na ciele widoczne są ślady po zębach jadowych w postaci dwóch ranek kłutych (jak po ukłuciu szpilką) w odległości do 1 cm od siebie (nie muszą krwawić).

Suche ukąszenia są bolesne i mogą powodować obrzęk i zaczerwienienie. Ponieważ nie możesz zazwyczaj w 100 proc. stwierdzić, czy doszło tylko do ukąszenia suchego, zawsze zakładaj, że jad został wstrzyknięty. Ocenę pozostaw personelowi medycznemu. Ponadto istnieje możliwość wystąpienia opóźnionej reakcji na jad.

Do ukąszeń jadowitych dochodzi, gdy wąż „gryzie” i uwalnia jad (truciznę) do rany. Jad zawiera toksyny, które mają na celu ogłuszenie, odrętwienie lub zabicie ofiary. U ludzi powoduje reakcje miejscowe (ból, obrzęk) i ogólnoustrojowe (zaburzenia ze strony układów krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowego, nerwowego).

Jad żmii przechodzi z miejsca ukąszenia do krążenia ogólnoustrojowego drogą krwionośną i limfatyczną, mając działanie miejscowe, a nieco później ogólnoustrojowe.

Większość przypadków ukąszeń przez żmiję zygzakowatą ma przebieg względnie łagodny. W 70‒80 proc. przypadków ukąszenie przebiega bezobjawowo lub odnotowuje się jedynie objawy miejscowe. Umieralność z powodu ukąszeń przez żmiję zygzakowatą jest niska i wynosi poniżej 1 proc. W Polsce brak jest dokładnych danych epidemiologicznych dot. częstości ukąszeń i ich powikłań (np. zgonów), przy czym wśród ofiar ukąszeń przeważają dzieci i mężczyźni.

U zdrowych dorosłych takie ukąszenie nie powinno stanowić zagrożenia dla życia, choć groźne mogą być ukąszenia w twarz i szyję.

Ukąszenia żmii objawy

Miejscowe objawy jadowitego ukąszenia obejmują głównie:

• ślad na skórze po zębach jadowych,
• silny ból wokół miejsca ukąszenia, może pojawić się z opóźnieniem,
• szybko narastający obrzęk,
• uczucie mrowienia, kłucia, pieczenia skóry,
• zasinienie (wskutek rozpadu czerwonych krwinek pod wpływem działania jadu) lub rzadko krwawienie z miejsca ukąszenia,
• powiększenie najbliższych węzłów chłonnych pod pachą lub pachwiną ukąszonej kończyny.

Jednocześnie mogą pojawić się objawy ogólnoustrojowe, takie jak:

• ból brzucha, nudności, biegunka, wymioty,
• niepokój,
• gorączka,
• przyspieszony oddech,
• ogólne osłabienie,
• senność,
• dezorientacja,
• zwiększone pragnienie,
• wzmożona potliwość.

U osób uczulonych na pewne składniki jadu obok bezpośredniego działania toksycznego, jad może wywoływać reakcję alergiczną: od pokrzywki, przez obrzęk krtani aż do wstrząsu anafilaktycznego (sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia).

Ukąszenie żmii a pierwsza pomoc

Wykonaj 6 kroków w oczekiwaniu na pomoc medyczną: 

1. Zapewnij sobie i innym uczestnikom zdarzenia bezpieczeństwo (najlepiej oddal się od tego miejsca, aby nie narazić się na kolejne ukąszenia). 
2. Zachowaj spokój, większość ukąszeń węży nie jest niebezpieczna. 
3. Nie poruszaj ukąszoną częścią ciała, ogranicz maksymalnie ruch, aby spowolnić wchłanianie substancji toksycznych. 
4. Wezwij pomoc. 
5. Zdejmij z ukąszonej okolicy krępującą odzież i biżuterię (na wypadek pojawienia się opuchlizny). 
6. Jeśli jest to możliwe, przemyj miejsce ukąszenia wodą z mydłem lub czystą wodą ‒ najważniejszym w postępowaniu jest jednak szybki kontakt ze służbami ratunkowymi.

Czego nie należy robić w oczekiwaniu na pomoc medyczną:

1. Nie zbliżaj się do węża, nie próbuj go złapać ani zabić. 
2. Nie nacinaj rany w celu upuszczenia krwi. 
3. Nie próbuj wysysać jadu z miejsca ukąszenia. 
4. Nie stosuj opasek uciskowych (ze względu na ryzyko martwicy tkanek). 
5. Nie przyjmuj aspiryny ani ibuprofenu, ponieważ mogą nasilać krwawienie.

Ukąszenie żmii postępowanie szpitalne

Nawet osoby, u których nie pojawiły się objawy reakcji na jad są monitorowane przez co najmniej 2 godziny, ze względu na ryzyko wystąpienia opóźnionej reakcji na jad. Zazwyczaj trzeba zostać
w szpitalu przez co najmniej 24 godziny.

W przypadku rozwijających się objawów reakcji na jad (m.in. ból, narastający i rozległy obrzęk) należy jak najszybciej podać osobie pokąsanej antytoksynę jadu żmii, aby zneutralizować działanie jadu w organizmie i nie dopuścić do rozwoju ciężkiego zatrucia lub je ograniczyć.

Surowicę podaje się po indywidualnym rozważeniu korzyści i potencjalnych niekorzystnych efektów ubocznych (silne reakcje alergiczne, ryzyko wstrząsu anafilaktycznego i choroby posurowiczej) wynikających z wprowadzenia do organizmu obcogatunkowego białka w preparacie antytoksyny. Jest ona jednak jedynym skutecznym antidotum na jad żmii.

Przy łagodnych i umiarkowanych objawach zatrucia jadem zwykle stosowane jest leczenie przeciwbólowe i przeciwwymiotne, natomiast osobom z obrzękiem podaje się leki przeciwhistaminowe.

U kobiet w ciąży i dzieci antytoksynę podaje się nawet po wystąpieniu łagodnych objawów (podczas ukąszenia otrzymują one większą dawkę jadu na kilogram masy ciała).

Możesz też otrzymać zastrzyk w celu ochrony przed tężcem.

Ukąszenia żmii jak im zapobiegać?

Jeżeli wybierasz się na pieszą wędrówkę do lasu lub w góry:

• załóż odpowiednie obuwie ‒ pełne, wysokie, najlepiej skórzane,
• patrz pod nogi,
• nie zbliżaj się do żmii, jeśli ją spotkasz, nie zaczepiaj, najlepiej zejdź jej z drogi,
• zawsze przyjrzyj się dokładnie miejscu, w którym zamierzasz usiąść,
• zachowaj szczególną ostrożność, gdy żmija syczy, wycofaj się.

Źródła:

Materiały Ratownictwa Medycznego Medicover

https://www.psse.gda.pl/media/k2/attachments/Ukaszenie_przez_zmije.pdf

Czajka, A. Wiatrzyk, A. Lutyńska, Mechanizm działania jadu żmii zygzakowatej i zasady zastosowania antytoksyny w leczeniu,

Przegl. Epidemiol. 2013; 67: 729–733, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa