Alergia na orzechy

Właściwości orzechów

Podstawowym składnikiem orzechów jest tłuszcz (od ok. 49,2 do 75,8 g tłuszczu na 100 g), stąd też ich wysoka wartość energetyczna (aż 567-718 kcal/100 g produktu). Orzechy należy traktować również jako źródło białka (od 7,9 do 25,8 g/100 g), błonnika (od 3,3 do 12,5 g/100 g) oraz wapnia, potasu, magnezu, żelaza, cynku oraz wielu związków o właściwościach przeciwutleniających (związków fenolowych, selenu i witaminy E) i fitosteroli. 

Orzechy są cennym składnikiem diety, rzadko jednak wykorzystywanym. Mogą być dodawane do potraw (np. curry z orzechami nerkowca), sałatek (np. sałatka z buraczków z orzechami pekan), koktajli i owsianek oraz deserów. Orzechy to ciekawy przykład grupy żywności, która mimo że cechuje się sporą liczbą kilokalorii i tłuszczu, wcale nie musi być niezdrowa, w tym przypadku wręcz przeciwnie.

Dodatkowo, wiele badań wskazywało, że nie przyczyniają się do przyrostu masy ciała mimo wysokiej kaloryczności, co tłumaczy się m.in. dużą zawartością błonnika czy ograniczoną biodostępnością zawartych w nich składników.

Obecnie zaleca się by spożywać więcej orzechów i nasion. Warto zastępować nimi słodkie i/lub słone przekąski.

Orzechy (zwłaszcza włoskie), migdały (…) są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. Ich dodatek, nawet w niedużej ilości, do codziennej diety korzystnie wpływa na nasze zdrowie, zmniejszając zagrożenie chorobami sercowo-naczyniowymi czy nowotworami.

Z kolei American College of Cardiology i American Heart Association (ACC/AHA) wskazują orzechy jako dobre źródło potasu.

Co to jest alergia na orzechy?

Częstotliwość występowania alergii na orzechy drzew różni się w zależności od grupy wiekowej, szerokości geograficznej i przyjętych kryteriów diagnostycznych alergii pokarmowej. Szacuje się, że dotyka ona 1-3 proc. osób na świecie. Częściej dotyczy dzieci niż dorosłych.

Orzechy powodują głównie alergię IgE-zależną ‒ objawy pojawiają się w krótkim czasie po spożyciu uczulającego pokarmu. Alergie na różne gatunki orzechów często współwystępują, również alergia na orzechy może współistnieć z alergią na orzeszki ziemne czy nasiona.

Alergia na orzechy może być pierwotna (nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego wywoływana jest bezpośrednio przez białka orzechów) lub przebiegać jako zespół alergii jamy ustnej (efekt reakcji krzyżowej między alergenami wziewnymi i pokarmowymi, która wynika z podobieństwa budowy alergenów niektórych pyłków roślin i orzechów).

Zespół alergii jamy ustnej objawia się sezonowym, alergicznym nieżytem nosa i reakcją alergiczną po spożyciu świeżych owoców, warzyw i orzechów. Symptomy zwykle są łagodne. Pierwotna alergia na orzechy cechuje się objawami ogólnoustrojowymi i często ciężką reakcją po ich spożyciu.

• Dowiedz się więcej: Alergia na owoce - badanie z krwi. 

W jakich produktach znajdują się orzechy?

W Unii Europejskiej producenci żywności mają obowiązek informowania konsumenta o zawartości składników potencjalnie uczulających w produkcie. Do grupy tych składników należą m.in.: migdały, orzechy laskowe, orzechy włoskie, orzechy nerkowca, orzeszki pekan, orzechy brazylijskie, pistacje, orzechy makadamia lub Queensland, oraz produkty pochodne, które są wykorzystywane do produkcji destylatów alkoholowych, w tym alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego. Podstawą prawną jest Załącznik 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011.

Stanowi to z jednej strony rodzaj ułatwienia dla alergików, jednak z drugiej strony niemal każdy zna sformułowanie: "może zawierać śladowe ilości orzeszków", znajdujące się na wielu produktach, które teoretycznie nie powinny tych orzeszków zawierać. Czasami na terenie tego samego zakładu produkcyjnego jest wytwarzana żywność z orzeszkami, co wiąże się z ryzykiem zanieczyszczenia, stąd taka adnotacja producenta na opakowaniu produktu, który teoretycznie w swoim składzie orzeszków nie zawiera.

Co w takiej sytuacji ma zrobić osoba z alergią? Powinna bezwzględnie unikać spożywania gatunku orzechu, na który jest uczulona. W przypadku alergii na orzeszki ziemne, która wiąże się z dużym ryzykiem wstrząsu anafilaktycznego, jest to szczególnie istotne. Jeśli osoba przebyła już epizod wstrząsu anafilaktycznego, ma ciężką, niekontrolowaną astmę lub reakcja alergiczna pojawia się już przy niewielkim stężeniu alergenów – w takich przypadkach również należy bezwzględnie unikać, śladowych ilości alergenu w żywności.

Osoba z alergią musi czytać etykiety i zwracać uwagę na skład kupowanego produktu, nawet jeżeli wcześniej spożywała dany produkt, ponieważ receptura mogła ulec zmianie. W innych krajach regulacje dotyczące informowania konsumentów o substancjach alergizujących mogą być odmienne, dlatego szczególnie ważne jest dokładne zapoznanie się za składem produktu podczas pobytu za granicą.

Podobnie produkty importowane spoza Unii Europejskiej mogą obowiązywać inne regulacje dotyczące informowania konsumenta o substancjach potencjalnie wywołujących alergie lub nietolerancje. W przypadku spożywania posiłków w restauracji, alergik powinien zapoznać się ze składem i ustalić, czy nie ma w nim uczulających pokarmów, jak również dopytać czy danie nie zawiera danego gatunku orzechów.

Czy należy eliminować wszystkie orzechy, jeżeli stwierdzono alergię na określony gatunek orzecha?

Czasami lekarze chcą ułatwić przekaz - i osobom uczulonym na orzeszki ziemne, rekomendują również unikanie orzechów drzew, lub odwrotnie. Ryzyko alergii na orzechy drzew jest wyższe u osób z rozpoznaną alergią na orzeszki ziemne. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy osoba z uczuleniem na orzechy drzew ma negatywny wynik testu lub ma potwierdzoną tolerancję orzeszków ziemnych. Całkowita eliminacja wszystkich gatunków orzechów i orzeszków ziemnych wynika również z ryzyka zanieczyszczenia innymi orzechami, modyfikacjami, bądź z nieprawidłowego rozpoznania danego gatunku orzecha (czynnik ludzki).

W przypadku rozpoznanej alergii unikanie wszystkich gatunków orzechów i orzeszków ziemnych jako przekąsek oraz produktów oznaczonych jako je zawierające jest najbezpieczniejszym podejściem. W praktyce jednak może okazać się, że są to restrykcje mocno ograniczające dietę, a być może niekoniecznie uzasadnione.

Jeżeli osoba toleruje pewne gatunki orzechów i nie ma objawów alergii, wydaje się rozsądnym, aby kontynuowała ich spożycie (ale wciąż czytając etykiety produktów i mając świadomość ryzyka zanieczyszczenia innymi gatunkami orzechów). Rekomenduje się unikanie spożywania wszystkich orzechów w restauracjach, ponieważ istnieje ryzyko nieprawidłowego rozpoznania gatunku orzecha lub zastosowania zamiennika, czy niedoinformowania personelu.

Alergia na orzechy a zalecenia żywieniowe

Zalecenia żywieniowe dla osób z alergią na orzechy lub orzeszki ziemne powinny być zindywidualizowane. Niektóre alergie mają tendencję do współwystępowania, np. na pistacje i nerkowce, czy orzechy włoskie i pekan. Alergia na orzeszki ziemne może również współwystępować z nadwrażliwością na owoce i nasiona roślin strączkowych (soję czy cieciorkę).

Orzechy to nie tylko przekąska czy składnik różnego rodzaju batoników i ciasteczek, lecz także element pesto (tradycyjnie orzeszki pinii, bywają zastępowane również nerkowcami), wszelkie masła orzechowe (zarówno te z orzeszków ziemnych, jak i coraz popularniejsze z nerkowca, i innych orzechów), pasty czekoladowo-orzechowe do pieczywa, również żywność gotowa (np. sosy, dania gotowe). Zaleca się unikania olejów z orzechów drzew (np. migdałów czy włoskich) i oleju arachidowego.

Objawy alergii na orzechy

Objawy reakcji alergicznej pojawiają się już w kilka minut po spożyciu orzecha (reakcja natychmiastowa). Zależą one od spożytej dawki uczulającego pokarmu. Duże dawki zwykle powodują cięższe reakcje alergiczne (głównie po spożyciu pokarmu, zdecydowanie rzadziej w wyniku kontaktu ze skórą). Często manifestują się one świądem w jamie ustnej i obrzękiem warg.

Alergia na orzechy jest najczęstszą przyczyną śmierci z powodu wstrząsu anafilaktycznego u nastolatków i młodych dorosłych.

Orzechy drzew (np. brazylijskie) częściej powodują zwężenie dróg oddechowych niż orzeszki ziemne. Z kolei orzechy nerkowca szczególnie często prowadzą do ciężkich reakcji alergicznych i wymagają użycia adrenaliny, w związku ze wstrząsem anafilaktycznym. Przebieg reakcji może być cięższy u dorosłych niż u dzieci.

Badania na alergię na orzechy

Diagnostyka alergii na orzechy opiera się na obrazie klinicznym pacjenta (objawach) oraz wynikach testów diagnostycznych. Wykorzystuje się testy z krwi (swoiste IgE) i punktowe testy skórne (ang. skin prick tests).

Obecnie w rozpoznawaniu alergii wykorzystuje się także diagnostykę molekularną chorób alergicznych. Próba prowokacji z użyciem pokarmu zwykle nie jest konieczna do potwierdzenia rozpoznania (The British Society for Allergy and Clinical Immunology [BSACI], 2017), a jeśli jest przeprowadzona ‒ to tylko w obecności wykwalifikowanego zespołu. 

Leczenie alergii na orzechy

Obecnie leczenie alergii na orzechy opiera się na edukacji pacjenta (w przypadku alergii u dzieci także ich rodziców), jak całkowicie wykluczyć uczulający składnik z diety i jak reagować w przypadku anafilaksji (wstrząsu anafilaktycznego) (BSACI 2017). Najczęściej alergia na orzechy pojawia się w pierwszym roku życia, po pierwszym ich spożyciu.

¹ Opracowano na podstawie: Polskie Towarzystwo Alergologiczne, plakat o anafilaksji – wersja dla pacjenta. 

Przeczytaj także: 

• Alergia na grzyby
• Alergia na mleko
• Nietolerancja pokarmowa i alergia pokarmowa. Objawy i leczenie nietolerancji i alergii pokarmowych
• Pierwsza wizyta u alergologa

Źródło: 

1. McWilliam VL, Perrett KP, Dang T, Peters RL. Prevalence and natural history of tree nut allergy. Ann Allergy Asthma Immunol. 2020 May;124(5):466-472. doi: 10.1016/j.anai.2020.01.024. Epub 2020 Feb 7. PMID: 32044450.
2. Stiefel G, Anagnostou K, Boyle RJ, Brathwaite N, Ewan P, Fox AT, Huber P, Luyt D, Till SJ, Venter C, Clark AT. BSACI guideline for the diagnosis and management of peanut and tree nut allergy. Clin Exp Allergy. 2017 Jun;47(6):719-739. doi: 10.1111/cea.12957. PMID: 28836701.
3. Załącznik 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011
4. Stróżyk A.K., Pachocka L. The role of nuts consumption in the primary and secondary prevention of type 2 diabetes. Clin Diabetol 2017; 6 (1): 26-33.
5. Pachocka L., Stróżyk A. Orzechy w codziennej diecie – wartości żywieniowe i prozdrowotne. Przemysł spożywczy 201; 71: 38-41.
6. Instytut Żywności i Żywienia. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej. Broszura 2016 r., http://www.izz.waw.pl/zasady-prawidowego-ywienia.
7. Bakris G, Ali W, Parati G. ACC/AHA Versus ESC/ESH on Hypertension Guidelines: JACC Guideline Comparison. J Am Coll Cardiol. 2019 Jun 18;73(23):3018-3026. doi: 10.1016/j.jacc.2019.03.507. PMID: 31196460.