Pokrzywka – objawy, diagnostyka i leczenie

Pokrzywka to dość powszechna choroba skóry. Zwykle kojarzy się z alergią pokarmową, ale nie jest to jedyna i najczęstsza przyczyną wystąpienia jej objawów. Pokrzywka przewlekła może wywoływać uczucia wstydu, prowadzić do zaburzeń snu oraz wpływać na funkcjonowanie w pracy. Jakie się rodzaje pokrzywki, czy zawsze konieczna jest diagnostyka, czy dieta ma znaczenie w zapobieganiu tej chorobie?

Co to jest pokrzywka

Pokrzywka to choroba skóry, która występuje stosunkowo często – szacuje się, że u około 20 proc. populacji. Objawia się nagłym pojawieniem bąbla pokrzywkowego, obrzęku naczynioruchowego lub obu tych zmian łącznie na wcześniej niezmienionej powierzchni skóry.

Pokrzywka często jest mylona z innymi chorobami skór, czasami nawet ze świerzbem.

Pokrzywka przyczyny

Wśród najczęstszych czynników wywołujących objawy pokrzywki wymienia się: ostre infekcje, procesy autoimmunologiczne, zakażenia pasożytnicze (zwłaszcza pasożyty u dzieci), ekspozycję na alergeny, zimno, ciepło, ucisk, tarcie, wibracje i niektóre leki.

Pokrzywka jest dość powszechną chorobą skóry.

Jak długo trwa pokrzywka?

Ze względu na długość czasu utrzymywania się objawów wyróżnia się:

  • pokrzywkę ostrą (trwającą ≤ 6 tygodni);
  • pokrzywkę przewlekłą (trwająca > 6 tygodni, z objawami nawracającymi przez większość dni tygodnia).

Pokrzywkę przewlekłą dzieli się na:

  • przewlekłą pokrzywkę indukowaną, w tym:
    • pokrzywkę fizyczną:
      • dermografizm objawowy,
      • pokrzywka słoneczna,
      • pokrzywka opóźniona z ucisku,
      • pokrzywka z zimna,
      • pokrzywka z gorąca,
      • obrzęk naczynioruchowy spowodowany wibracją,
    • pokrzywka kontaktowa,
    • pokrzywka wodna,
    • pokrzywka cholinergiczna,
  • przewlekłą pokrzywkę spontaniczną – objawy utrzymują się > 6 tygodni, o znanej lub nieznanej przyczynie.

Pokrzywka w Polsce

Według badań epidemiologicznych dotyczących populacji polskiej (2014 r.), 11,2 proc. ankietowanych zadeklarowało wystąpienie epizodu pokrzywki przynajmniej raz w życiu. Przy czym 62,5 proc. z nich stanowiły osoby, u których objawy choroby się powtarzały.

Najczęstszym objawem pokrzywki były bąble pokrzywkowe (67,6 proc. osób). Niewiele mniej (64,2 proc.) respondentów odczuwało świąd lub pieczenie skóry.

Pokrzywka jest powszechną chorobą skóry

Objawy pokrzywki

Objawem pokrzywki może być wyłącznie bąbel pokrzywkowy lub tylko obrzęk naczynioruchowy.

Oba te objawy mogą również współistnieć – dzieje się tak w około 40 proc. przypadków tej choroby.

Poza zmianami skórnymi mogą współwystępować także inne objawy, które nie obejmują skóry, jak np.: znaczne osłabienie, zawroty głowy, uczucie gorąca, chrypka, nudności i wymioty, spadek ciśnienia tętniczego. Pokrzywka również powoduje intensywny świąd i pieczenie skóry.

Różnice między bąblem pokrzywkowym a obrzękiem naczynioruchowym
Cecha

Bąbel pokrzywkowy

Obrzęk naczynioruchowy

Wygląd
  • uniesienie skóry z obrzękiem umiejscowionym centralnie
  • lekkie przejaśnienie o zmiennych kształcie i rozmiarze, otoczone rumieniem (tzw. refleks rumieniowy)
  • wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry
  • nagłe powiększenie objętości (uniesienie) dolnych warstw skóry i tkanki podskórnej
  • pojawienie się rumienia lub zmiany koloru skóry
Objawy towarzyszące
  • świąd
  • rzadziej uczucie pieczenia w miejscu pojawienia się wykwitów
  • dominującym objawem jest ból
  • rzadziej uczucie pieczenia skóry
  • zmiany często obejmują błony śluzowe
Czas utrzymywania się objawów
  • objaw samoograniczający się – przemija w ciągu około 24 godzin  
  • objaw utrzymuje się dłużej niż pokrzywka – do około 72 godzin

Pokrzywka dermograficzna (dermografizm)

Pokrzywka dermograficzna stanowi najczęstszą postać pokrzywki indukowanej. Dermografizm Dosłownie oznacza „pisanie po skórze”.

Dermografizm:

  • jest zwykle wynikiem zadrapania czy ucisku,
  • ma charakter linijnego układu zmian skórnych, które pojawiają się w miejscu podrażnienia skóry,
  • zmiany skórne zwykle ustępują do 2 godzin, z wyjątkiem pokrzywki mechanicznej, przy której czas ten bywa dłuższy.

Pokrzywka dermograficzna.

W literaturze naukowej wyróżniono dwa rodzaje dermografizmu:

  • prosty – bez uczucia świądu i występowania bąbli;
  • objawowy (pokrzywkowy) – z uporczywym świądem i obecnością charakterystycznych pokrzywkowych zmian skórnych.

Diagnostyka pokrzywki

W pokrzywce ostrej zwykle nie przeprowadza się żadnej diagnostyki, ponieważ objawy najczęściej ustępują samoistnie (w ciągu 24-48 godzin). Wyjątkiem może być podejrzenie pokrzywki związanej z alergią pokarmową lub nadwrażliwością na leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne).

W tych przypadkach kluczowe jest właściwe rozpoznanie choroby i identyfikacja czynnika wyzwalającego objawy. Pozwala to podjąć ukierunkowane działania zapobiegające nawrotom.

W przypadkach, gdy objawy utrzymują się powyżej 6 tygodni – czyli pokrzywki przewlekłej - lekarz zwykle próbuje wykluczyć inne jednostki chorobowe oraz zidentyfikować czynniki zaostrzające objawy lub, gdy to możliwe, przyczyny objawów klinicznych.

Badania na pokrzywkę

Z badań diagnostycznych najczęściej wystarczają podstawowe testy laboratoryjne – tj. morfologia krwi, stężenie białka ostrej fazy (CRP) i/lub ocena wskaźnika opadania krwinek czerwonych (OB).

W diagnostyce przewlekłej pokrzywki indukowanej lekarz może zlecić wykonanie próby prowokacji razem z określeniem intensywności czynnika wywołującego objawy.

Pokrzywka alergiczna

Objawy pokrzywki na tle alergicznym pojawiają się szybko – od kilku minut do 2 godzin od momentu ekspozycji na alergen. Przyczyną reakcji alergicznej mogą być alergeny zawarte w pokarmach, dodatkach do żywności, lekach, jadach owadów czy lateksie.

U dzieci pokrzywka alergiczna jest najczęściej związana z reakcją alergiczną na mleko, jaja, orzeszki ziemne, orzechy drzew, soję i pszenicę. U dorosłych wiąże się głównie z nadwrażliwością na ryby, owoce morza, orzechy drzew i pszenicę.

Objawy pokrzywki alergicznej mogą pojawić się również w wyniku kontaktu skóry z uczulającym alergenem, np. zawartym w ślinie zwierząt, kosmetykach, ale również pokarmach.

Mechanizm alergiczny jest stosunkowo rzadką przyczyną pokrzywki. Częściej stwierdzane są pseudoalergie związane z pokarmem lub niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi.

Pseudoalergia

Pseudoalergia, zwana również nadwrażliwością niealergiczną, odpowiada za pojawienie się objawów klinicznych przypominających chorobę alergiczną. Natomiast jej mechanizm odbiega od reakcji angażującej układ odpornościowy – typowej dla chorób alergicznych.

Najczęstszymi czynnikami wywołującymi reakcje pseudoalergiczne są niesteroidowe leki przeciwzapalne, ale również dodatki do żywności (np. tartazyna, salicylany, benozesany). Są to reakcje, które nie angażują układu odpornościowego. Diagnostyka opiera się zwykle na różnicowaniu objawów klinicznych i ocenie odpowiedzi na eliminację czynnika indukującego objawy.

Pomocne mogą być próby eliminacji i prowokacji.

Osoby, które mają pokrzywkę o etiologii alergicznej, związanej z pewnymi pokarmami lub lekami, powinny pozostawać pod opieką alergologa. U tych, którzy są obarczeni ryzykiem anafilaksji, zalecane jest posiadanie autostrzykawek lub ampułkostrzykawek z adrenaliną.

Pokrzywka może być jednym z objawów reakcji anafilaktycznej.

Leczenie pokrzywki

Leczenie obejmuje przede wszystkim odpowiednią farmakoterapię oraz eliminację  czynników wywołujących objawy choroby lub zaostrzających jej przebieg. Jeżeli pokrzywka stanowi objaw innej choroby, leczenie jest ukierunkowane na chorobę podstawową.

Celem leczenia powinna być pełna kontrola objawów pokrzywki, łącznie z uwzględnieniem bezpieczeństwa leczenia i wpływu terapii na jakość życia pacjenta.

Jeżeli identyfikacja przyczyny i/lub czynników wywołujących objawy pokrzywki jest możliwa, stanowi ona punkt wyjścia podejmowanego postępowania. Jednak jedynym dowodem potwierdzającym przyczynowo-skutkowy charakter wpływu danego czynnika jest ustąpienie objawów (remisja) po jego eliminacji i nawrót objawów pokrzywki po ponownym wprowadzeniu danego czynnika (próba prowokacji).

O czym osoby z pokrzywką powinny pamiętać?

  • farmakoterapią z wyboru są leki przeciwhistaminowe II generacji, które łagodzą uczucie świądu;
  • leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne), jeżeli są podejrzewane o wywoływanie i zaostrzanie objawów pokrzywki powinny zostać niezwłocznie odstawione, a ich dalsze stosowanie należy skonsultować z lekarzem;
  • unikanie czynników fizycznych, które wywołują objawy przewlekłej pokrzywki indukowanej (np. noszenia ciężkich toreb w przypadku pokrzywki związanej z uciskiem) są zalecane, ale często trudne do osiągnięcia;
  • stres także może zaostrzać objawy pokrzywki, dlatego warto znać i ćwiczyć metody radzenia sobie z nim.

W leczeniu pokrzywki stosuje się leki przeciwhistaminowe.

Pokrzywka leki

Leczenie pokrzywki ostrej i przewlekłej rozpoczyna się od leków przeciwhistaminowych drugiej generacji.

Początkowa dawka leku przeciwhistaminowego II generacji to 1 tabletka/dobę. Nie zaleca się stosowania różnych leków przeciwhistaminowych H1 w tym samym czasie. W razie niezadowalającej kontroli objawów, po około 2-4. tygodniach lub szybciej, lekarz może zlecić zwiększenie dawki. Większość pacjentów, którzy nie odpowiadają na standardową dawkę leku przeciwhistaminowego, odnosi korzyść ze zwiększenia dawki leku przeciwhistaminowego H1. Nie zaleca się zwiększania dawki powyżej 4-krotności dawki podstawowej w leczeniu pokrzywki przewlekłej.

W przypadku ciężkiego zaostrzenia objawów pokrzywki przewlekłej lekarz może rozważyć krótkookresowe leczenie kortykosteroidami systemowymi. Leczenie sterydowe nie powinno być długookresowe, ponieważ ich dłuższe podawanie wiąże się z ryzykiem wystąpienia objawów ubocznych.

Dieta przy pokrzywce

Postępowanie dietetyczne jest wskazane tylko w przypadku pokrzywki na tle alergicznym lub pseudoalergicznym. Alergia IgE-zależna jest rzadką przyczyną przewlekłej pokrzywki spontanicznej. Jeżeli u osoby z pokrzywką zostanie zdiagnozowana alergia na pokarm, konieczne jest wyeliminowanie z diety pokarmów zawierających alergeny wywołujące objawy. Taka modyfikacja diety może doprowadzić do remisji objawów choroby nawet w ciągu 24 godzin.

Prowadzenie dziennika spożywanych pokarmów oraz notowanie czasu wystąpienia i charakteru objawów może pomóc lekarzowi w określeniu związku między konkretnymi spożywanymi pokarmami a objawami. Jest szczególnie zalecany u małych dzieci z objawami pokrzywki. W przypadku podejrzenia reakcji alergicznej lekarz może zlecić odpowiednie testy diagnostyczne (z krwi lub skórne) oraz próbę eliminacji lub prowokacji.                      

Pokrzywka u dzieci

Jeśli pojawi się pokrzywka u dziecka, postępowanie diagnostyczne w pokrzywce przewlekłej, podobnie jak jej leczenie powinny być zbliżone do tego u osób dorosłych i mieć podobne cele.

Piśmiennictwo

  1. Asero R. New-onset urticaria. UpToDate, Topic 8101 Version 25.0. (dostep: 28.11.2019 r.).
  2. Zuberbier T i wsp. The EAACI/GA2LEN/EDF/WAO guideline for the definition, classification, diagnosis and management of urticaria. Allergy 2018; 73: 1393-1414.
  3. Maurer M, Mager M, Ansotegui I i wsp. The international WAO/EAACI guideline for the management of hereditary angioedema – the 2017 revision and update. World Allergy Organization Journal 2018; 11: 5.
  4. Zuraw B. An overview of angioedema: clinical features, diagnosis, and management. UpToDate, Topic 8105 Version 20.0 (dostęp: 10.09.2019).
  5. Silpa­archa N, Kulthanan K, Pinkaew S. Physical urticaria: prevalence, type and natural course in a tropical country. J Eur Acad Dermatol Venereol 2011; 25: 1194­1199.\
  6. Guldbakke KK, Khachemoune A. Dermographism. Dermatol Nurs 2006; 18: 263.
  7. Raciborski F, Kłak A, Czarnecka-Operacz M, et al. Epidemiology of urticaria in Poland – nationally representative survey results. Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii. 2018; 35(1): 67-73.
  8. Dice JP, Gonzalez-Reyes E. Physical (inducible) forms of urticaria. UpToDate, Topic 8109 Version 26.0. (dostep: 28.11.2019 r.).
  9. Pawliczak R. Alergologia – Kompedium. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2018.
  10. Konopka-Błaszczyk M. Jaka może być przyczyna nagłego pojawienia się pokrzywki fizykalnej o typie dermografizmu u rocznego dziecka? Medycyna Praktyczna, 5000 pytań z pediatrii, https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.7.6.16. (dostep: 28.11.2019 r.).
  11. Urticaria, Angioedema, and Anaphylaxis. Clive E.H. Grattan, Elena Borzova, in Clinical Immunology (Fifth Edition), 2019 (dostep: 28.11.2019 r.).
  12. Tidman MJ. Managing urticaria in primary care. The practitioner 2015; 259(1779): 25-28.

 

Data dodania 03.02.2020
Data ostatniej aktualizacji 10.01.2022