Markery nowotworowe

Choroba nowotworowa może dotknąć wielu narządów w ciele człowieka. Często jest ona trudna do zdiagnozowania, ponieważ w wybranych przypadkach może rozwijać się wiele lat, nie dając przy tym żadnych charakterystycznych objawów. Jak zatem wykrywane są nowotwory?

Lista badań markerów nowotworowych
do kupienia online w e-sklepie Medistore

SPRAWDŹ

Spis treści:

1. Co to są markery nowotworowe?
2. Rodzaje markerów nowotworowych
3. Przygotowanie do badania markerów nowotworowych
4. Normy markerów nowotworowych
5. Cena markerów nowotworowych

Co to są markery nowotworowe?

Nowotwór złośliwy jest nazywany potocznie rakiem. To choroba, w przebiegu której dochodzi do patologicznego rozrostu komórek organizmu pacjenta w wyniku ich niekontrolowanego namnażania. Przyczyny tego procesu mogą być różne. Często są wynikiem mutacji w obrębie genów odpowiadających za kodowanie białek, które biorą udział w cyklu komórkowym.

Komórki nowotworowe są specyficzne i różnią się od zdrowych komórek organizmu. Zmiany złośliwe charakteryzują się m.in. niekontrolowaną zdolnością do replikacji, brakiem wrażliwości na czynniki zewnętrzne odpowiadające za hamowanie wzrostu, zdolnością do wytworzenia własnej sieci naczyń krwionośnych oraz wieloma innymi. Czynniki te sprawiają, że możliwe jest wykrycie nieprawidłowych zmian oraz wdrożenie odpowiedniej terapii.

Mimo różnych lokalizacji nowotworów w organizmie człowieka można dokonać kategoryzacji zmian . Ze względu na stopień złośliwości rozróżnia się nowotwory łagodne, złośliwe oraz miejscowo złośliwe. Innym sposobem podziału jest wskazanie nowotworów nabłonkowych i nienabłonkowych.

Jakie badania wykrywają raka?

W początkowym stadium choroba może nie dawać objawów, co znacznie utrudnia wczesną diagnostykę i wczesne rozpoczęcie leczenia. Jednak nawet wtedy w organizmie dochodzi do specyficznych zmian, które można wykryć dzięki określonym badaniom laboratoryjnym, takim jak markery nowotworowe. Innym sposobem diagnostyki nowotworów są techniki obrazowe, jak USG czy tomografia komputerowa.

Obecność markerów nowotworowych w organizmie

Markery nowotworowe są to określone substancje, często białka, które są wytwarzane przez samą tkankę nowotworową lub czasami przez organizm w odpowiedzi na pojawienie się nowotworu. Obecność lub podwyższone stężenie we krwi lub moczu markerów nowotworowych może pomóc wykryć niektóre rodzaje nowotworów. Wykorzystanie diagnostyczne markerów wiąże się z faktem, że powstające w organizmie komórki nowotworowe różnią się od prawidłowych struktur. To sprawia, że w organizmie pacjenta wytwarzane są antygeny, czyli charakterystyczne substancje, które mogą świadczyć o rozwoju nowotworu.

Niektóre antygeny wytwarzane są zarówno przez komórki zdrowe, jak i objęte chorobą nowotworową, lecz wówczas można zaobserwować inne nieprawidłowości, związane np. z ilością wydzielanej substancji do krwiobiegu, co wpływa na podwyższenie stężenia wybranych substancji w przypadku rozwoju choroby nowotworowej.

Podział markerów nowotworowych

Markery nowotworowe w praktyce badawczej mogą być różnymi substancjami. Ze względu na biochemiczne właściwości można wskazać następujące grupy substancji:

• antygeny, które są specyficzne dla nowotworu, czyli takie, które nie występują u osób zdrowych; mogą to być zarówno substancje o zmienionej budowie (w porównaniu z prawidłowymi, nieobjętymi chorobą tkankami);
• antygeny płodowo-zarodkowe, obecne tylko na pewnym etapie rozwoju człowieka, np. w narządach płodu ich synteza zanika po urodzeniu dziecka (np. CEA lub AFP);
• antygeny łożyskowe, wytwarzane przez łożysko, dlatego prawidłowo występują we krwi kobiet w okresie ciąży, natomiast po urodzeniu zanikają (np. HCG);
• antygeny nowotworowe, które mogą być produkowane przez komórki nowotworowe, ale również te zdrowe (np. CA 125, CA 19-9, CA 15-3);
• enzymy, które występują w organizmie pacjenta w warunkach fizjologicznych, a ich prawidłowe stężenie nie jest oznaką choroby; w przebiegu choroby nowotworowej obserwowane są jednak zaburzenia w ich produkcji (np. PSA, PAP, NSE);
• hormony wytwarzane ektopowo, występujące fizjologicznie w organizmie, których produkcja u osób chorych na raka może być znacznie wyższa, ponieważ często hormony są wówczas produkowane przez komórki nowotworowe (np. TSH, kalcytonina);
• pozostałe substancje, które wytwarzane są przez komórki nowotworowe, np. cytokiny, białka ostrej fazy lub białka nieaktywne.

Rodzaje markerów nowotworowych

W praktyce diagnostycznej wyróżnić można określone, specyficzne dla różnych nowotworów antygeny. Ich wykrycie jest możliwe dzięki zastosowaniu odpowiednich markerów nowotworowych, jak np.: antygen karcynoembrionalny CEA, antygen nowotworowy 19-9 (CA 19-9), antygen nowotworowy 125 (CA 125), antygen nowotworowy 15-3 (CA 15-3), swoisty antygen sterczowy, AFP (alfa–fetoproteina), ludzka gonadotropina kosmówkowa (HCG), swoista enolaza neuronowa (NSE), kalcytonina, tyreoglobulina, antygen raka płaskonabłonkowego (SCC-Ag), chromogranina A, cyfra 21-1.

Zastosowanie w diagnostyce, a także monitorowaniu stanu pacjentów chorych na raka, znalazły tylko wybrane markery. Cechują się one stosunkowo łatwym sposobem oznaczania (wyodrębniania antygenów) oraz niskim kosztem wykonania analizy. Wyodrębnienie części substancji jest dość skomplikowane, przez co nie zyskało ono znaczenia w badaniu pacjentów.

Co oznacza marker nowotworowy?

Powszechnie wykorzystywane markery nowotworowe przedstawiono poniżej.

• CEA ‒ antygen karcynoembrionalny, białko znajdujące się w błonach komórkowych. Fizjologicznie wytwarzany jest w okresie rozwoju płodowego przez komórki układu pokarmowego zarodka, natomiast po urodzeniu antygen nie jest wytwarzany lub wytwarzany jest w nieznacznych ilościach. Jego obecność może wskazywać na raka jelita grubego, chociaż wartość wskaźnika może być podwyższona także u chorych zmagających się z rakiem żołądka, trzustki, piersi, pęcherza moczowego, płuc, narządów rodnych oraz innymi chorobami, np. z marskością wątroby.
• HCG ‒ ludzka gonadotropina kosmówkowa, składająca się z dwóch podjednostek ‒ alfa i beta. W praktyce diagnostycznej najczęściej oznaczana jest jedynie podjednostka beta. Fizjologicznie HCG wytwarzane jest u kobiet na początku ciąży, jednak podwyższenie poziomu tej substancji pojawia się też m.in. w zaśniadzie groniastym, raku kosmówki, a także niektórych nowotworach zarodkowych oraz nowotworach jąder i jajników,
• AFP ‒ substancja, która fizjologicznie, w znacznych ilościach, wytwarzana jest na etapie życia płodowego, a po urodzeniu zdolność organizmu do jej syntezy stopniowo zanika. Marker ten wykorzystywany jest głównie w diagnostyce raka wątroby, chociaż podwyższone stężenie towarzyszy również niektórym nowotworom jąder (innych niż nasieniaki) i jajników.
• Tyreoglobulina ‒ wykorzystywana raczej do oceny rozwoju już zdiagnozowanego raka tarczycy, oceny skuteczności leczenia choroby oraz wykrywania ewentualnej wznowy ,
• Kalcytonina ‒ hormon syntetyzowany przez komórki C tarczycy. Nadmierne wytwarzanie kalcytoniny występuje rzadko: w przeroście komórek C i raka rdzeniastego tarczycy. W praktyce klinicznej marker ten wykorzystywany jest pomocniczo w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy.
• Antygen nowotworowy 125 (CA 125) ‒ wytwarzany jest przez komórki nabłonka jam ciała płodu, a także w komórkach nabłonka otrzewnej, osierdzia, opłucnej, a także w układzie rodnym kobiety ‒ w jajowodach, śluzówce szyjki macicy oraz w endometrium. Marker ten wykorzystywany jest w diagnostyce choroby nowotworowej jajnika (rak surowiczy, endometrialny i jasnokomórkowy), ale jego podwyższone wartości obserwuje się również w innych chorobach (np. raku piersi, raku płuca czy stanach zapalnych w obrębie miednicy mniejszej).
• Swoisty antygen sterczowy (PSA) ‒ specyficzna glikoproteina wytwarzana przez komórki nabłonkowe kanalików gruczołowych prostaty. Wykorzystywany jest jako jeden z elementów diagnostyki w przypadku podejrzenia złośliwego nowotworu gruczołu krokowego oraz w nowotworach niezłośliwych, jak np. gruczolaki.
• Antygen 15-3 (CA 15-3) ‒ glikoproteina błon śluzowych wykrywana w przypadku nowotworu piersi.
• Antygen nowotworowy 19-9 (CA 19-9) ‒ jego stężenie jest wyższe u pacjentów z chorobami nowotworowymi przewodu pokarmowego, głównie trzustki i pęcherzyka żółciowego.
• NSE, czyli tzw. enolaza neuronowa ‒ marker, który wspomaga proces diagnostyczny i monitorowanie leczenia w przypadku wystąpienia nowotworów neuroendokrynnych. Występuje w komórkach obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego, w przysadce, szyszynce i rdzeniu nadnerczy, dzięki czemu może być wykorzystany w diagnostyce rozwoju tych nowotworów.
• Antygen SCC-Ag ‒ substancja, która znajduje się zarówno w zdrowych, jak i objętych procesem nowotworowym komórkach płaskonabłonkowych. Ze względu na specyfikę jego podwyższony poziom stwierdza się u chorych z rakiem szyjki macicy, rakami płaskonabłonkowymi zlokalizowanymi w rejonie głowy i szyi, jak też w płaskonabłonkowym raku płuca.

Przygotowanie do badania markerów nowotworowych

Przygotowanie do badania markerów nowotworowych zależy od rodzaju badania oraz próbki, która zostanie poddana analizie. Możliwe jest przeprowadzenie testu z próbki krwi lub moczu. Można jednak wskazać kilka ogólnych wytycznych. Przede wszystkim należy pamiętać, że na rzetelność badania może mieć wpływ np. ogólny stan zdrowia. W miarę możliwości do badania powinno podejść się bez gorączki oraz przeziębienia lub innych infekcji. Zaleca się, aby około 2-3 dni przed planowanym badaniem zrezygnować ze spożywania alkoholu.

Ponadto w przypadku oznaczania niektórych markerów konieczne może być dodatkowe przygotowanie – np. przy badaniu PSA na  24 godziny przed badaniem należy zrezygnować z ejakulacji.

W przypadku oznaczania poziomu markerów nowotworowych w próbce moczu konieczne jest zastosowanie dodatkowych zasad. Rzetelność wyniku zależeć może także od czasu, jaki mocz znajdował się w pęcherzu. Najlepszym rozwiązaniem jest dostarczenie do analizy próbki moczu porannego, który został oddany zaraz po przebudzeniu. Próbka moczu musi zostać oddana do specjalnie przygotowanych, sterylnych, plastikowych pojemników, które bez problemu kupić można w każdej aptece.  Przed pobraniem materiału należy się podmyć. Próbka powinna zostać pobrana z tzw. strumienia środkowego. Ważne również, aby mocz trafił do laboratorium najszybciej jak to możliwe. Próbka nie powinna być przechowywana zbyt długo.

Szczegółowe opisy przygotowań znajdują się w opisach poszczególnych badań.

Normy markerów nowotworowych

Normy markerów nowotworowych podawane są przez laboratorium na wydruku wyników. Należy pamiętać, że są to wartości referencyjne, a pełnej interpretacji powinien dokonać lekarz. Tylko uwzględnienie indywidualnych czynników, określonych na podstawie przeprowadzonego badania lekarskiego i analizy wyników innych badań pozwala na rzetelną i obiektywną ocenę sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Uzyskane wyniki markerów nowotworowych nie zawsze muszą świadczyć o rozwoju raka, ponieważ niektóre z nich występują również w innych  chorobach.

Cena markerów nowotworowych

Koszt wykonania badań markerów nowotworowych jest bardzo zróżnicowany. Wszystko zależy od wybranego markera, a także miasta, w którym będzie wykonywane badanie. Wszystkie ceny badań, wraz z lokalizacją dostępne są na naszej stronie internetowej.

Czytaj także:

• Testy genetyczne - czym są i jak mogą pomóc?
• Dieta przy nowotworze - rola żywienia w chorobach nowotworowych