Rak jądra - przyczyny, objawy, leczenie, rokowania

Co to są jądra?

Jądra to męskie narządy płciowe, których zadaniem jest produkcja plemników, czyli męskich komórek rozrodczych oraz wytwarzanie testosteronu – męskiego hormonu płciowego.

Jądra znajdują się poza jamą ciała, w tzw. worku mosznowym, ponieważ zbyt wysoka temperatura upośledza procesy wytwarzania plemników i może prowadzić do niepłodności oraz zwiększać ryzyko rozwoju nowotworu.

Zstąpienie jąder do moszny odbywa się w życiu płodowym, ok. 28 tygodnia ciąży. Niezajście tego procesu nazywane jest wnętrostwem.

Rodzaje nowotworu jądra

Rak jądra może powstać ze wszystkich tkanek jądra, ale najczęściej rozwija się nowotwór zarodkowy. Charakteryzuje się on dynamicznym przebiegiem oraz dość szybkim występowaniem przerzutów. Jego powstanie jest skutkiem nieprawidłowego przekształcenia komórek, z których normalnie powstają plemniki.

Nowotwór zarodkowy może przybrać jedną z dwóch postaci, różniących się budową i przebiegiem choroby. Określenie rodzaju nowotworu wpływa na dobór metody leczenia.

Dwie główne grupy nowotworów zarodkowych jądra to:

• nasieniaki, stanowią one 25-50 proc. wszystkich raków jądra i częściej występują u mężczyzn w wieku 25-45 lat
• nienasieniaki, które stanowią 50-75 proc. przypadków nowotworu jądra i częściej występują u mężczyzn w wieku 15-30 lat

Cechą charakterystyczną nienasieniaków jądra jest to, że jeden guz może zawierać elementy jednego lub wielu podtypów tego nowotworu. Do grupy nienasieniaków kwalifikuje się również nasieniaki, którym towarzyszą komórki innego typu nowotworu zarodkowego jądra.

Rak jądra – objawy

Do pierwszych objawów nowotworu mogą zaliczać się zgrubienia, zmiany w wielkości jądra, bolesność przy dotyku, uczucie ciągnięcia czy dyskomfortu w obrębie moszny. 

Najważniejszym objawem jest niebolesny guz wyczuwalny w jądrze.

Inne objawy, które mogą wskazywać na nowotwór:

• stwardnienie,
• obrzęk,
• uczucie ciężaru, rozpierania lub dyskomfortu w jądrze.

U 7 proc. mężczyzn dochodzi do ginekomastii, czyli obustronnego powiększenia i tkliwości piersi.

Przerzuty przy raku jądra

W stanach zaawansowanych objawy związane z obecnością przerzutów to:

• ból brzucha,
• ból pleców,
• kaszel,
• duszność,
• krwioplucie,
• niedowłady. 

Przyczyny nowotworu jądra

Czynniki sprzyjające rozwojowi raka jądra to: 

• wnętrostwo, czyli niezstąpienie jądra lub jąder do moszny (powinno do tego dojść ok. 28 tygodnia życia płodowego) – ryzyko zachorowania na raka jądra wzrasta 5-krotnie
• rak drugiego jądra – ryzyko zachorowania na nowotwór drugiego jądra wynosi ok. 5 proc.
• predyspozycje genetyczne, jak rak jądra w rodzinie – szczególnie u ojca lub brata
• zespół Klinefertela¹ oraz niektóre inne wrodzone wady genetyczne, np. zespół niewrażliwości na androgeny
• rasa biała – mężczyźni tej rasy chorują czterokrotnie częściej niż mężczyźni rasy czarnej

Często wymienianym, niesłusznie, czynnikiem ryzyka rozwoju raka są urazy jądra, jednak badania naukowe nie potwierdzają tej teorii. Okazuje się, że uraz jedynie zwraca uwagę mężczyzny na istniejącego już guza w jądrze.

Statystyki pokazują, że nowotwory jąder pojawiają się częściej w grupie niepłodnych mężczyzn. Na razie medycyna nie umie wytłumaczyć, dlaczego tak się dzieje, ale naukowcy podejrzewają, że zarówno wnętrostwo, niepłodność jak i rak jądra mają wspólne czynniki sprawcze.

Diagnoza nowotworu jądra

Samobadanie jąder

Największą rolę we wczesnym rozpoznawaniu odgrywa samobadanie jąder. Dzięki wykonywaniu samodzielnej kontroli co miesiąc zgodnie ze schematem, mężczyzna może zaobserwować każdą zmianę w wyglądzie jądra i udać się z nią do urologa na dalsze badania. 

Przy podejrzeniu nowotworu jąder nie powinno się wykonywać biopsji w celu pobrania materiału do badania histopatologicznego, ponieważ zwiększa ona ryzyko rozsiewu choroby.

W trakcie diagnostyki podejrzanych zmian w jądrze wykonywane są następujące badania:

• USG jąder
• Badanie krwi, w którym ocenione zostaje stężenie biologicznych markerów nowotworowych² typowych dla raka jądra. Ich stężenie jest zwiększone w ok. 80 proc. raków jądra. Markery te to:
• βhCG, czyli ludzka gonadotropina kosmówkowa typu beta – jest to ten sam hormon, który pojawia się u kobiet we wczesnej ciąży i to jego stężenie jest badane w testach ciążowych.
• AFP, czyli α-fetoproteina.
• LDH, czyli dehydrogenaza mleczanowa.

W przypadku choroby markery pełnią ważną rolę przy ocenie zaawansowania oraz rokowań chorego. Ponadto markery nowotworowe są niezbędne przy ustalaniu właściwego leczenia, w monitorowaniu stanu pacjenta po zakończeniu leczenia, jak i w wykrywaniu nawrotów.

Rozszerzeniem diagnostyki jest:

• tomografia komputerowa klatki piersiowej,
• tomografia komputerowa jamy brzusznej i miednicy.

Wyjątkowo może być wykonane RTG klatki piersiowej zamiast tomografii.

W niektórych przypadkach wykonuje się również również:

• tomografię komputerową mózgu,
• rezonans magnetyczny mózgu,
• scyntygrafię kości.

Wyniki tych badań pozwalają lekarzom ustalić czy są obecne przerzuty i ocenić zaawansowanie choroby.

Chorzy powinni mieć też wykonane badania oceniające stan hormonalny i płodność, czyli ocenę stężenia testosteronu, hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH).

Sprawdź ofertę Medicover w zakresie diagnozowania nowotworu >>

Leczenie raka jądra

W leczeniu stosuje się leczenie chirurgiczne polegające na usunięciu guza z węzłami chłonnymi, chemioterapię i radioterapię. Często również łączy się te metody, co nazywane jest leczeniem skojarzonym. Plan leczenia zależy od:

• rodzaju nowotworu (nasieniak czy nienasieniak),
• zaawansowania choroby,
• rokowań.

Usunięcie jądra

Pierwszym etapem, wdrażanym niezależnie od zaawansowania nowotworu, jest całkowite wycięcie jądra nazywane orchidektomią. Po wycięciu jądro jest badane pod mikroskopem (badanie histopatologiczne), co pozwala określić rodzaj raka i zaplanować dalsze leczenie.

W miejscu usuniętego jądra możliwe jest wszczepienie protezy jądra.

Najczęściej po operacji chory poddawany jest dalszemu leczeniu – chemioterapii i/lub radioterapii. 

U pacjentów z nienasieniakiem jądra po zakończeniu chemioterapii i unormowaniu poziomu markerów usuwa się operacyjnie przetrwałe guzy nowotworowe (tzw. zmiany resztkowe) z jamy brzusznej oraz zmiany z innych miejsc, np. przerzuty płucne.

U pacjentów z nasieniakiem jądra zabieg usunięcia przetrwałych po leczeniu węzłów chłonnych z jamy brzusznej wykonuje się przy dużych rozmiarach zmian.

Ze względu na to, że leczenie nowotworu jądra może negatywnie wpływać na płodność oraz rak ten ma skłonność do występowania obustronnego, chory powinien rozważyć zdeponowanie nasienia w specjalnym banku.

• Przeczytaj także o zabiegu: Usunięcie jądra (orchidektomia)

Rokowania i powikłania raka jądra

Przebieg raka jądra jest gwałtowny – szybko daje przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych.

Inne miejsca, w których może dojść do przerzutów raka jądra to:

• płuca,
• wątroba,
• kości,
• mózg.

Jednocześnie nowotwór ten dosyć dobrze poddaje się leczeniu i wcześnie wykryty daje duże szanse na pełne wyleczenie.

Rak ten ma skłonność do nawrotów, poza tym zwiększa ryzyko wystąpienia raka w drugim jądrze. W związku z tym po leczeniu należy przestrzegać zaleceń lekarskich, zgłaszać się na badania kontrolne oraz co miesiąc przeprowadzać samodzielne badanie drugiego jądra.

Zapobieganie nowotworowi jąder

Najważniejszym elementem zapobiegania rakowi jądra jest samodzielna kontrola jąder. Należy ją przeprowadzać co miesiąc, a ze wszystkimi niepokojącymi objawami zgłosić się do lekarza. 

Szczególnie istotne jest samobadanie jąder u młodych mężczyzn do 30. roku życia, którzy są najbardziej narażeni na niekorzystny przebieg nowotworu.

Przypisy:

¹ Zespół Klinefeltera - wrodzona wada genetyczna polegająca na obecności przynajmniej jednego dodatkowego chromosomu X w komórkach mężczyzny. Prowadzi to do zmniejszenia stężenia testosteronu i zmniejszenia nasilenia cech męskich – mężczyzna z zespołem Klinefeltera może np. mieć małe jądra, kobiecą sylwetkę czy powiększone piersi. Zespół ten prowadzi do trwałej i nieuleczalnej niepłodności. 

² Markery nowotworowe – Substancje wydzielane do krwi przez guz nowotworowy, których obecność lub zwiększone stężenie w organizmie może świadczyć o rozwoju nowotworu.

Źródła: 

„Interna Szczeklika 2015”Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski; Kraków 2015 r.

onkologia.org.pl/rak-jadra/

„Onkologia kliniczna” Krzakowski Maciej; Via Medica 2015