Złota alga w Odrze – czy ma wpływ na zdrowie człowieka?

Od końca lipca 2022 roku w Odrze masowo giną ryby. Sytuacja określana jest jako katastrofa ekologiczna, po której ekosystem rzeki będzie musiał odbudowywać się przez wiele lat. Pomór ryb spowodowała złota alga. Czy jest niebezpieczna dla zdrowia człowieka?
Czy woda z kranu jest bezpieczna? Woda z Odry nie trafia do kranów.

Prasowe doniesienia niejednokrotnie wprowadzały w błąd, sugerując że za śmiercią ryb w Odrze stoją rtęć czy pestycydy. Wielokrotne badanie próbek wody jednoznacznie wykluczyły z kręgu potencjalnych przyczyn katastrofy zarówno te czynniki, jak i metale ciężkie.

Naukowcy wciąż szukają przyczyny pomoru ryb w Odrze. Wg ostatnich doniesień niemieckiego Instytutu Leibniza ds. Ekologii Wód Słodkich i Rybołówstwa Śródlądowego (IGB) z 18.08.2022 r. powodem pomoru organizmów wodnych może być masowy zakwit glonu Prymnesium parvum, zwanego też złotą algą. Jednocześnie instytut podkreśla, że nie jest to zjawisko naturalne, a przyczynił się do niego człowiek.

Co to jest złota alga?

Złota alga jest fitoplanktonem o istotnym znaczeniu ekologicznym i ekonomicznym, który powoduje umieranie ryb na całym świecie. Chociaż pierwsze kwitnienie tego glonu zostało odnotowane w 1930 roku w duńskich wodach, dopiero 1985 roku został on szczegółowiej opisany. Wówczas to zakwit złotej algi spowodował masowy pomór ryb w teksańskiej rzece Pecos w Stanach Zjednoczonych. Natomiast szeroką sławę Prymnesium parvum zyskał wiele lat później, w roku 2001, gdy również w Teksasie stał się przyczyną kolejnego masowego pomoru ryb na dużą skalę, co skutkowało znacznymi stratami ekonomicznymi.

Prymnesium parvum jest haptofitem występującym zarówno w wodach przybrzeżnych, słonawych, jak i śródlądowych wodach słodkich. Ma szeroki zasięg geograficzny i wykazuje wysoki potencjał rozprzestrzeniania się i kolonizacji. Opisano ponad 50 szczepów Prymnesium parvum, które różnią się znacznie wymaganiami środowiskowymi i produkcją toksyn. Toksyny są pogrupowane w trzy kategorie, przy czym każda z nich składa się z ponad 10 różnych substancji.

Glony tego gatunku wytwarzają między innymi unikalne fitotoksyny, prymnezyny, o których wiadomo, że są szczególnie szkodliwe dla ryb i innych organizmów oddychających skrzelami (np. małży słodkowodnych) poprzez działanie cytotoksyczne, hemolityczne, neurotoksyczne i ichtiotoksyczne. Obecność prymnezyn stwierdzono w wodach Odry. Obecnie trwają prace nad dokładnym określeniem ilości toksyn na podstawie próbek biomasy samych glonów i objętości pobranych próbek wody, ale jest to proces zaawansowany technicznie oraz czasochłonny.

Zakwit glonów w Odrze, zobrazowany na podstawie danych satelitarnych we współpracy z Instytutem Leibniza ds. Ekologii Wód Słodkich i Rybołówstwa Śródlądowego (IGB) oraz Grupą Roboczą ds. Modelowania Metod Teledetekcji Uniwersytetu w Lipsku (wskaźnikiem zakwitu glonów jest stężenie chlorofilu). Fot. Brockmann Consult (igb-berlin.de)Skąd Prymnesium parvum w Odrze?

Badacze utrzymują, że obecność algi w Odrze nie jest zjawiskiem naturalnym, ponieważ gatunek glonów Prymnesium parvum w normalnych warunkach nie występuje masowo w wodach tej rzeki. Zaobserwowany intensywny zakwit jest prawdopodobnie spowodowany nienaturalnie wysokim zasoleniem powstałym w wyniku zrzutów przemysłowych. Badacze sugerują też sprzyjające rozwojowi glonów współistnienie innych czynników, jak wysoka zawartość substancji odżywczych, wysokie temperatury wody i długi czas zastoju w zbiornikach zaporowych.

Czy złota alga jest szkodliwa dla człowieka?

Masowy zakwit glonów w polskich wodach nie jest niczym nowym. Dobrze znanymi algami, których kwitnienie powoduje zamykanie kąpielisk, są sinice.

Objawy kontaktu z algami

Styczność z wodą zanieczyszczoną różnymi szkodliwymi glonami może powodować szereg dolegliwości, między innymi:

  • zmiany skórne,
  • nudności,
  • bóle brzucha.

Mimo toksyczności, zakwity Prymnesium parvum nie są uważane za zagrożenie dla zdrowia publicznego. Toksyny wytwarzane przez złote algi nie wydają się mieć negatywnego wpływu na dzikie zwierzęta, zwierzęta gospodarskie lub ludzi. Dotychczas nie udokumentowano szkodliwości egzogennych prymnezyn dla ssaków czy innych organizmów oddychających płucami. Zainfekowane tą toksyną wody omyłkowo wykorzystane w przeszłości do nawadniania i płukania warzyw nie miały skutków szkodliwych dla zdrowia ludzi.

Nadal jednak istnieje potrzeba dalszych badań nad toksycznością substancji, dotyczy to również potencjalnego wpływu na organizm ludzki.

Czy można się kąpać w zalewach, jeziorach i morzu u ujścia Odry?

Obecnie niektóre kąpieliska przy wodach śródlądowych w Polsce są wyłączone z użytkowania przez zakwit sinic. Wody kąpielisk zbiorników wodnych mających kontakt z wodami Odry są przez ostatnie tygodnie ściśle monitorowane.

Według danych publikowanych przez Państwową Inspekcję Sanitarną, wszystkie kąpieliska gminne na wodach Bałtyku w pobliżu ujścia Odry są dopuszczone do użytkowania (dane z 22. 08. 2022 r.), a kąpiel tam jest bezpieczna. Warto jednak przed kąpielą na bieżąco sprawdzać na stronach internetowych sanepidu, czy interesujące nas kąpielisko jest dopuszczone do użytkowania danego dnia, gdyż sytuacja może ulec zmianie.

Inspekcja sanitarna podaje, że z powodu zanieczyszczenia Odry zamknięte są dwa kąpieliska nad Zalewem Szczecińskim, w Stepnicy i Trzebieży. Wyłączone z użytku są również kąpieliska nad Jeziorem Dąbie w Szczecinie i Lubczynie oraz Kanałem Odyńca w Szczecinie (dane z 22.08.2022 r.).

Wiele osób, zwłaszcza w sezonie wakacyjnym, korzysta z kąpieli poza wyznaczonymi i badanymi kąpieliskami. Względy zdroworozsądkowe wskazują jednak na konieczność unikania kontaktu z wodami potencjalnie skażonymi glonami. Jest to niezwykle istotne również ze względu na skażenie wody rozkładającymi się ciałami masowo ginących organizmów wodnych.

Niewskazane jest również spożywanie ryb ze zbiorników, w których wystąpił zakwit glonów.

Czy woda pitna jest bezpieczna?

Główny Inspektor Sanitarny informuje, że nie ma czynnych ujęć wody pitnej, które byłyby bezpośrednio zasilane z rzeki Odry, a więc woda z Odry nie trafia do naszych kranów. Monitorowana jest jednak jakość wody wzdłuż biegu Odry (głównie z ujęć głębinowych) i w żadnym przypadku nie stwierdzono nieprawidłowości dotyczących jakości wody pitnej.

Źródła:

  1. igb-berlin.de/news/katastrofa-ekologiczna-na-odrze-naukowcy-z-igb-tropia-potencjalnie-toksyczne-glony
  2. pubs.nmsu.edu College of Agricultural, Consumer, and Environmental Sciences New Mexico State University
  3. Sheena M.Feist, Richard F.Lance, Genetic detection of freshwater harmful algal blooms: A review focused on the use of environmental DNA (eDNA) in Microcystis aeruginosa and Prymnesium parvum, Harmful Algae, Volume 110, December 2021, 102124
  4. Taylor RB, Hill BN, Bobbitt JM, Hering AS, Brooks BW, Chambliss CK. Suspect and non-target screening of acutely toxic Prymnesium parvum. Sci Total Environ. 2020 May 1;715:136835. doi: 10.1016/j.scitotenv.2020.136835. Epub 2020 Jan 21. PMID: 32007880; PMCID: PMC8080972.
  5. Svendsen, Morten Bo Søndergaard, et al. "Effects of harmful algal blooms on fish: insights from Prymnesium parvum." Fishes 3.1 (2018): 11.
  6. sk.gis.gov.pl

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 22.08.2022
Data ostatniej aktualizacji 30.11.2022