Niepłodność męska – przyczyny i leczenie męskiej niepłodności

Niepłodność – problem kobiet i mężczyzn

Jeszcze do niedawna powszechnie uważano, że problem niepłodność dotyczy głównie kobiet. W ostatnim czasie pogląd ten zweryfikowano. Obecnie na podstawie rzetelnych badań naukowych mówi się, że problem niepłodności w równym stopniu dotyka kobiety jak i mężczyzn.

W poszukiwaniu przyczyn niepowodzeń w zajściu w ciąże mężczyźni poddają się badaniom, a jeśli to konieczne podejmują leczenie, które w wielu przypadkach umożliwia parze zajście w ciąże.

Co to jest niepłodność i bezpłodność?

Należy rozróżnić pojęcie niepłodności i bezpłodności. O niepłodności mówi się wtedy, kiedy para, mimo regularnego współżycia, 3-4 razy w tygodniu, przez co najmniej rok nie zaszła w ciąże.

Bezpłodność, to nieodwracalna niezdolność do posiadania potomstwa. Niepłodność natomiast to sytuacja potencjalnie odwracalna, jeśli wdrożone zostanie odpowiednie leczenie.

Przyczyny niepłodności u mężczyzn 

Przyczyny niepłodności zarówno kobiet jak i mężczyzn są bardzo zróżnicowane.

Niepłodność bywa związana z jednoczesnym występowaniem chorób ogólnoustrojowych.

Mężczyźni chorujący na:

• cukrzycę,
• choroby układu krążenia,
• choroby tarczycy,
• hiperprolaktynemię,
• przewlekłe zapalenie nerek,

są obarczeni również ryzykiem wystąpienia niepłodności.

Bezpośrednią przyczyną niepłodności mogą być również nieprawidłowości w obrębie jąder, np.:

• żylaki powrózka nasiennego,
• wodniak jąder,
• niedoczynność idiopatyczna,
• nieprawidłowości wynikające z urazów jąder.

Jedną z przyczyn niepłodności u mężczyzn jest również spodziectwo oraz zapalenie gruczołu krokowego. 

Niepłodności sprzyjają również infekcje narządów miednicy mniejszej, w tym choroby przenoszone drogą płciową.

W kontekście przyczyn niepłodności, również dotykającej mężczyzn, istotne są czynniki środowiskowe:

• narażenie na substancje toksyczne,
• niehigieniczny tryb życia,
• zła dieta (a w konsekwencji otyłość i nadwaga),
• palenie papierosów.

Nie bez znaczenia jest czynnik genetyczny, który należy brać pod uwagę podczas diagnostyki i szukania źródła niepłodności.

Diagnostyka niepłodności męskiej

Podstawą diagnostyki niepłodności jest badanie przedmiotowe pacjenta oraz wywiad medyczny.

W trakcie wywiadu zwraca się szczególną uwagę na:

• czas starania się o potomstwo,
• częstość stosunków,
• przebyte choroby,
• infekcje,
• zabiegi operacyjne,
• choroby przewlekłe,
• warunki pracy pacjenta (np. praca w narażeniu na substancje toksyczne),
• przyjmowane stale leki.

W trakcie badania zwraca się uwagę na:

• ogólną budowę ciała,
• stan tarczycy,
• stan narządów płciowych,
• stan prostaty.

Kolejnym etapem diagnostyki jest wykonanie badań dodatkowych. O wskazaniach do ich wykonania każdorazowo decyduje lekarz na podstawie wywiadu, zgłaszanych przez pacjenta dolegliwości oraz wyniku badania przedmiotowego.

Niepłodność męska a badanie nasienia (spermogram)

Podstawowym badaniem w diagnostyce niepłodności męskiej jest badanie nasienia. Badanie nasienia można wykonać bezpośrednio w klinice leczenia niepłodności bądź materiał do badania (spermę) oddać w laboratorium, które wykonuje spermogram.

W przypadku niechęci pacjenta do pobrania w laboratorium czy klinice nasienie może zostać pobrane w domu, jednak należy dostarczyć je do laboratorium w ciągu godziny po pobraniu, utrzymując w czasie transportu temperaturę 20-37 stopni.

W trosce o jakość wyniku należy pamiętać o kilku zasadach pozwalających na odpowiednie przygotowanie się do badania:

• na 3-4 dni przed badaniem należy powstrzymać się od współżycia oraz masturbacji;
• 3-4 dni przed badaniem nie należy spożywać alkoholu;
• badania nie należy wykonywać w czasie trwania infekcji, przy podniesionej temperaturze ciała;
• jeśli pacjent przyjmował leki należy o tym poinformować personel, być może konieczne będzie odłożenie terminu badania o kilka dni;
• nasienie należy oddać do czystego, sterylnego pojemnika;
• jeśli nasienie zostało pobrane w domu, należy ściśle przestrzegać czasu i warunków jego transportu.

Interpretacja wyniku badania jest trudna z uwagi na szereg czynników wpływających na skład nasienia.

Podczas oceny bierze się pod uwagę kilka kryteriów: 

• objętość ejakulatu;
• ruchliwość i żywotność plemników;
• liczba plemników;
• koncentracja plemników;
• budowa akrosomu, główki, wstawki, witki oraz cytoplazmy plemnika.

Według obowiązujących norm WHO za prawidłowe uznaje się nasienie o następujących parametrach:

• objętość ejakulatu wynosi przynajmniej 1,5 ml;
• całkowita liczba plemników wynosi co najmniej 39 ml,, przy czym w 1ml nasienia musi się znaleźć minimum 15 mln plemników;
• w ruchu postępowym i niepostępowym powinno się znajdować co najmniej 40% plemników, z czego tych o ruchu postępowym musi być 32% lub więcej;
• powyżej 4% plemników musi mieć odpowiednią budowę, aby nasienie zostało uznane za prawidłowe.

Dodatkowe badania na niepłodność męską

W części przypadków, lekarz na podstawie wyników wcześniejszych badań oraz informacji uzyskanych w wywiadzie może zlecić wykonanie dodatkowych badań diagnostycznych. Wśród nich znajdują się zarówno testy laboratoryjne jak i badania obrazowe.

W diagnostyce niepłodności u mężczyzn pomocne bywa wykonanie następujących badań:

• oceniających aktywność hormonalną,
• USG,
• badań rentgenowskich,
• vasografii (przydatna jest w przypadku podejrzenia niedrożności przewodu nasiennego),
• biopsji.

Czasem przyczyny niemożności zajścia w ciążę należy szukać w genetyce. Kiedy już wszystkie możliwe przyczyny zostaną wykluczone, warto sprawdzić kariotyp mężczyzny.

Zdarza się, że przyczyną niepłodności są zaburzenia w budowie chromosomów – wtedy należy udać się do lekarza specjalizującego się w kwestii genetyki, który omówi z parą problem i ustali jakie są szanse na poczęcie dziecka.

Leczenie niepłodności męskiej

Spermogram jest jednym z pierwszych badań jakie zaleca się wykonać w przypadku niepłodnych par. Jeżeli w toku badania stwierdzone zostaną nieprawidłowości w składzie i strukturze nasienia nie znaczy to, że mężczyzna jest bezpłodny (czyli że nigdy nie będzie mógł posiadać biologicznego potomstwa).

W pierwszej kolejności należy ustalić przyczynę nieprawidłowości. Jeśli powodem jest choroba ogólnoustrojowa – wtedy do zespołu terapeutycznego powinien dołączyć lekarz, który specjalizuje się w danej jednostce chorobowej.

Leczenie niepłodności jest ściśle uzależnione od przyczyny. Może obejmować leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne.

Do wyleczenie niepłodności czasem wystarczy zmiana trybu życia mężczyzny:

• zwiększenie aktywności fizycznej;
• rzucenie palenia;
• ograniczenie spożywania alkoholu;
• zmiana diety na prawidłowo zbilansowaną;
• poprawa nawyków, zmiana stylu życia;
• dostarczanie z dietą i suplementowanie (zgodnie z zaleceniami lekarza) witamin, makro i mikroelementów oraz odpowiednich proporcji składników odżywczych.

Jeśli podejmowane metody leczenia nie przynoszą skutków w postaci zajścia pary w ciąże rekomenduje się inseminację domaciczną materiałem dawcy. 

Bardzo optymistyczną informacją jest to, że męską przyczynę niepłodności często w dość prosty sposób można usunąć, a leczenie plus zmiana trybu życia – zazwyczaj przynosi oczekiwany efekt w postaci ciąży.

Niepłodność męska - zalecane postępowanie

Dbaj o prawidłowo zbilansowaną dietę, bogatą w warzywa oraz owoce a także odpowiednią podaż białek i tłuszczy. Bogata dieta umożliwi uzupełnienie witamin, makro a także mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym zachowania płodności.

• Ruszaj się. Dzięki regularnemu wysiłkowi zmniejszysz ryzyko wystąpienia otyłości i nadwagi, które negatywnie wpływają na płodność.
• Rzuć palenie.
• Ogranicz spożywanie alkoholu.
• Dbaj o higieniczny tryb życia, naucz się sposobów radzenia sobie ze stresem.
• Jeśli jesteś w trakcie diagnostyki lub leczenia ściśle przestrzegaj zaleceń lekarskich.

Dowiedz się więcej:

Przeciwciała przeciwplemnikowe - ASA. Na czym polega badanie?