Nozofobia (lęk przed zachorowaniem) - objawy, przyczyny i leczenie

Kiedy lęk przed zachorowaniem nie jest jeszcze niepokojącym zjawiskiem, a kiedy staje się już fobią i wymaga leczenia? 

Na czym polega nozofobia?

Nozofobia to obsesyjny, irracjonalny strach przed zachorowaniem. Nazwa ta pochodzi od greckich słów nosos - choroba oraz phobos - strach. Ten rodzaj fobii, ma kilka podtypów, do których można zaliczyć: 

• kancerofobię - lęk przed zachorowaniem na chorobę nowotworową,
• mizofobię – strach przed brudem i zanieczyszczeniami,
• bakteriofobię – lęk przed chorobami wywołanymi przez bakterie.

Przez niektórych może być mylnie utożsamiana z hipochondrią, ponieważ oba te pojęcia dotyczą strachu przed chorobą. Nie jest to jednak to samo. Hipochondria oznacza silne przekonanie, wręcz pewność, że osoba dotknięta tym zaburzeniem cierpi na poważną chorobę. W nozofobii mamy natomiast do czynienia z silnym strachem przed pojawieniem się choroby, w bliżej nieokreślonej przyszłości. 

Objawy nozofobii

Podobnie jak w innych rodzajach fobii, tak i w nozofobii pojawiają się objawy somatyczne, będące skutkiem nasilonego i przewlekłego lęku. Nalezą do nich m.in.: 

• kołatanie serca,
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
• problemy z oddychaniem,
• uczucie gorąca, duszności, potliwość,
• bóle i zawroty głowy,
• napięcie mięśni,
• drżenie kończyn,
• zaburzenia apetytu.

Kolejna grupa to symptomy psychologiczne:

• natrętne, nieracjonalne myśli i przekonania dotyczących zachorowania,
• błędne i przesadne interpretacje objawów somatycznych jako objawów choroby,
• lęk, w tym także lęk napadowy,
• stres,
• silny niepokój i napięcie emocjonalne,
• bezsenność i trudności z zasypianiem,
•  problemy z pamięcią i koncentracją uwagi,
• drażliwość,
• poczucie utraty kontroli - chory często zdaje sobie sprawę z irracjonalności swoich obaw, ale nie jest w stanie kontrolować lęku.

Osoba dotknięta nozofobią doświadcza również szeregu objawów behawioralnych, które mają służyć redukcji lęku. Przy bakteriofobii i mizofobii będzie to np.:

• częste mycie rąk i całego ciała,
• nieustannie sprzątanie i odkażanie wszystkiego,
• unikanie miejsc publicznych i tłumów,
• unikanie zwierząt postrzeganych jako źródło zarazków,
• niechęć do dzielenia się osobistymi przedmiotami.

W przypadku kancerofobii pacjenci próbują redukować lęk za pomocą dwóch skrajnych sposobów zachowania:

• jedni podejmują szereg działań by uzyskać diagnozę - w tym celu, ciągle badają się, konsultują z lekarzami różnych specjalizacji, przeszukują fora internetowe itp.,
• drudzy natomiast robią wszystko, by nie potwierdzić swoich obaw - dlatego unikają wizyt lekarskich i badań profilaktycznych - nawet w sytuacji pojawienia się objawów chorobowych niezwiązanych z nowotworem.

 Opisane powyżej zachowania osób cierpiących na nozofobię, nie redukują poziomu odczuwanego lęku tylko go zwiększają.

Przyczyny lęku przed chorobą

W literaturze przedmiotu można znaleźć informacje, że nozofobia pojawia się najczęściej po 40. roku życia i jest związana z lękiem przed starzeniem się i śmiercią. Bardziej narażone na jej rozwinięcie są osoby zmagające się z zaburzeniami lękowymi, obsesyjno-kompulsywnymi (OCD) czy depresją.

Jeśli chodzi o przyczynę tego schorzenia, to tak jak w większości zaburzeń psychicznych nie można wskazać jednego, konkretnego czynnika go wywołującego. Podatność na tzw. lęk patologiczny wiąże się z:

• czynnikami genetycznymi - badania pokazują, że osoby, u których w bliskiej rodzinie występowały fobie są statystycznie bardziej narażone na rozwinięcie się u nich tego zaburzenia;
• czynnikami psychologicznymi, m.in. podwyższoną wrażliwością na reagowanie lękiem, perfekcjonizmem czy silną potrzebą kontroli;
• doświadczeniami - za czynniki ryzyka uznaje się m.in. błędy wychowawcze np. nadopiekuńczość rodzica lub straszenie dziecka konsekwencjami nieprzestrzegania higieny osobistej oraz traumatyczne przeżycia np. związane z chorobą bliskiej osoby, obserwowanie jej procesu leczenia lub jej śmierci. Kancerofobia może rozwinąć się u osób, które same przeszły leczenie nowotworowe. 

Strach przed chorobą jest także wywoływany przez epidemie, które nękają określone populacje. Pod koniec ubiegłego wieku był to lęk przed AIDS, wcześniej gruźlicą oraz chorobami wenerycznymi. Obecnie główne obawy dotyczą nowotworów i COVID-19. Łatwy dostęp do wiedzy z zakresu medycyny w Internecie również zwiększa ryzyko zachorowania na nozofobię.

Przeczytaj artykuł: Jak oswoić się z rakiem? Droga do akceptacji choroby nowotworowej

Kto diagnozuje nozofobię?

Diagnozę nozofobii, po zebraniu wnikliwego wywiadu z pacjentem, a czasem też z członkami jego rodziny, stawia psychiatra jeśli uzna, że zostały spełnione kryteria zawarte w jednej z dwóch najczęściej stosowanych klasyfikacji diagnostycznych - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 lub klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5.

Jakie skutki może mieć niezdiagnozowany lęk przed chorobą?

Nozofobia, jak każda inna fobia wymaga leczenia. U pacjentów, którzy go nie podejmą problem narasta i zaburza ich codzienne funkcjonowanie. Unikanie kontaktu i interakcji z ludźmi będzie wpływać negatywnie na ich działalność zawodową. Fobia bywa również przeszkodą w tworzeniu rodziny. W skrajnym przypadku może dojść do całkowitego wycofania z aktywności społecznej. W sytuacji, kiedy strach przed diagnozą będzie przyczyną unikania badań lekarskich ucierpieć też może zdrowie fizyczne.

Leczenie lęku przed zachorowaniem

Badania pokazują, że około 60 proc. populacji zgłasza lęk przed różnego rodzaju rzeczami czy zjawiskami, jednak zdecydowana większość tej grupy nie wymaga leczenia. Konsultacji z psychologiem i lekarzem psychiatrą wymagają te osoby, u których strach przed zachorowaniem poważnie utrudnia codzienne funkcjonowanie i prowadzi do silnych zaburzeń emocjonalnych.

Bez względu na podtypy, leczenie tego schorzenia odbywa się przy wykorzystaniu psychoterapii i farmakoterapii. Jeśli chodzi o środki farmakologiczne, wspomagająco w tym zaburzeniu wykorzystuje się np. leki z grupy SSRI - selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny. Ich stosowanie na pewno złagodzi objawy, jednak nie doprowadzi do całkowitego wyleczenia. W tym celu niezbędne jest podjęcie psychoterapii. Jak pokazują badania, jedną z najskuteczniejszych form leczenia zaburzeń lękowych, w tym również fobii, jest terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym (CBT). Poprzez eksperymenty behawioralne, ekspozycję i restrukturyzację przekonań, pacjent może zmniejszyć wpływ strachu przed chorobą na codzienne funkcjonowanie i w konsekwencji żyć normalnie. W przypadku nozofobii, jak i w innych zaburzeniach, bardzo ważne jest wsparcie osób bliskich.

Jak zapobiegać panicznej obawie przed wystąpieniem choroby?

• prowadzić tzw. zdrowy styl życia - wysypiać się, codzienne podejmować aktywności, które są dla nas przyjemne, ważny jest też kontakt z naturą i ruch, najlepiej na świeżym powietrzu,
• wykonywać badania kontrolne i sprawdzać swoje obawy związane ze zdrowiem u lekarzy specjalistów, a nie np. na forach internetowych,
• podejmować działania, które zmniejszą nadmierny stres - np. sport, ćwiczenia relaksacyjne, medytacja uważności (mindfulness).

• Dowiedz się więcej o technikach relaksacyjnych radzenia sobie ze stresem.

Źródła:

1. Bourne, E. (2011). Lęki i fobie. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi.
2. Clark D.A., Beck A.T. (2018) Zaburzenia lękowe.
3. Gałecki P.,Szulc A. (2018) Psychiatria.
4. Pużyński, S. i Wciórka, J. (red.). (2000). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne.
5. Wells A. (2010) Terapia poznawcza zaburzeń lękowych.