Jak oswoić się z rakiem? Droga do akceptacji choroby nowotworowej

Reakcje pacjentów na diagnozę nowotworu są bardzo różne. U jednych stres powoduje, że nie mówią nic, inni płaczą, jeszcze inni nie wierzą w to, co słyszą. Niejednokrotnie zdarza się również, że pacjenci mdleją lub doznają ataku paniki. Każda z tych reakcji na skutek szoku jest zrozumiała w kontekście wagi diagnozy, która dla większości osób jest traumatycznym wydarzeniem życiowym. Nie ma jednej właściwej drogi, jak oswoić się z chorobą, każdy z pacjentów wybiera swój własny sposób redukcji stresu i adaptacji do nowej sytuacji.

Czym jest przystosowanie się do choroby nowotworowej?

Nie ma chyba na świecie człowieka, który nie bałby się choroby nowotworowej. Diagnozie najczęściej towarzyszą lęk, złość, smutek, poczucie zagrożenia, czasami również niedowierzanie. Jednak wraz z tymi uczuciami pojawiają się również mechanizmy mające na celu adaptację do zaistniałej sytuacji¹. Pozwalają one odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Mówimy wówczas, że mamy do czynienia z przepracowywaniem poznawczym choroby, którego celem jest zmniejszenie uczuć negatywnych, a zwiększenie pozytywnych¹. Przebieg procesu przystosowania się do sytuacji trudnej, jaką jest choroba, może nieco różnić się u poszczególnych pacjentów.

Przystosowanie do choroby przewlekłej to umiejętność radzenia sobie z nią oraz jej następstwami, a także zmianami jakości życia². Niektórym pacjentom łatwiej niż innym przychodzi adaptacja do sytuacji trudnej. Są to osoby:

• o osobowości bez zwiększonej skłonności do odczuwania negatywnych emocji, takich jak gniew, lęk, smutek – czyli o niskim poziomie neurotyzmu,
• ekstrawertyczne i sumienne,
• o łagodnym usposobieniu
• optymistyczne,
• o wysokim poziomie poczucia własnej wartości i skuteczności.³

Powiązane tematy: 

Kancerofobia (lęk przed nowotworem) - objawy, przyczyny i leczenie
Lęk w oczekiwaniu na diagnozę onkologiczną - jak sobie z nim radzić?

Etapy radzenia sobie z rakiem

Po otrzymaniu diagnozy potwierdzającej chorobę nowotworową, chory poddany jest szeregowi emocji. Warto wiedzieć, jakie mechanizmy obronne mogą się w nas w związku z nimi uruchomić. Jest to wiedza szczególnie cenna dla bliskich chorego, gdyż pozwala zrozumieć jego zachowania.

1. W pierwszej faza radzenia sobie z chorobą możemy stosować zaprzeczanie i izolację.
   
   Pacjent słysząc niekorzystną diagnozę, stara się ją kwestionować, szuka pomocy u innego lekarza czy robi dodatkowe badania. Zaprzecza istnieniu choroby, co jest przejściową reakcją organizmu na konieczność poradzenia sobie z sytuacją trudną.
   
   
2. Druga faza to gniew, bunt
   
   W tym okresie osoby chore zazwyczaj mogą być nieuprzejmie dla rodziny lub mieć pretensje do personelu medycznego. Pojawiają się zastrzeżenia co do opieki, żądania zmiany lekarza. Pojawić się może również cynizm. Pacjent staje się konfliktowy, agresywny, często wybucha gniewem. Zachowania te podszyte są zwykle lękiem przed przyszłością i nie są wymierzone w osoby przebywające z chorym, ale stanowią przejaw buntu wobec przewlekłości choroby i jej skutków. W tym okresie bardzo ważna jest wyrozumiałość rodziny, unikanie konfliktów, empatia.
   
   
3. Trzecia faza to targowanie się
   
   Jest to okres, w którym osoba chora staje się spokojniejsza, rozważa różne aspekty swojej sytuacji. Zastanawia się nad chorobą, otoczeniem. Pertraktuje z lekarzami, Bogiem, że będzie postępować w konkretny sposób, aby tylko dać mu gwarancję wyzdrowienia.
   
   
4. Czwarta faza – depresja
   
   W tym okresie pacjent może stracić względną równowagę. Chory zamyka się w sobie, jest bardzo smutny, myśli o własnym bólu, cierpieniu, jak również o emocjach swojej rodziny. Poszukuje przyczyn sytuacji i często traktuje chorobę jako karę za popełnione błędy. Jest to czas w którym u chorego dominuje uczucie żalu.
   
   Nastrój depresyjny może pojawić się już w pierwszym etapie przeżywania choroby. Pacjenci często zgłaszają, że myślą wówczas o samobójstwie, płaczą, czują się bezwartościowi.
   
   
5. Piąta faza – akceptacja
   
   W tej fazie człowiek godzi się z własnym losem. Nie zawsze ta akceptacja jest silna i jasna ale chory jest już zmęczony walką. Dużo odpoczywa, potrzebuje wiele snu. Często na tym etapie przeważa uczucie beznadziejności.

Powiązane tematy: Fazy kryzysu psychologicznego

Oswajanie choroby nowotworowej

Proces adaptacji, czyli oswajanie się z chorobą, w dużej mierze zależy od postawy samego pacjenta. Niektóre osoby po diagnozie poddają się. Inne z kolei są aktywne, skoncentrowane na walce, próbują szukać różnych metod prowadzących do wyzdrowienia, takich jak odpowiednie odżywianie czy ruch¹.

Jest też grupa pacjentów żyjących „równolegle” z chorobą. Nie skupiają się oni tylko na problemach zdrowotnych, ale również na celach nie związanych ze zdrowiem.

Są i tacy, którzy mają nadzieję, że choroba sama minie i próbują jej nie zauważać, negują ją lub bagatelizują objawy. Jeszcze inną grupę pacjentów stanowią osoby, które podchodzą do problemu racjonalnie i zachowują postawę stoicką.¹

To, czy chory zdoła oswoić się z chorobą, zależy od jego wrażliwości na stres, umiejętności oceny sytuacji oraz elastyczności³.

W walce z chorobą duże znaczenie ma pozytywne nastawienie, więc najlepszymi metodami przystosowywania się do choroby są te, dzięki którym działamy aktywnie, nie poddajemy się i wierzymy w wygraną z chorobą.

Sprawdź, jak rozmawiać z bliskimi osobami o swojej chorobie nowotworowej.

Jak radzić sobie ze stresem w okresie adaptacji raka?

Radzenie sobie ze stresem to świadoma reakcja na zewnętrzne, przykre, obciążające zdarzenia.⁴

Metody pokonywania stresu możemy więc rozpatrywać jako pewnego rodzaju styl działania. Jedni szukają informacji o swojej chorobie, inni ich unikają, podobnie jest ze wsparciem społecznym – część osób dąży do jego uzyskania, inni nie. Strategie radzenia sobie są zasobami osobistymi w chorobie³, których musimy użyć, aby łatwiej się zaadaptować do sytuacji trudnej.

Jak najlepiej wykorzystać zasoby osobiste?

• Starajmy się odzyskać kontrolę nad życiem po diagnozie, aktywnie szukajmy sposobów poprawy naszej jakości życia, potraktujmy chorobę jak wyzwanie.
• Starajmy się pomimo choroby nie rezygnować z samego siebie, realizujmy w miarę możliwości swoje cele sprzed diagnozy. Dążmy do kolejnych osiągnięć.
• Starajmy się zachować optymizm. Optymiści podejmują aktywne sposoby radzenia sobie ze stresem, działają, aby pokonać trudności, i są w tym bardziej wytrwali w porównaniu z pesymistami, a trudności stanowią dla nich wyzwanie. Tutaj wyzwaniem jest nie tylko walka z chorobą, ale też kolejne jej etapy, w których zachodzą trudne do zaakceptowania zmiany w funkcjonowaniu chorego. Przykładem tych zmian może być stomia, która przez optymistę będzie traktowana jako czynnik poprawiający jakość życia.
• Otwórzmy się na wsparcie społeczne - dobre, przyjazne stosunki z innymi, ich dostępność i pomoc to cenne zasoby pomagające w walce z chorobą. Dzięki bliskości, empatii i zrozumieniu chory ma więcej sił, aby walczyć z chorobą. Szukajmy więc wsparcia w innych ludziach, jeżeli czujemy taką potrzebę, dzielmy się z nimi swoimi emocjami, wątpliwościami czy lękami
• Jeżeli choroba uniemożliwiła nam pewne aktywności, postarajmy się znaleźć inne, nowe które również sprawią nam przyjemność. Szukajmy nowych rozwiązań.

Rola duchowości, religii w akceptacji nowotworu

Dla osób wierzących w walce z chorobą nowotworową dużą rolę odgrywa również religia i praktyki duchowe. Niektórym chorym dają one możliwość pogłębienia wiary i skupienia się na rzeczach dla nich ważnych, pomagają zrozumieć sens cierpienia, oswoić się z lękiem przed śmiercią oraz wzmocnić mechanizmy radzenia sobie ze stresem. Modlitwa czy rozmowa z duchownym może stanowić wsparcie emocjonalne, a także dostarczyć wsparcie społeczne poprzez poczucie więzi z drugim człowiekiem.

Pamiętaj

1. Rak to nie wyrok – w początkowym okresie można go wyleczyć
2. Ważny jest czas – nie zwlekaj z badaniami kontrolnymi
3. Potraktuj swoją chorobę jako przeszkodę do pokonania
4. Nadal osiągaj wyznaczone sobie cele, nie rezygnuj z przyjemności
5. Zachowaj pozytywne nastawienie w walce z chorobą

Piśmiennictwo:

1. De Walden-Gałuszko K., Psychoonkologia w praktyce klinicznej, PZWL, Warszawa 2011
2. Smoleń E., Jarema M, Hombek K. i in. , akceptacja i przystosowanie do choroby u pacjentów leczonych onkologicznie , Problemy Pielęgniarstwa 2018; 26 (1): 37–43 .
3. Grzankowska I.A., Ślesińska-Sowińska Z., Zasoby osobiste a wybrane aspekty psychologicznego funkcjonowania młodzieży leczonej onkologicznie, Psychoonkologia 2016, 20 (4): 169–182
4. Borkowski J., Radzenie sobie ze stresem a poczucie tożsamości, Elipsa, Warszawa 2001.
5. Strelau J., Psychologia, podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk 2002
6. Ogińska – Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych, Difin, Warszawa 2006
7. Sęk H., Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów i wieloznaczne funkcje wsparcia w: Juczyński Z., Ogińska – Bulik (red.), zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki, Łódź, wyd. Uniwersytetu Łódzkiego str 17-32
8. Antonowsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia, jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować, Warszawa 1995, Fundacja IPN

Powiązane tematy:

• Rak jajnika – przyczyny, objawy i leczenie
• Rak piersi - objawy, przyczyny, leczenie