Kancerofobia (lęk przed nowotworem) - objawy, przyczyny i leczenie

Każdy z nas się w życiu czegoś bał. Jeśli strach jest racjonalny, gdyż grozi nam niebezpieczeństwo, obawa jest uzasadniona. Jeśli jednak nie – mamy do czynienia z fobią.

W literaturze możemy znaleźć wiele definicji fobii, jednak najogólniej ujmując, jest to nieustająca reakcja strachu, nieproporcjonalna do rzeczywistego zagrożenia, która może przeszkadzać w całym życiu człowieka. Słowo fobia pochodzi z języka greckiego, gdzie phobos oznacza strach [1].

Czym jest kancerofobia (lęk przed rakiem)?

Wyróżnia się wiele rodzajów fobii. Możemy bać się otwartej przestrzeni (agorafobia), odczuwać lęk przed wystąpieniami publicznymi (fobie społeczne), możemy również obawiać się konkretnych przedmiotów czy sytuacji (fobie specyficzne, izolowane), takich jak np. zachorowanie na raka.

Kancerofobia to obawa przed zachorowaniem na nowotwór (cancer – rak).

Jak podaje literatura naukowa:

taki stan emocjonalny prowadzi często do sytuacji, w której pomimo braku jakichkolwiek symptomów czy zmian nowotworowych w organizmie schorzenie istnieje w wyobrażeniach i myślach człowieka dotkniętego kancerofobią i staje się dla niego rzeczywiste. Kancerofobię może wywoływać nie tylko strach o własne zdrowie, ale także o zdrowie i życie osób bliskich [2].

Przeczytaj także: Jak oswoić się z rakiem? Droga do akceptacji choroby nowotworowej

Jakie są przyczyny kancerofobii?

Wśród przyczyn fobii specyficznych, izolowanych, do których należy lęk przed rakiem, wymienia się:

• predyspozycje genetyczne,
• nieprawidłowości związane z procesem wychowawczym, np. nadopiekuńczość,
• doświadczenie traumy.

Kancerofobia dotyczy zwykle osób, które mają tendencję do reagowania lękiem w różnych sytuacjach, w tym również trudnych. Do jej powstania mogą przyczyniać się przebyte doświadczenia jednostki, takie jak występowanie nowotworów u osób z rodziny czy znajomych, ich walka z chorobą i proces leczenia. Fobia może wystąpić, gdy na przykład ktoś z otoczenia w krótkim czasie od diagnozy umiera na raka.

Niebagatelny wpływ na pojawienie się kancerofobii mają również informacje, jakie pacjent otrzyma od lekarza w procesie diagnostycznym. Niejednokrotnie wystarczy podejrzenie raka, by w późniejszym okresie, pomimo braku potwierdzenia nowotworu, lęk przed rakiem (schorzeniem) pozostał.

Do kancerofobii mogą przyczyniać się również informacje docierające do nas ze środków masowego przekazu. Zazwyczaj, mówiąc o sukcesach naukowych związanych ze wczesną wykrywalnością schorzeń nowotworowych, określają one raka jako „głównego zabójcę XXI wieku”[2], co może wywoływać niepokój.

Zwykle bywa tak, że nie jeden czynnik, a ich współistnienie wywołuje kancerofobię. Duże znaczenie mają również nasze poglądy i przekonania na temat choroby, jak również ogólny stan psychofizyczny.

Rozpowszechnienie kancerofobii

Trudno jest określić dokładne dane dotyczące stricte określonych wariantów fobii izolowanej, w tym kancerofobii. Szacuje się, że na różne fobie specyficzne może cierpieć nawet 20 proc. populacji [3].

Objawy kancerofobii

Tak jak we wszystkich rodzajach fobii, tak i tutaj możemy wyróżnić następujące objawy somatyczne, będące skutkiem nasilonego lęku, są to m.in. :

• uczucie duszności,
• potliwość,
• szybkie bicie serca,
• zawroty głowy,
• nudności,
• wrażenie gorąca,
• nadmierne napięcie mięśni,
• sztywność ciała.

Dodatkowo w kancerofobii występują również objawy psychologiczne, które są związane z przekonaniem pacjenta o rozwijającej się u niego chorobie nowotworowej. Zaliczamy do nich

• natrętne myśli dotyczące raka - pacjent cała swoją uwagę skupia na lęku związanym z byciem chorym,
•  błędne interpretacje objawów somatycznych - w przypadku osób cierpiących na kancerofobię, nawet najdrobniejszy nerwoból może być interpretowany jako objaw schorzenia,
• lęk przed śmiercią spowodowaną nowotworem - lęk ten może prowadzić do obniżonego samopoczucia, apatii, izolowania się oraz wycofania z wszelkich kontaktów społecznych,
• silny niepokój, odczuwanie napięcia,
• problemy ze snem,
• problemy z koncentracją uwagi.

Pacjenci zwykle przyjmują jedną z dwóch postaw: albo często odwiedzają lekarzy, którzy mają potwierdzić ich obawy, dużo czytają w Internecie na temat swojej wyobrażonej choroby bądź też unikają wszelkich badań.

Rozpoznanie lęku przed rakiem

Klasyfikacja ICD 10[4] przedstawia następujące kryteria rozpoznawania kancerofobii:

• objawy psychiczne czy autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia, czy myśli natrętne,
• lęk jest ograniczony jedynie do obecności specyficznego przedmiotu fobii czy sytuacji fobicznej,
• cierpiący na fobię unika takiej sytuacji, kiedy tylko jest to możliwe.

Niekiedy diagnoza zaburzenia wymaga czasu i wnikliwego wywiadu, ponieważ objawy kancerofobii mogą być diagnozowane jako fobia, zaburzenia hipochondryczne czy zespół urojeniowy [4].

Przeczytaj także: Psychoza – rodzaje, objawy i leczenie

Kto diagnozuje kancerofobię?

Jeżeli czujemy, że możemy cierpieć na kancerofobię, warto zwrócić się do psychiatry lub psychologa, który przeprowadzi wywiad, poprosi o wykonanie odpowiednich testów diagnostycznych i postawi diagnozę. Co więcej, zajmie się też procesem leczenia

Leczenie kancerofobii

Leczenie lęku przed zachorowaniem na raka zależy od ostatecznej diagnozy oraz dominujących objawów i jest dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta. Zwykle przebiega dwutorowo: mają miejsce interwencje psychologiczne i farmakologiczne. Duże znaczenie w przypadku tych pierwszych ma psychoedukacja i zmiana kluczowych aspektów treści poznawczych, takich jak:

• wyolbrzymione przekonania,
• arbitralne wnioskowanie,
• selektywna uwaga.

Zwykle terapia prowadzona jest w nurcie poznawczo-behawioralnym. W celu obniżenia lęku wykorzystuje się np. desensytyzację, czyli stopniowe „odwrażliwianie” pacjenta na bodziec powodujący lęk. Jeżeli chodzi o farmakoterapię, to stosuje się między innymi benzodiazepiny.

Powikłania kancerofobii

Niestety kancerofobia znacznie utrudnia funkcjonowanie człowieka. Ciągłe skupienie na możliwej chorobie powoduje pogorszenie efektywności zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej. Często chory traci kontakt ze znajomymi, ponieważ nie wychodzi z domu, zaniedbuje siebie i rodzinę, zatraca się w lęku i smutku. Utwierdza się również w przekonaniu o słuszności swoich racji, co może prowadzić do silnych zaburzeń emocjonalnych, w tym depresji. Lęk niekiedy potrafi zdominować każdą dziedzinę życia i w skrajnych przypadkach uniemożliwić pracę czy znacznie zakłócić relacje rodzinne.

Źródło:

[1] Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL, Warszawa 2005, s. 154.

[2] Węsierska-Gądek I.A., Czy można świadomym stylem życia zredukować indywidualne ryzyko zachorowania na raka? Fakty i mity o etiologii chorób nowotworowych, „Psychoonkologia 2018” 22 (1), s. 23-33.

[3] Adamczyk K. i in., Rzadkie fobie specyficzne-rodzaje i leczenie, „Via Medica 2018”, t. 15, nr 3, s. 148–154.

[4] Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD 10, Vesalius, Warszawa 2000.