Czym są fobie? Rodzaje, objawy i leczenie

Różnica między strachem a lękiem

Strach jest swoiście związany z bodźcem zagrażającym. Pojawia się, gdy występuje realne zagrożenie. W przypadku lęku sprawa ma się inaczej. Mówimy o nim wówczas, gdy mamy do czynienia z irracjonalnym zagrożeniem.

Lęk powstaje w odpowiedzi na bodziec nieokreślony, wspomnienie niebezpieczeństwa, jego antycypację, wyobrażenie (wg niektórych to też nieuzasadniony strach, który nie znalazł ujścia) i jest jednym z najczęściej występujących objawów psychopatologicznych. Nawracający lęk, przeszkadzający w normalnym funkcjonowaniu i utrzymujący się dłużej, niż uzasadniają to okoliczności jest osiowym symptomem m.in. różnego rodzaju fobii.

Czym jest fobia?

Słowo fobia pochodzi z języka greckiego, gdzie określenie phobos charakteryzuje strach i „oznacza lęk wywołany przez określone sytuacje lub przedmioty zewnętrzne, które obiektywnie nie są niebezpieczne”. Cierpienie, jakie pacjent przeżywa w związku z zaburzeniem powoduje, że unika on bodźca, sytuacji lękotwórczej, co znacznie pogarsza efektywne funkcjonowanie.

Rodzaje fobii

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD 10, zaburzenia lękowe w postaci fobii podzieliła na:

• agorafobię,
• fobie społeczne,
• specyficzne (izolowane) postacie fobii,
• inne zaburzenia lękowe w formie fobii,
• zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO.

Charakterystyka agorafobii

To lęk przed otwartą przestrzenią, ale również znalezieniem się w tłumie, przebywaniem w miejscu publicznym, podróżowaniem (daleko od domu) i/lub unikaniem takich sytuacji ze względu na brak możliwości natychmiastowego powrotu do domu, bezpiecznego miejsca. Osoby cierpiące na ten typ fobii obawiają się np. tego, że mogą zemdleć i nikt im nie pomoże poza domem. Boją się wychodzić.

Przyczyny

Przyczyny nie są do końca poznane. Często lęk pojawia się po przebytej traumie np. rozstaniu z partnerem czy śmierci bliskiej osoby a także po zagubieniu się w tłumie.

Skala występowania

Szacuje się, że na agorafobię może cierpieć od 6 do 10 proc. populacji. Częściej występuje ona u kobiet.

Objawy

Przy agorafobii oprócz lęku występują następujące objawy:

• wzrost ciśnienia krwi,
• biegunka, częstomocz,
• szybszy oddech,
• ból w klatce piersiowej,
• nogi „jak z waty”,
• mrowienie w rękach i nogach. 

Agorafobia – jak rozpoznać?

Specjalista rozpozna u pacjenta lęk przed otwartą przestrzenią, jeśli będą spełnione następujące kryteria diagnostyczne:

• objawy psychiczne i wegetatywne muszą być pierwotnym a nie wtórnym przejawem lęku w stosunku do innych objawów, takich jak urojenia czy myśli natrętne,
• lęk musi być ograniczony (lub występować głównie) do co najmniej dwóch z następujących sytuacji:
• tłum,
• miejsce publiczne,
• oddalanie się od domu,
• podróżowanie samemu,
• unikanie sytuacji fobicznej musi być bardzo wyraźne.

Co to jest fobia społeczna?

Fobie społeczne zwykle swój początek mają w okresie dorastania i cechują się obawą przed oceną przez innych ludzi, skupionych w małych grupach. Pacjent obawia się znaleźć w centrum uwagi, unika takich sytuacji, boi się, że zachowa się w sposób kompromitujący.

Wśród form tego typu zaburzeń nerwicowych, wyróżniamy:

• nieśmiałość, gdzie lęk łączy się z większością sytuacji społecznych,
• lęki w specyficznych sytuacjach np. przed wystąpieniami publicznymi, spotkaniami,
• lęk przed jedzeniem w miejscach publicznych.

Przyczyny

Etiologia nie jest znana. Podejrzewa się, że u części pacjentów mogą być one wynikiem urazu emocjonalnego doznanego np. podczas wypowiadania się na forum publicznym.Fobie społeczne są zwykle związane z niską samooceną oraz obawą przed krytyką.

Skala występowania

Objawy pojawiają się u około 9 proc. populacji i dotyczą zarówno kobiet jak i mężczyzn.

Objawy

W przypadku fobii społecznych, lękowi mogą towarzyszyć m.in. następujące objawy:

• częste rumienienie się,
• dygotanie,
• przewidywanie nagłej defekacji lub oddania moczu,
• wymioty,
• drżenie rąk,
• nudności,
• pocenie się,
• trudności w wysławianiu się.

Rozpoznanie

Do rozpoznania fobii społecznej, niezbędne jest wystąpienie następujących kryteriów diagnostycznych:

• objawy psychologiczne, behawioralne lub autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do innych objawów, takich jak urojenia czy myśli natrętne,
• lęk jest ograniczony do sytuacji społecznych lub występuje przede wszystkim w takich sytuacjach,
• unikanie sytuacji fobicznych jest cechą dominującą.

Czym jest fobia specyficzna (izolowana)?

Fobie specyficzne to takie, które ograniczają się do wysoce skonkretyzowanych kwestii, mianowicie lęk pojawia się jedynie w momencie kontaktu z określonymi przedmiotami lub sytuacjami i prowadzi do ich unikania. W zależności od rodzaju fobii dodajemy odpowiedni przedrostek.

Fobie specyficzne mogą dotyczyć 5 grup sytuacji, przedmiotów:

• zwierzęta (zoofobia), np. arachnofobia, czyli lęk przed pająkami czy ichtiofobia, przed rybami,
• środowisko naturalne, : nyktofobia, czyli lęk przed ciemnością,
• życie codzienne, np.: klaustrofobia, czyli lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami,
• stan zdrowia, : trypanofobia - lęk przed zastrzykami,
• inne fobie.

Przyczyny

Przyczyny powstawania fobii specyficznych nie są znane. Czasami upatruje się ich w reakcji na urazowe przeżycie takie jak np. pogryzienie przez psa czy straszenie w dzieciństwie.

Skala występowania

Szacuje się, że od 5 do 25 proc. osób cierpi stale lub okresowo na fobie specyficzne.

Objawy

Oczywistym objawem fobii specyficznych jest unikanie zwierząt, przedmiotów czy sytuacji wywołujących lęk. W przypadku, gdy dana osoba zetknie się z obiektem, którego się boi, jej objawy są podobne do tych opisanych powyżej dotyczących agorafobii i fobii społecznych.

Do rozpoznania fobii specyficznej konieczne jest wystąpienie następujących czynników:

• objawy psychiczne czy autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia czy myśli natrętne,
• lęk jest ograniczony jedynie do obecności specyficznego przedmiotu fobii czy sytuacji fobicznej,
• cierpiący na fobię unika takiej sytuacji, kiedy to tylko jest możliwe.

Do jakiego lekarza z fobią?

Rozpoznania fobii dokonuje zwykle psycholog, psychiatra lub internista na podstawie przeprowadzonego wywiadu, ale także obserwacji pacjenta i jego reakcji na wypowiadane treści. Pomocne są również różnego rodzaju testy psychologiczne.

• Przeczytaj: jak wygląda pierwsza wizyta u psychiatry.

Leczenie fobii

Leczenie fobii odbywa się dwutorowo. Wiodącą interwencją jest ta psychologiczna, ale niekiedy wskazana jest też farmakoterapia.

Pierwsza z nich prowadzona jest zwykle w nurcie poznawczo-behawioralnym, a jedną ze stosowanych technik jest np. desensytyzacja, czyli stopniowe „odwrażliwianie” pacjenta na bodziec powodujący lęk. Niezbędna jest również psychoedukacja. Wśród leków pomagających w leczeniu fobii wymienia się z kolei m.in. benzodiazepiny.

Rokowania przy fobii wydają się zależeć od nastawienia pacjenta i jego motywacji do przezwyciężenia lęku.

Powikłania fobii

Jednym z powikłań fobii jest pogorszenie się jakości funkcjonowania pacjenta. Ograniczenia, jakie sam sobie nakłada, np. nie wychodzenie z domu, sprawiają, że normalne, codzienne życie i załatwianie spraw z nim związanych są znacznie utrudnione. Co więcej, czasami sposobami na rozładowanie lęku stają się używki. Dlatego w przypadku wystąpienia jakiejkolwiek fobii należy niezwłocznie skonsultować się ze specjalistą.   

Jeśli zmagasz się z fobią, postaraj się postępować zgodnie z poniższymi zaleceniami:

• nie wstydź się swojej fobii,
• w przypadku jej wystąpienia, skontaktuj się ze specjalistą,
• aby zapobiegać zaburzeniom lękowym m.in. często się relaksuj, rób to co lubisz, minimum przez pół godziny dziennie.

Dowiedz się więcej: 

Atak paniki - objawy, jak sobie z nimi radzić? 

Depresja - najważniejsze informacje o chorobie

Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder) - zaburzone postrzeganie swojego wyglądu

Lęk przed lataniem (awfiofobia)

Lęk separacyjny – czym jest? Jak sobie z nim radzić?