Bezsenność – przyczyny, domowe sposoby, leczenie

Bezsenność to problemy z zaśnięciem, ale też utrzymaniem i jakością snu. Stan ten może być krótkotrwały lub przewlekły, wymagający szerokiej diagnostyki i zastosowania farmakoterapii. Powszechna jest bezsenność seniorów, ale mówi się też o problemach ze snem u kobiet w ciąży, dzieci i tzw. bezsenności po COVID-19. Szacuje się, że na zaburzenia snu cierpi około 33-50 proc. ludzi na świecie, częściej problem ten dotyka kobiety niż mężczyzn.
Przewlekła bezsenność może mieć negatywny wpływ na nasz organizm.

Jak bezsenność wpływa na jakość życia?

Badania wykazały, że bezsenność to powszechne zaburzenie snu, na które cierpi około 33-50 proc. dorosłych ludzi na świecie. Duży odsetek stanowią osoby starsze, ale problem zaburzeń snu nie omija też dzieci i młodzieży. Częściej kobiety niż mężczyźni zmagają się z objawami bezsenności, trudnościami z zasypianiem i jakością snu.

Za kryteria diagnostyczne tego zaburzenia snu uważa się: trudności zasypianiem, problem z utrzymaniem snu, sen określany jako „lekki czy czujny”, częste przebudzenia, po których pacjent nie może ponownie zasnąć lub wcale nie zasypia do rana, co wzmaga jego irytację i dodatkowo nie pomaga zasnąć.

Brak relaksującego, regenerującego i tzw. głębokiego snu daje objawy typu: zmęczenie, drażliwość, problemy z pamięcią i koncentracją, skłonność do drzemek i senność w ciągu dnia.

Nie da się ukryć, że niemożność przespania całej nocy (z wszystkimi fazami snu NREM, REM), negatywnie wpływa na zdrowie psychiczne, kondycję fizyczną, odporność organizmu, jakość życia człowieka (w tym życia seksualnego) i jego relacje z otoczeniem. Szczególnie jeżeli ten stan utrzymuje się 3 miesiące lub dłużej, wtedy mówimy o bezsenności długotrwałej. Chroniczna bezsenność dotyka około 10 proc. dorosłych i jest to stan wymagający wnikliwej diagnostyki i leczenia.

Rodzaje bezsenności

Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (ICD-10) wprowadziła podział bezsenności na organiczną (związaną z istniejącymi schorzeniami) i nieorganiczną, której przyczyną nie są inne choroby.

Bezsenność nieorganiczna jest definiowana jako poczucie niedostatecznej ilości i/lub jakości snu, występujące co najmniej trzy razy w tygodniu przez co najmniej miesiąc. Spotkać się można również z następującym ujęciem powyższej klasyfikacji:

  • bezsenność pierwotna, do której zaliczamy: bezsenność idiopatyczną (bez określonej przyczyny) i bezsenność psychofizjologiczną (m.in. wywołaną zaburzeniem rytmu okołodobowego, złą higieną snu, stresem lub trudną sytuacją życiową);
  • bezsenność wtórna, która może mieć podłoże somatyczne i towarzyszyć różnym schorzeniom, takim jak np. bezdech, choroby nerek, choroby tarczycy .

Bezsenność można również rozpatrywać w kategoriach czasu trwania, dzieląc ją na:

  • przygodną (występującą okresowo, trwającą do kilku dni);
  • krótkotrwałą (do 4 tygodni, spowodowaną najczęściej stresującym okresem w życiu);
  • przewlekłą (chroniczną, mogącą towarzyszyć przewlekłym chorobom, np. depresji, schorzeniom przebiegającym z bólami).

Korzystanie ze smartfona przed snem, może powodować trudności z zaśnięciem.

Przyczyny bezsenności

Przewlekła bezsenność upośledza funkcje poznawcze, znacznie pogarsza wydajność i samopoczucie pacjenta, często ściśle powiązana jest z depresją. Sytuacja ta niekorzystnie wpływa na całość życia pacjenta i jego otoczenia.

Osoba dotknięta permanentnym problemem ze snem może być wybuchowa, poirytowana, zdekoncentrowana i drażliwa, co nie sprzyja utrzymaniu dobrych kontaktów z rodziną i znajomymi. Cierpiący na brak zdrowego snu częściej narażeni są na wypadki komunikacyjne, błędy w pracy, samobójstwa, problemy ze strony układu immunologicznego.

Przyczyny przewlekłej bezsenności:

  • chroniczny stres,
  • zła higiena snu,
  • bezdech senny,
  • praca zmianowa powodująca zaburzenie rytmu okołodobowego (tzw. zespół zaawansowanej i opóźnionej fazy),
  • zażywane leki,
  • nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych,
  • nadużywanie preparatów z kofeiną i guaraną,
  • choroby układu nerwowego,
  • choroby autoimmunologiczne,
  • zaburzenia psychiczne (depresja, stany lękowe),
  • zaburzenia medyczne (choroba Parkinsona, nadczynność tarczycy, przerost prostaty, zaburzenia neurologiczne zwyrodnieniowe, zaburzenia pracy nerek, niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze),
  • zmiana stref czasowych.

Diagnostyka bezsenności

W przypadku pojawienia się długotrwałej bezsenności z reguły wykonywane są badania krwi, które pomagają wykluczyć np. choroby tarczycy. W diagnostyce wykorzystywane są też: badania EKG, pulsoksymetria, czy encefalografia (EEG) służąca do wykrywania nieprawidłowości w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Pomocny jest też akcelerometr, przenośne urządzenie noszone na nadgarstku i mierzące aktywność fizyczną.

Dowiedz się więcej o badaniach wykonywanych kierunku rozpoznania bezsenności:

Morfologia

Badanie EEG głowy we śnie. Przygotowanie i przebieg elektroencefalografii

Bezsenność może być także objawem przetrenowania.

Bezsenność w ciąży

Badania pokazują, że około 78 proc. kobiet w ciąży ma problemy ze snem, a najczęściej zgłaszają ją kobiety w trzecim trymestrze ciąży. Fizjologię snu w tym szczególnym dla kobiety okresie mogą zaburzać zmiany hormonalne (wzmożone wydzielanie się estrogenów i oksytocyny), ale też stres związany z porodem i życiowymi zmianami. Zdrowy sen zakłócają pobudki związane z częstym oddawaniem moczu, bólem pleców, tkliwością piersi, zgagą, kurczami nóg, nudnościami i uczuciem duszności.

Bezsenność u kobiet ciężarnych może zwiększać ryzyko cesarskiego cięcia, wcześniejszego porodu, a także wystąpienia depresji. Dlatego też wszelkie problemy związane z zaburzeniami snu pacjentka powinna zgłaszać lekarzowi prowadzącemu ciążę i zapytać o bezpieczne dla niej i dla dziecka sposoby radzenia sobie z brakiem snu.

Jakie są przyczyny przewlekłej bezsenności?

Bezsenność u dzieci

Najwięcej snu potrzebują niemowlęta, bo 12-17 godzin, a starsze dzieci 9-13 godzin. Wbrew pozorom trudności z zasypianiem występują u nich dość często, bo dotyczy 25-50 proc. dzieci. Podobnie jak u dorosłych, u dzieci może wystąpić bezsenność pierwotna, bez określonej przyczyny somatycznej oraz wtórna, której przyczyn należy upatrywać się w chorobie, na którą dziecko cierpi.

Częstemu wybudzaniu się i brakowi ciągłości snu u dzieci można zaradzić wprowadzając rytuały okołosenne. U małych dzieci będą to wyciszające zabawy przed snem, czytanie bajek przez rodzica, pół godziny przed snem ciepła, rozluźniająca kąpiel.

Badania dowodzą, że w przypadku zarówno dzieci młodszych, jak i starszych istotne jest wprowadzenie stałych pór kładzenia się spać i wstawania. Okazało się, że nieregularne ramy snu są czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń snu, opóźnienia fazy zasypiania oraz nieregularności rytmu okołodobowego.

Nieregularność pór kładzenia się do łóżka i wstawania znacząco wpływa też na problemy natury behawioralnej u dzieci, nadmierną aktywność u małych dzieci czy senność i trudności w szkole u dzieci starszych oraz nastolatków.

Przeczytaj więcej o bezsenności w ciąży

Bezsenność osób starszych

Osoby starsze często skarżą się na problemy z zasypianiem, płytki sen i nocne przebudzenia trwające dłuższy czas. Jest to spowodowane tym, że po 55. roku życia spada poziom melatoniny w organizmie, hormonu wydzielanego przez szyszynkę i koordynującego rytm dobowy człowieka. Po konsultacji z lekarzem pomocne jest w tym przypadku uzupełnianie niedoborów melatoniny w organizmie.

Bezsenność po COVID-19

Badania dowodzą, że w porównaniu do okresu sprzed pandemii COVID-19, jej szczyt spowodował aż 37 proc. wzrost wskaźników bezsenności. Badacze dowiedli, że kryzys społeczno-gospodarczy wywołany przez koronawirusa wpłynął na problemy ze snem.

U osób które przechorowały COVID-19, częstość występowania bezsenności waha się od 37 do aż 88 proc., podczas gdy w populacji ogólnej wartości te to 10-40 proc. Kwestia ta stała się tak wyraźna, że pojawił się nowy termin określający bezsenność, która nasiliła się albo pojawiła w czasie pandemii – koronasomnia.

Kliniczne objawy post-COVID-19, czyli m.in. długotrwały niedobór tlenu na poziomie komórkowym oraz proces zapalny zmieniający funkcjonowanie sieci neuronowych, mogą zaburzać zdrowy sen. Dodatkowo czynniki psychologiczne, jak np.: lęk o zdrowie, izolacja społeczna, strach o najbliższych, obawa o pracę i finanse negatywnie wpływają na dobowy rytm snu i to w momencie, gdy zdrowy sen powinien wspierać naturalną odporność organizmu.

Brak snu a dieta

Badania dowodzą, że do nieprawidłowości snu i pojawiania się bezdechu sennego przyczynia się brak niektórych witamin i minerałów. Zwłaszcza niedobór witaminy D3, która ma duży wpływ na utrzymanie odpowiedniego poziomu melatoniny w organizmie. Dlatego jej niedobory należy uzupełniać szczególnie w sezonie jesienno-zimowym, kiedy jest mniej słonecznych dni. Warto zadbać o dietę bogatą w produkty zawierające witaminę D3, np.: jaja kurze czy tłuste ryby, lub zapytać lekarza czy farmaceutę o odpowiedni dla siebie preparat z witaminą D3.

Profilaktykę bezsenności czy walkę z zaburzeniami snu warto też wspierać dietą bogatą w tryptofan, czyli aminokwas egzogenny niezbędny do syntezy melatoniny. Zawierają go np.: ryby, pestki dyni, ser mozzarella, orzechy, brokuły. Proces wchłaniania się tryptofanu, a tym samym odpowiedniego poziomu melatoniny, wspierają też: witamina B6, witamina C i magnez, powinny więc być dostarczane do organizmu wraz z pokarmem lub poprzez suplementację.

Domowe sposoby na bezsenność

Krótkotrwałe, epizodyczne trudności z zasypianiem i utrzymaniem długości snu można łagodzić doraźnie. Popularne są domowe sposoby na tę przypadłość:

  • preparaty ziołowe, np. herbata z melisy, preparaty zawierające szyszki chmielu, czy korzeń kozłka lekarskiego;
  • preparaty nasenne z melatoniną, które są dostępne w aptekach bez recepty;
  • techniki relaksacyjne, joga i medytacja.

W walce z bezsennością istotne jest też zadbanie o odpowiednią higienę snu:

  • usunięcie z sypialni telewizora czy głośno tykającego zegara ściennego;
  • na 4 godziny przed snem unikanie aktywności fizycznej;
  • niekorzystanie z komputera czy smartfona co najmniej godzinę przed snem;
  • zadbanie o odpowiednią temperaturę w sypialni (optymalna to 18-20°C);
  • unikanie drzemek w ciągu dnia trwających dłużej niż 15 minut;
  • unikanie używek typu alkohol czy nikotyna;
  • spożywanie kolacji najpóźniej 3 godziny przed snem.

Kiedy trudności ze snem utrzymują się długo i nie znikają po zastosowaniu domowych sposobów, konieczne jest włączenie farmakoterapii.

Leczenie bezsenności

W leczeniu bezsenności stosuje się leki nasenne, które zawierają: pochodne benzodwuazepiny oraz tzw. Z-leki, czyli leki nowej generacji zawierające substancje aktywne, takie jak: zaleplon, zolpidem, zopiklon.

Co ważne, preparaty nasenne tego typu stosuje się tymczasowo i wspomagająco, jako że działają na aktywność ośrodkowego układu nerwowego i mogą uzależniać.

Czasami u osób, które leczą się z alkoholizmu czy uzależnienia od narkotyków i cierpią na zaburzenia snu, stosuje się leki przeciwhistaminowe, które nie są tak uzależniające, jak typowe leki nasenne.

U osób, u których rozpoznano zarówno bezsenność, jak i depresję, dobre efekty przynosi terapia poznawczo-behawioralna połączona z farmakoterapią.

Z kłopotami ze snem trwającymi dłużej niż miesiąc należy udać się do lekarza rodzinnego (by wykluczyć choroby somatyczne), psychiatry (gdy należy zastosować farmakologię) lub psychoterapeuty (w celu zastosowania odpowiedniej terapii i pracy nad higieną snu).

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 12.10.2021
Data ostatniej aktualizacji 09.05.2023