Rak trzonu macicy (rak endometrium) - przyczyny, objawy i leczenie

W obrębie macicy mogą rozwinąć się dwa rodzaje nowotworów, w zależności od miejsca ich pochodzenia:

• rak trzonu macicy, który rozwija się najczęściej w błonie śluzowej wyściełającej wnętrze trzonu macicy,
• rak szyjki macicy

Rak endometrium występuje najczęściej u kobiet między 55. a 70. rokiem życia, jednak zdarza się w znacznie młodszym wieku (5% pacjentek ma mniej niż 40 lat). Stanowi 7% kobiecych nowotworów. Liczba chorujących kobiet wzrasta (w 2020 r. wykryto go u niemal 10 tys. Polek), ale dzięki poprawie diagnostyki i leczenia udaje się wyleczyć więcej z nich i odsetek umieralności nie zwiększa się.

Objawy raka trzonu macicy

Wśród charakterystycznych objawów raka endometrium wyróżnić można:

• krwawienia z dróg rodnych poza miesiączką - obfite i nieregularne
• krwawienia po menopauzie
• upławy podbarwione krwią
• ból miednicy mniejszej i okolicy krzyżowej (pojawia się już w stadium zaawansowanym)

Mniej charakterystyczne symptomy, które mogą wskazywać również na wiele innych chorób, to:

• spadek masy ciała
• osłabienie

Objawami, które najczęściej skłaniają kobiety do wizyty lekarskiej, są krwawienia i plamienia w okresie pomenopauzalnym. Dzięki temu, że wzbudzają one niepokój, kobiety zazwyczaj szybko zgłaszają się do lekarza i nowotwór jest wykrywany we wczesnym stadium, kiedy rokowania są najlepsze. 

Przyczyny nowotworu trzonu macicy

Najczęstszą przyczyną rozwoju choroby jest:

• nadmierna stymulacja estrogenami (zarówno endogenna jaki egzogenna), przy równoczesnym niedoborze progestagenów
• nadmierna masa ciała
• rodzinne występowanie przypadków raka trzonu macicy, raka jelita grubego lub raka piersi
• zaburzenia hormonalne spowodowane guzami jajnika
• wiek pomenopauzalny
• wczesna pierwsza miesiączka
• późny wiek ostatniej miesiączki
• brak potomstwa
• występowanie cykli bezowulacyjnych
• zespół policystycznych jajników
• cukrzyca
• nadciśnienie
• występowanie zespołów wrodzonej predyspozycji (zespół Lyncha, zespół Cowdena)

Rozpoznanie raka endometrium

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy niezwłocznie udać się do lekarza. Podstawowym elementem diagnostyki będzie:

• badanie ginekologiczne
• abrazja endometrium (biopsja) z wyłyżeczkowaniem kanału szyjki macicy
• histeroskopia
• ewentualnym uzupełnieniem może być badanie USG narządu rodnego oraz jamy brzusznej
• badanie rentgenowskie klatki piersiowej
• tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny jamy brzusznej i miednicy mniejszej
• podstawowe badania krwi i moczu

Nieprawidłowości w śluzówce jamy macicy można stwierdzić już w badaniu USG przezpochwowym. Umożliwia ono wykrycie nawet zmian przedrakowych, czyli takich, na których podłożu istnieje duże prawdopodobieństwo powstania raka. To bardzo ważna metoda diagnostyczna, która może wielu kobietom zwrócić uwagę na to, że coś złego dzieje się w ich organizmie.

Abrazja endometrium polega na poddaniu badaniu histopatologicznemu wyskrobin z jamy macicy. Zabieg wykonuje się przez pochwę, w znieczuleniu ogólnym. Po zabiegu pacjentka, jeśli dobrze się czuje, po kilku godzinach wychodzi do domu.

Histeroskopia natomiast polega na wprowadzeniu do jamy macicy małej kamerki, która pozwala na obejrzenie endometrium w bardzo dużym powiększeniu. W czasie badania pobiera się wycinki celowane. Jest to metoda coraz chętniej stosowana.

Stopień zaawansowania nowotworu endometrium

Do określenia stadium zaawansowania stosowana jest klasyfikacja FIGO, w której I stopień oznacza najmniej zaawansowaną chorobę, a IV - najbardziej. Określenie stadium choroby ma istotne znaczenie pod kątem leczenia i rokowania. Aby jak najdokładniej określić stopień zajęcia okolicznych narządów wewnętrznych i węzłów chłonnych oraz dalszych narządów, oceny dokonuje się po operacji.

Typy

Dodatkowo wyróżnia się dwa typy raka trzonu macicy:

• typ I, który występuje w wieku około menopauzalnym, rozwija się na podłożu rozrostu endometrium. Ma związek ze stymulacją hormonalną. Rokuje dobrze.
• typ II, jest gruczołowym rakiem surowiczym. Nie ma związku ze stymulacją hormonalną i rokuje gorzej niż typ I.

Leczenie raka trzonu macicy

O sposobie leczenia decyduje stopień zaawansowania. Obecnie w leczeniu stosuje się przede wszystkim:

• metodę chirurgiczną
• radioterapię
• brachyterapię
• hormonoterapię progesteronem w dużej dawce
• chemioterapię (w przypadku nawrotów)

Leczenie chirurgiczne polega na usunięciu macicy wraz z przydatkami. Ewentualnie, w uzasadnionych przypadkach, usuwa się również okoliczne węzły chłonne. Jeśli choroba jest bardzo zaawansowana, to operacja ma na celu maksymalne usunięcie tkanki nowotworowej z całej jamy brzusznej, tzw. maksymalną cytoredukcję.

Po leczeniu chirurgicznym stosowana jest radioterapia uzupełniająca, która ma na celu zniszczenie pojedynczych, niedostrzegalnych komórek raka. Takie postępowanie zwiększa szanse na powodzenie leczenia i zmniejsza ryzyko przerzutów nowotworowych w pochwie, ale nie wpływa znacząco na przeżycia 5-letnie.

U kobiet w podeszłym wieku, które cierpią na choroby krążenia, operacja może być przeciwwskazana. W takiej sytuacji leczeniem z wyboru jest samodzielna brachyterapia. Polega ona na naświetlaniu zmian chorobowych poprzez umieszczenie źródła promieniowania w guzie lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie (np. w pochwie). Niestety badania pokazują, że sama brachyterapia daje gorsze efekty niż leczenie chirurgiczne lub skojarzone (chirurgiczne + radioterapia).

Rokowanie i powikłania raka endometrium

Wśród wszystkich nowotworów ginekologicznych rak trzonu macicy ma najlepsze rokowania. Przeżycia 5-letnie odnotowuje się:

• w 90% przypadków kobiet, u których rak został rozpoznany w I stopniu zaawansowania
• w 60% w II stopniu
• w 40% w III stopniu
• w 5-9% w IV stopniu

Zdecydowanie lepiej rokuje typowy rak gruczołowy trzonu macicy. Jest to najczęściej występujący typ tego nowotworu.

Najniebezpieczniejszym powikłaniem raka trzonu macicy są przerzuty, które zazwyczaj w pierwszej kolejności pojawiają się w płucach, wątrobie i kościach. Dlatego przy tym raku często zlecane jest wykonanie RTG klatki piersiowej, w celu wykrycia przerzutów w płucach. Jeśli istnieje podejrzenie rozsianego raka, wtedy powinna być wykonana tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.

Zapobieganie nowotworowi trzonu macicy

Profilaktyka powinna obejmować przede wszystkim zachowania prozdrowotne. Redukcja nadmiernej masy ciała oraz dbanie o odpowiednią ilość aktywności fizycznej skutecznie zmniejszają ryzyko wystąpienia cukrzycy czy nadciśnienia (występujących wśród przyczyn raka). Ponadto uznawane jest, że ruch na odpowiednim poziomie, który zapobiega otyłości, zmniejsza ryzyko wystąpienia raka endometrium aż o połowę.

Ponadto ryzyko zachorowania zmniejsza się u kobiet stosujących doustną antykoncepcję lub wkładkę wewnątrzmaciczną, ponieważ zachowują one równowagę hormonalną.

Nowotwory narządów płciowych oraz piersi stanowią ponad połowę rozpoznań raka u kobiet. Są to nowotwory najczęściej złośliwe, a możliwość wyleczenia zależy od stopnia ich zaawansowania i wczesnego rozpoznania. Czasami wystarczy uważna samoobserwacja, aby kobieta zwróciła uwagę na pierwsze niepokojące objawy. Kobiety powinny również pamiętać o kontrolnych wizytach u ginekologa oraz regularnym wykonywaniu badań – USG, cytologii i mammografii. Pomagają one wykryć nowotwory na wczesnym etapie rozwoju, kiedy szansa na całkowite wyzdrowienie jest bardzo duża.

Powiązane tematy 

• Antygen CA 19-9 marker nowotworowy, który można wykonać przy podejrzeniu nowotworu macicy

Źródła

• zwrotnikraka.pl/nowotwory-ginekologiczne-u-kobiet/
• onkologia.org.pl/rak-trzonu-macicy/
• "Zmiany klasyfikacji zaawansowania nowotworów narządu płciowego u kobiet – stan na 2009 rok", Zalewski Kamil , Doniec Jacek , Baranowski Włodzimierz , Bidziński Mariusz