Nadciśnienie tętnicze - przyczyny, objawy i leczenie

Normy ciśnienia tętniczego

Istotą nadciśnienia tętniczego jest stałe występowanie spoczynkowego ciśnienia tętniczego powyżej ustalonych norm (tabela poniżej). 

Wartość ciśnienia określają dwa parametry:

• wartość skurczowa (in. ciśnienie górne)
• wartość rozkurczowa (in. ciśnienie dolne)

Zgodnie z wytycznymi przyjmuje się, że prawidłowe ciśnienie tętnicze ma wartość mniejszą niż 140/90 mmHg (skurczowe 140 mmHg i rozkurczowe 90 mmHg). Może zdarzyć się też tak, że tylko jedna z wartości będzie stale przekroczona – taki stan również pozwala na rozpoznanie choroby nadciśnieniowej.

Z badań NATPOL i POLSENIOR wynika, że w Polsce choruje około 10,5 mln Polaków. Około milion osób po 80 r.ż. i 9,5 mln osób w wieku 17 – 89 lat. Inne badanie LIPIDOGRAM sugeruje, że ta liczba jest większa i wynosi nawet 15 milionów.

Objawy nadciśnienia tętniczego

• pulsujące bóle głowy,
• szumy uszne,
• zaburzenia widzenia,
• ból w klatce piersiowej,
• męczliwość,
• zaburzenia snu,
• nudności.

Na obecność wtórnego nadciśnienia mogą wskazywać:

• wyczucie w badaniu palpacyjnym powiększenia nerek;
• nieprawidłowe wyniki badania dna oka;
• objawy wskazujące na przerost lewej komory serca;
• różne wartości ciśnienia tętniczego pomiędzy lewym a prawym ramieniem;
• osłuchowo stwierdzona obecność szmerów sercowych i/lub naczyniowych;
• opóźnione i osłabione tętno na tętnicach udowych oraz niższe ciśnienie krwi na kończynach dolnych w porównaniu z ciśnieniem na ramionach.

W przypadku nierozpoznanej i nieleczonej choroby nadciśnieniowej objawy dają powikłania wynikające z upośledzenia pracy innych narządów.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego

Schorzenie może mieć charakter samoistny (inaczej pierwotny) lub wtórny. U ponad 90 proc. wszystkich dorosłych chorych na chorobę nadciśnieniową rozpoznaje się nadciśnienie pierwotne, czyli takie, którego bezpośredniej przyczyny nie da się ustalić. Uważa się, że do powstania pierwotnej postaci przyczyniają się zarówno czynniki środowiskowe jak i genetyczne.

U dzieci proporcje występowania choroby o charakterze wtórnym i pierwotnym są odwrotne.

Przyczynę nadciśnienia tętniczego wtórnego łatwiej jest uchwycić, ponieważ do jego wywołania dochodzi wskutek trwającego już procesu chorobowego, który dotknął inny narząd lub duże naczynia tętnicze.

• choroby nerek;
• choroby tętnic – zwężenie tętnicy nerkowej, jest jedną z częściej występujących przyczyn wtórnego nadciśnienia;
• rzucawka lub stan przedrzucawkowy;
• obturacyjny bezdech senny;
• wrodzone zwężenie aorty;
• duża ilość płynu wewnątrznaczyniowego;
• schorzenia gruczołów dokrewnych (tarczyca, przytarczyce, przysadka mózgowa, nadnercza). Gruczoły dokrewne w organizmie odpowiadają za wydzielanie hormonów do krwi.
• schorzenia układu nerwowego;
• stosowanie niektórych leków, takich jak np. doustne środki antykoncepcyjne, kortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne, sympatykomimetyki, inhibitory MAO, erytropoetyna, takrolimus, preparaty lukrecji, cyklosporyna, karbenoksolon;
• sytuacje stresowe o dużym natężeniu;
• używanie narkotyków, szczególnie kokainy i amfetaminy;
• zatrucie metalami toksycznymi;
• nadmierne spożycie alkoholu, palenie papierosów.

Poza wyżej wymienionymi przyczynami choroby, należy też wspomnieć o czynnikach zwiększających ryzyko, które podnoszą prawdopodobieństwo rozwoju schorzenia, będą to:

• nieprawidłowa dieta bogata w tłuszcze i nadmierną ilość sodu;
• otyłość brzuszna;
• brak lub niewystarczająca ilość ruchu;
• stres;
• płeć męska;
• wiek: dla mężczyzn ≥ 55 r.ż., dla kobiet ≥ 65 r.ż.
• przedwczesna choroba sercowo–naczyniowa w rodzinie pacjenta;
• nieprawidłowa tolerancja glukozy.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego

Na proces diagnostyczny składają się potwierdzenie rozpoznania, określenie przyczyny choroby nadciśnieniowej (czy jest ono samoistne czy wtórne) oraz ocena ryzyka powikłań i wywiad dotyczący m.in. chorób współistniejących.

Do rozpoznania jest przede wszystkim potrzebna ocena wartości pomiarów ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Aby postawić diagnozę wystarczy stwierdzenie przekroczenia norm wysokości ciśnienia. Do rozpoznania wystarczy już kilka pomiarów. Zaleca się, aby pomiary ciśnienia prowadził też przez jakiś czas sam pacjent i zapisywał je w dzienniczku.

Nadciśnienie a dodatkowe badania

W trakcie diagnostyki lekarz, jeśli uzna za zasadne, może zlecić dodatkowe badania takie jak:

• EKG,
• morfologia,
• badanie biochemiczne krwi,
• badanie moczu.

Morfologia krwi ocenia stężenie hemoglobiny i hematokryt. Badanie biochemiczne najczęściej obejmuje ocenę stężenia sodu, potasu, glukozy, kreatyniny, kwasu moczowego, cholesterolu i trójglicerydów w surowicy.

W badaniu moczu najważniejsze są pomiar stężenia białka, albumin i ocena mikroskopowa.
W razie konieczności lekarz może skierować pacjenta na szereg innych badań, które pozwolą na ostateczne postawienie diagnozy.

W diagnostyce różnicowej pod uwagę brane są takie choroby jak: choroba miąższowa nerek, zwężenie tętnicy nerkowej, pierwotny hiperaldosteronizm, guzy chromochłonne oraz choroba Cushinga.

Wpływ stresu na nadciśnienie

Trzeba mieć również na uwadze, że nieprawidłowe ciśnienie krwi może być związane z tzw. syndromem (lub efektem) białego fartucha. Wizycie u lekarza często towarzyszy pewne napięcie emocjonalne i stres, więc podwyższona wartość ciśnienia może być niemiarodajna i fałszywa.

Aby mieć pewność co do rozpoznania oraz wykluczyć czynnik stresu, należy zlecić pacjentowi automatyczny pomiar ciśnienia, czyli tzw. holter, badanie holterowskie. Jeśli pomiary wykonane w gabinecie lekarskim/pielęgniarskim są nieprawidłowe, a te wykonane w domu przy pomocy holtera ciśnieniowego są prawidłowe i mieszczą się w granicach normy, to mamy do czynienia ze zjawiskiem białego fartucha.

Gdy z kolei sytuacja jest odwrotna – u lekarza pomiary są w normie, a w domu ciśnienie jest nieprawidłowe to sugeruje to ukryte nadciśnienie.

U osób starszych często rozpoznaje się rzekome nadciśnienie tętnicze. Jest to związane
z występowaniem u seniorów zesztywnienia tętnic, przez co tony serca pojawiają się i zanikają wcześniej. W takiej sytuacji pomiar ciśnienia klasyczną metodą osłuchową jest niedoskonały.

By wykluczyć możliwość błędnego rozpoznania, zaleca się wykonanie pomiaru ciśnienia metodą oscylometryczną. Za rozpoznaniem rzekomego nadciśnienia przemawia także nieobecność powikłań narządowych, będących cechą przebiegu choroby.

Leczenie nadciśnienia

Leczenie zbyt wysokiego ciśnienia krwi ma głównie na celu zapobiegać następstwom, do jakich choroba ta może doprowadzić.

O sposobie i metodzie leczenia w głównej mierze decydują wysokość ciśnienia tętniczego, rodzaj nadciśnienia, obecność chorób współistniejących, obecność i rodzaj ewentualnych powikłań i uszkodzeń narządów wewnętrznych oraz wiek pacjenta.

Gdy u pacjenta występuje łagodna choroba nadciśnieniowa oraz brak jest czynników ryzyka, to początkowe leczenie sprowadza się do zaleceń zmiany stylu życia (więcej w sekcji „Zalecane postępowanie”). Jeśli zmiana stylu życia nie przyniesie oczekiwanych efektów ostatecznie włącza się leczenie farmakologiczne.

W przypadkach, gdy ciśnienie krwi jest wysokie i bardzo wysokie oraz występują dodatkowe czynniki zwiększające ryzyko, konieczne jest włączenie leków hipotensyjnych oraz modyfikacja czynników ryzyka i stylu życia.

Jeśli nadciśnienie jest trudne do zbicia przy pomocy leków, lekarz może rozważyć  pozukanie przyczyn poprzez badanie poziomu aldosteronu. 

Leczenia farmakologicznego nie stosuje się u osób z wysokim acz prawidłowym ciśnieniem oraz u osób młodych, u których stwierdzono izolowane nadciśnienie skurczowe. W przypadku drugiej grupy konieczna jest ich stała kontrola.

Jeśli u osób przejawiających cechy nadciśnienia białego fartucha występują czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego i/lub obecne są bezobjawowe uszkodzenia narządowe, to zasadnym jest rozważenie wprowadzenia profilaktycznej terapii przeciwnadciśnieniowej.

Najczęściej stosowane grupy leków przepisywanych w leczeniu zbyt wysokiego ciśnieia (tzw. leki hipotensyjne) to diuretyki, betablokery, inhibitory ACE, blokery kanału wapniowego i blokery receptora angiotensyny.

Rokowania i powikłania nadciśnienia

Choroba nadciśnieniowa jest szczególnie niebezpieczna dla człowieka, jeśli jest długo nierozpoznane i nieleczone. W wyniku nadmiernego ciśnienia tętniczego dochodzi do wielu powikłań i dysfunkcji.

Obecność nadciśnienia zwiększa ryzyko rozwoju:

• miażdżycy,
• zawału mięśnia sercowego,
• niewydolności serca,
• udarów,
• przyspiesza proces sztywnienia tętnic.

Ponadto choroba prowadzi do przerostu lewej komory serca czy upośledzenia pracy nerek. Zaburzenia pracy nerek rozwijają się powoli i są dość rzadkim powikłaniem w łagodnym lub umiarkowanym przebiegu choroby. Nadciśnienie tętnicze może również wpływać na narząd wzroku i powodować zmiany siatkówki lub ślepotę.

Chorowanie jest związane z wyższym ryzykiem zgonu z powodów naczyniowych.

Jak zapobiegać nadciśnieniu ?

Profilaktyka jest skuteczna, a jej zasady proste. Zasady profilaktyki nadciśnienia tętniczego są proste. Przy odrobinie samozaparcia i zdroworozsądkowego podejścia możemy uchronić się przed rozwojem choroby.

Kluczowym czynnikiem w zapobieganiu wystąpienia choroby jest modyfikacja stylu życia:

• zmiana sposobu odżywiania,
• wprowadzenie odpowiedniej aktywności fizycznej do planu dnia,
• porzucenie nałogów.

Nadciśnienie tętnicze - zalecenia

Jeśli źle się czujesz, od jakiegoś czasu masz podwyższone ciśnienie i podejrzewasz, że możesz chorować na nadciśnienie, nie bagatelizuj tego i udaj się do lekarza (lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, lekarz internista). Tylko szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia uchroni cię przed niekontrolowanym rozwojem choroby i powikłaniami.

Jeżeli rozpoznano u ciebie nadciśnienie, to ważne dla twojego zdrowia jest, aby stosować się ściśle do zaleceń lekarzy, przyjmować leki zgodnie ze schematem oraz stawiać się na zaplanowane wizyty i badania.

Zmodyfikuj swoją dietę i utrzymuj odpowiedni poziom BMI <25kg/m2. Jeśli cierpisz na nadwagę lub otyłość podejmij działania zmierzające ku zmniejszeniu wagi. Zaleca się stosowanie diety śródziemnomorskiej.

• Przeczytaj także o diecie na serce.

Ogranicz spożycie sodu (soli) do 5-6g/doba. Pamiętaj, że sód znajduje się w przetworzonej żywności oraz w produktach nieprzetworzonych, co należy wziąć pod uwagę podczas ustalania granicy spożycia soli.

Zawalcz ze swoimi nałogami i ogranicz spożycie alkoholu oraz rzuć palenie.

Wprowadź odpowiednią do swoich możliwości i stanu zdrowia aktywność fizyczną. Ruch zapobiega otyłości oraz usprawnia pracę serca i naczyń. Aktywność wspomaga walkę z zaburzeniami lipidowymi, obniża ciśnienie krwi i działa przeciwmiażdżycowo.

Postaraj nauczyć się jak radzić sobie ze stresem i wypracuj metody na rozładowanie niepotrzebnego napięcia. Stres również negatywnie wpływa na układ krążenia, więc trzeba starać się, aby to obciążenie było jak najmniejsze.

Dowiedz się więcej:

• Kołatanie serca (paliptacje) - co może oznaczać uczucie szybko bijącego serca? 
• Arytmia – objawy i leczenie zaburzeń rytmu serca

Przeczytaj o diecie na nadciśnienie tętnicze: 

• Dieta DASH - zastosowanie, zasady, przykładowy jadłospis