Seksualność osób w spektrum autyzmu

Osoby o odmiennym profilu neurorozwojowym, do których należą osoby z autyzmem, doświadczają szczególnych trudności w próbach angażowania się w romantyczne i seksualne relacje, a często także nie utożsamiają się z ich ogólnie przyjętymi wzorcami.

Czy osoby w spektrum autyzmu potrzebują relacji intymnych?

Odnosząc się do piramidy potrzeb skonstruowanej przez Abrahama Maslowa, intymność stanowi jedną z fundamentalnych ludzkich potrzeb. Znaczna część osób w spektrum autyzmu wykazuje zainteresowanie wejściem w relacje romantyczne oraz seksualne. Pojawia się zatem pytanie…

…czy seks dla osób dorosłych z autyzmem jest ważny w związku?

Seks dla osoby z zespołem Aspergera* i autyzmem może być mniej lub bardziej istotny w kreowaniu intymności z partnerem – dokładnie tak samo, jak dla osoby bez neuroatypii. Ważne jest jednak zrozumienie, że sposób, w jaki osoby autystyczne realizują potrzebę bliskości, może znacząco odbiegać od powszechnie przyjętego wyobrażenia na ten temat ze względu na szereg specyficznych przeszkód, które osoby te mogą napotykać na swojej drodze.

W jaki sposób autyzm wpływa na seksualność?

Seksualność to szeroka gama interakcji fizycznych, emocjonalnych oraz społecznych w odniesieniu do siebie oraz innych. To sfera, na którą składają się na myśli, uczucia, zachowania, związki, role, tożsamość oraz osobowość. Rozwój seksualny człowieka jest złożonym procesem trwającym od okresu niemowlęcego aż do śmierci.

Czynniki kształtujące profil seksualny osób z autyzmem

Badania wskazują, że fizjologiczne podłoże zachowań płciowych u osób z autyzmem jest takie samo, jak u osób bez zaburzeń neurorozwojowych. Różnice, które obserwuje się w funkcjonowaniu seksualnym osób z ASD (Autism Spectrum Disorder) są rezultatem ograniczeń w nawiązywaniu oraz utrzymywaniu relacji interpersonalnych, a przede wszystkim deficytów teorii umysłu – podstawy prawidłowego funkcjonowania wśród innych. Teoria ta dotyczy systemu pojęć i reguł, który pozwala nam przewidywać oraz wyjaśniać zachowania innych ludzi poprzez odnoszenie się do pragnień, przekonań czy intencji, czyli tzw. nieobserwowalnych stanów umysłu. Innymi słowy – zdajemy sobie sprawę z tego, że inni ludzie mają swoje umysły, a dzięki temu wiedzę na temat otoczenia.

Zaburzona jest również umiejętność rozpoznawania i rozumienia emocji, interpretowania sygnałów werbalnych i niewerbalnych (co przysparza im wielu trudności m.in. w rozumieniu flirtu), a także realizowania społeczno-emocjonalnej wzajemności. Jednocześnie doświadczają częściej niż osoby neurotypowe gwałtownych reakcji emocjonalnych, często nieadekwatnie silnych do wywołującego je bodźca. Osoby z ASD wykazują też przywiązanie do rutyny i zrytualizowane schematy zachowań.

Nie bez znaczenia są też odmienności w profilu sensorycznym. Sposób, w jaki osoby ze spektrum autyzmu przy pomocy zmysłów doświadczają otoczenia oraz własnego ciała i płynących z niego sygnałów, będzie dyktować, które doznania będą przyjemne, a tym samym akceptowalne, a które nie. Może zdarzyć się, że przez zaburzenia sensoryczne osoby nieneurotypowe będą wolały silny dotyk, zaś delikatne pieszczoty okażą się nie do zniesienia, co może przełożyć się na preferencje dotyczące intensywności stosunków seksualnych.

Może zaintereuje cię także: BDSM – co to jest, czy seks BDSM jest bezpieczny

Osiągnięcie satysfakcji z życia intymnego i satysfakcji seksualnej przez osoby ze spektrum autyzmu jest mimo to jak najbardziej możliwe – pomóc w tym może otwarte i szczere komunikowanie swoich oczekiwań i potrzeb partnerowi.

Tożsamość płciowa oraz orientacja seksualna u osób ze spektrum autyzmu

Według Seligmana i Rosenhana, tożsamość płciowa jest najwcześniej kształtującą się warstwą życia erotycznego człowieka, jednocześnie będąc tą najbardziej podstawową.

Jedno z najczęściej cytowanych badań podejmujących temat identyfikacji płciowej osób z autyzmem i zespołem Aspergera wskazuje, iż w populacji tej 15 proc. osób określa siebie jako transseksualne lub niebinarne. Według ekspertów przyczyną tego jest fakt, iż, w porównaniu do populacji osób neurotypowych, osoby ze spektrum autyzmu w mniejszym stopniu ulegają wpływom norm społecznych, przez co proces wyrażania swojej seksualności zachodzi w bardziej autentyczny, mniej ograniczony sposób.

Osoby z ASD częściej też identyfikują się jako nieheteroseksualne i obiektywnie potrzebują mniejszej liczby doświadczeń seksualnych (np. z osobami tej samej płci), aby określić się jako osoby biseksualne lub homoseksualne, co zdarza się rzadziej i jest mniej typowe w populacji osób bez neuroatypii.

Edukacja seksualna osób neuroatypowych i z niepełnosprawnością intelektualną

Przez wiele lat osoby ze spektrum autyzmu, szczególnie te, u których dodatkowo występowała niepełnosprawność intelektualna, były pozbawione dostępu do rzetelnej wiedzy dotyczącej obszaru seksualności. Wynikało to bezpośrednio z kolektywnego i notorycznego braku uznawania ich jako istoty o potrzebach seksualnych. To przekonanie na szczęście ulega stopniowemu zatarciu. Odpowiednie wsparcie w budowaniu związków i relacji intymnych, a także kompleksowa edukacja seksualna i dostarczanie wyczerpującej wiedzy odnośnie bezpiecznego seksu, są niezbędne do prawidłowego, zdrowego funkcjonowania tej grupy osób.

Brak celowej edukacji seksualnej, szczególnie dzieci i młodzieży z autyzmem czy niepełnosprawnością umysłową, przyczynia się jedynie do zwiększenia ryzyka problemów. Naraża ich także na realne zagrożenia czyhające w otaczającym je świecie – nieograniczony dostęp do pornografii, obecność dorosłych, ale też rówieśników mogących przekraczać ich personalne granice i namawiać do ryzykownych zachowań seksualnych.

Biorąc pod uwagę specyficzne trudności w kontaktach międzyludzkich, osoby autystyczne z niepełnosprawnością intelektualną stanowią grupę szczególnie narażoną na wykorzystanie seksualne i częściej niż sprawni rówieśnicy doświadczają przemocy seksualnej – nie tylko w kontakcie bezpośrednim, ale i przez internet. Utrudnione przyswajanie zasad życia społecznego może doprowadzić do podejmowania przez nie problematycznych zachowań, takich jak publiczna masturbacja, obnażanie się lub przekraczanie granic intymności innych osób, co może w konsekwencji prowadzić do problemów z prawem.

Seks u nastolatków ze spektrum autyzmu

Wiele nastolatków z diagnozą zespołu Aspergera i autyzmu może doświadczyć problemów z rozumieniem swojego popędu seksualnego i towarzyszącym temu doznań i uczuć – zarówno własnych, jak i innych. W tej sytuacji rodzice mogą wesprzeć swoje dziecko w okresie dojrzewania poprzez pomoc w zidentyfikowaniu towarzyszących zauroczeniu myśli, wrażeń z ciała, a także zachowań. Warto przeprowadzić rozmowę na temat tego, że seks i relacje seksualne stanowią normalną część życia, jednocześnie mając na uwadze, że nie każdy nastolatek będzie do takich relacji dążyć.

Można zaproponować dziecku pewne konkretne rozwiązania, takie jak np. sporządzenie listy tematów do rozmowy w trakcie randki, przygotowanie kalendarzyka przeznaczonego do śledzenia cyklu miesiączkowego bądź wykorzystanie metod video modelingu w celu pokazania jak zachować asertywność i powiedzieć „nie” w przypadku niechcianego kontaktu o charakterze seksualnym.

Bibliografia

1. psychologytoday.com/us/blog/the-neurodivergent-therapist/202209/what-isnt-being-said-about-autism-intimacy-and-sex
2. psychologiawpraktyce.pl/artykul/seksualnosc-osob-w-spektrum-autyzmu-wyzwania-terapeutyczne
3. raisingchildren.net.au/autism/development/sexual-development/sexuality-teens-with-asd
4. Zachowania seksualne dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu. Wyniki badań pilotażowych., A. Wojciechowska, A. Gulczyńska
5. doradcawpomocyspolecznej.pl/artykul/seksualnosc-osob-w-spektrum-autyzmu-wyzwania-terapeutyczne
6. spectrumnews.org/news/gender-and-sexuality-in-autism-explained/
7. Walsh RJ, Krabbendam L, Dewinter J, Begeer S. Brief Report: Gender Identity Differences in Autistic Adults: Associations with Perceptual and Socio-cognitive Profiles. J Autism Dev Disord. 2018 Dec;48(12):4070-4078. doi: 10.1007/s10803-018-3702-y. PMID: 30062396.
8. Edukacja seksualna osób ze spektrum autyzmu i osób z niepełnosprawnością intelektualną, Izabela Fornalik

Polecane filmy i seriale do obejrzenia

• "Atypowy"
• "Temple Grandin"

Powiązane tematy:

• Aseksualizm – objawy, przyczyny, związek z osobą aseksualną
• Jak zwiększyć poziom libido u kobiet?

* Wg nowej klasyfikacji wprowadzonej w 2022 r. przez Światową Organizację Zdrowia zespół Aspergera jest określany mianem zaburzenia ze spektrum autyzmu.