Bilans zdrowia dziecka - badania profilaktyczne dzieci i młodzieży

Dlaczego bilans zdrowia jest ważny?

Dzięki systematycznemu wykonywaniu bilansów zdrowia możliwe jest wczesne wykrycie nieprawidłowości rozwoju oraz podjęcie właściwych kroków, zmierzających do poprawy sytuacji zdrowotnej dziecka.

Badanie bilansowe jest również ważne dla rodziców – podczas wizyty bilansowej mogą oni pytać o wszystko, co ich niepokoi w rozwoju i zachowaniu dziecka. Ta wizyta jest właśnie po to, aby rozwiać wątpliwości rodziców, uspokoić ich i wytłumaczyć, co można zrobić, by ich dziecko rosło prawidłowo.

Patrząc z szerszej perspektywy, badania bilansowe wykonywane u wszystkich dzieci są cennym źródłem danych o częstości występowania różnego rodzaju problemów i zaburzeń wśród dzieci.

Bilans zdrowia dziecka - kalendarz

Pierwszy bilans dziecka - bilans zero

Bilans zero, czyli pierwsze w życiu badanie bilansowe noworodka pomoże ustalić, czy nie ma on wrodzonej choroby. Badanie wykonywane jest zaraz po urodzeniu dziecka.

Pozwala również sprawdzić, czy w okresie ciąży, porodu oraz wkrótce po urodzeniu, nie wystąpiły jakieś czynniki, które mogą mieć wpływ na dalszy prawidłowy rozwój dziecka.

Co dają kolejne badania bilansowe?

• regularną kontrolę stanu zdrowia dziecka – czy dziecko nie ma żadnej choroby, możliwej do wykrycia na danym etapie rozwoju, czy wzrok, słuch, ciśnienie tętnicze jest prawidłowe,
• monitorowanie wzrostu i masy ciała – zaburzenia wzrostu (np. niskorosłość), nieprawidłowa masa ciała (np. otyłość) w trakcie badania bilansowego mogą być łatwo wychwycone,
• kontrolę rozwoju psychicznego,
• poszukiwanie ewentualnej wady postawy (skolioza, płaskostopie) wymagającej gimnastyki korekcyjnej.

Bilans dziecka pozwala również:

• badanie w wieku 6 lat – pozwoli określić, czy dziecko jest gotowe do rozpoczęcia nauki w szkole, a jeśli nie, to będzie to właściwy czas na rozpoczęcie rehabilitacji czy zajęć wyrównawczych, aby umożliwić dziecku poradzenie sobie z obowiązkami szkolnymi,
• w trakcie badań bilansowych młodzieży ocenia się, czy proces dojrzewania płciowego jest prawidłowy,
• badania bilansowe gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych pozwolą na ocenę ich zdolności do dalszego kształcenia się lub nauki wymarzonego zawodu.

Kto, gdzie i kiedy przeprowadza bilans zdrowia dziecka?

Bilanse zdrowia u dzieci przeprowadzane są:

• zaraz po urodzeniu,
• kilkukrotnie w pierwszym roku życia,
• po ukończeniu 2., 4., 6. roku życia,
• następnie w trzeciej klasie szkoły podstawowej (10. rok życia),
• pierwszej klasie gimnazjum (13. rok życia),
• pierwszej i ostatniej klasie szkoły ponadgimnazjalnej ywkonywany jest ostatni bilans zdrowia (16. i 18. lub 19. rok życia).

Bilans zdrowia przeprowadza lekarz pediatra lub lekarz rodzinny podstawowej opieki zdrowotnej, we współpracy z pielęgniarką.

Dla dziecka najlepiej jest, gdy kolejne badania bilansowe przeprowadza zawsze ten sam lekarz, który zna je i sprawuje nad nim opiekę w zdrowiu i chorobie. Badania te są wykonywane u wszystkich dzieci bezpłatnie.

Czy bilans zdrowia dziecka jest obowiązkowy?

Zgodnie z rozporządzeniami Ministra Zdrowia  profilaktyczne badania lekarskie są badaniami gwarantowanymi. Lekarz ma obowiązek przeprowadzenia bilansu zdrowia dziecka. Podczas tych wizyt powinien dokładnie ocenić rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Od 12 września 2019 r. obowiązują nowe reguły organizacji opieki zdrowotnej dla uczniów – Ustawa z 12 kwietnia 2019 r. o opiece zdrowotnej nad uczniami (Dz.U. 2019 r. poz. 1078).

Aby wykonać bilans zdrowia dziecka, wystarczy umówić się do lekarza na termin badania bilansowego. Z uwagi na fakt, iż trwa to nieco dłużej niż zwykła wizyta, przy ustalaniu terminu należy powiadomić pielęgniarkę / lekarza o celu naszej wizyty.

Przebieg bilansu zdrowia dziecka

Zacznijmy od podstawowej sprawy. Bilanse zdrowia należy wykonać, kiedy dziecko jest zdrowe.

Badanie bilansowe rozpoczyna rozmowa z rodzicami lub opiekunami prawnymi oraz analiza dostępnej dokumentacji medycznej dziecka. Podczas każdej wizyty bilansowej dziecko jest mierzone i ważone, aby sprawdzić, czy jego wzrost i rozwój przebiegają w sposób proporcjonalny i prawidłowy.

W zależności od typu badania bilansowego dziecko może mieć również sprawdzoną ostrość wzroku, słuch czy zmierzone ciśnienie tętnicze krwi.

Wyniki pomiarów wzrostu, masy ciała, w przypadku młodszych dzieci również obwodu głowy, są nanoszone na siatki centylowe. Następnie lekarz dokładnie bada dziecko, w razie potrzeby zleca wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych, ewentualnie kieruje na konsultację specjalistyczną.

Wnioski z przeprowadzonego badania bilansowego, dalsze zalecenia, są wpisywane do książeczki zdrowia dziecka oraz dokumentacji medycznej.

Centyle i siatki centylowe

Wyniki pomiaru wzrostu i wagi dziecka za każdym razem nanosi się na siatki centylowe. Są to specjalne wykresy, przygotowane na podstawie danych statystycznych dotyczących polskich dzieci.

Osobne siatki centylowe zostały przygotowane dla chłopców, osobne dla zwykle niższych i lżejszych w tym samym wieku dziewczynek. Dzięki porównaniu wzrostu, obwodu głowy i masy ciała dziecka z wymiarami jego rówieśników będzie można określić, czy dziecko rozwija się prawidłowo.

Siatka centylowa posiada dwie osie: poziomą – gdzie nanosi się wiek dziecka, oraz pionową, gdzie nanosi się wartość zmierzonego parametru (wzrost, masa ciała, obwód głowy).

Punkt przecięcia prostych przeprowadzonych przez oba punkty wskaże miejsce, w którym na siatce centylowej obecnie znajduje się dziecko. W ten sposób, dzięki systematycznym pomiarom na wszystkich badaniach bilansowych, powstanie indywidualna krzywa, która będzie wyznaczała zmienianie się danego parametru wraz ze wzrostem dziecka.

Na siatce centylowej zaznaczone jest ponadto kilka linii – idąc od dołu 3, 10, 25, 50, 75, 90, 97 centyl. Obszary pomiędzy kolejnymi liniami to tak zwane kanały centylowe.

Parametry prawidłowo rozwijającego się dziecka powinny mieścić się najlepiej między 25 a 75 centylem, mogą również plasować się między 10 a 90 centylem, nie to jest jednak najważniejsze – ważne, aby wzrost i masa ciała ocenianego dziecka znajdowały się w tych samych lub sąsiednich kanałach centylowych i w ciągu okresu od ostatniego bilansu nie zmieniały się o więcej niż 2 kanały.

Wartości mieszczące się między 3 a 10 centylem oraz między 90 a 97 centylem stanowią pogranicze normy; takie dzieci wymagają obserwacji i badań kontrolnych w celu wykluczenia procesu chorobowego, odpowiedzialnego za potencjalne zaburzenie rozwoju.

Nie zapominajmy o bilansie zdrowia dziecka

Bilanse zdrowia dzieci to podstawowa działalność profilaktyczna. Pozwalają szybko wykryć nieprawidłowości i choroby, a co za tym idzie, dają szansę na skuteczne leczenie.

Nie zaniedbujmy terminów bilansów, zwłaszcza że samo badanie nie jest uciążliwe i warto poświęcić ten krótki czas dla dobra naszego dziecka.

Jak przygotować do bilansu siebie i dziecko?

• Zarezerwuj odpowiednią ilość czasu na badanie – nawet do jednej godziny.
• Przemyśl, a jeśli potrzebujesz, to wynotuj pytania dotyczące rozwoju dziecka – badanie bilansowe to właściwy czas, aby zapytać lekarza o nurtujące cię wątpliwości.
• Wytłumacz dziecku, po co tym razem idzie do lekarza.
• Koniecznie przynieś ze sobą książeczkę zdrowia dziecka, ponieważ miejsce na wpisanie wyniku bilansu znajduje się właśnie w tym dokumencie.
• Zabierz ze sobą również karty informacyjne leczenia szpitalnego, wyniki badań i inną dokumentację medyczną, jeśli dziecko taką posiada.

Przeczytaj także: Bilans zdrowia dziecka - informacje ogólne

Dowiedz się więcej:

Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży

http://wydawnictwo.pttz.org/wp-content/uploads/pelne_zeszyty/full_2007655.pdf#page=71

Wstępna analiza profilaktycznej opieki nad dziećmi w wieku niemowlęcym, poniemowlęcym i przedszkolnym - wybrane problemy

http://phie.pl/pdf/phe-2009/phe-2009-3-347.pdf

Dziecko zdrowe w środowisku domowym i szkolnym. Wybrane problemy zdrowotne

https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/1846/DZIECKO%20ZDROWE%20W%20DOMU%20I%20W%20SZKOLE.pdf?sequence=1