Opieka po leczeniu nowotworowym

Posttreatment (z ang. po leczeniu, opieka pozabiegowa) jest to niezwykle ważna część opieki nad pacjentem po zakończonym leczeniu onkologicznym. Jej prawidłowy przebieg ma ogromny wpływ na szybszy powrót do sprawności oraz na poprawę jakości życia. Postawienie diagnozy oraz rozpoczęcie leczenia to diametralna zmiana w życiu pacjenta, dlatego tak ważne jest, aby otrzymał on prawidłową i kompleksową opiekę po wygranej walce z nowotworem. Kluczowe są: ścisła współpraca z lekarzem prowadzącym, postępowanie według jego zaleceń oraz bezwzględne ich przestrzeganie.

Spis treści:

1. Zasady stylu życia po leczeniu nowotworu
2. Dieta po leczeniu
3. Sport i aktywność fizyczna
4. Badania kontrolne
5. Szczepienia
6. Wsparcie psychologiczne
7. Opieka paliatywna
8. Podsumowanie

Zasady stylu życia po leczeniu nowotworu

Pacjent powinien zmienić dotychczasowe nawyki oraz wdrożyć sześć zasad medycyny stylu życia. Należą do nich:

• zdrowe odżywianie,
• aktywność fizyczna,
• zdrowy sen,
• zarządzanie stresem,
• unikanie używek,
• relacje społeczne.

Ich przestrzeganie znacząco wpływa zarówno na wyniki wprowadzonego leczenia, jak i na jakość życia.

Szczegółowe zalecenia w każdym z powyższych obszarów powinny zostać wypracowane
z odpowiednim specjalistą, pod kontrolą lekarza prowadzącego, ponieważ choroby onkologiczne mają różny wpływ na organizm.

Onkologia jako dziedzina medycyny bardzo prężnie się rozwija. Wzrasta odsetek osób, u których zastosowane leczenie przyniosło oczekiwany efekt. Jednak często stosowane metody leczenia są agresywne i znacznie ingerują w organizm. Doprowadza to do wielu skutków ubocznych, które mogą trwać lub pojawić się nawet do kilku miesięcy po zakończonym leczeniu.

Wymienione powyżej zasady medycyny stylu życia tworzą instrukcję dla pacjenta, jak prowadzić zdrowy tryb życia, który wspomoże organizm w walce z ewentualnymi skutkami ubocznymi zastosowanego leczenia.

Pacjent po zakończonej terapii powinien zwrócić szczególną uwagę na to, aby dostosować swój tryb życia do zaleceń wydanych przez lekarza, nie nadwyrężać ani nie przeciążać organizmu i psychiki.

Zalecenia dla osób, które zakończyły leczenie onkologiczne, często nie odbiegają od zaleceń dla każdej osoby, która chce poprawić swój aktualny stan zdrowia. Obejmują one przede wszystkim: ćwiczenia fizyczne, zbilansowaną dietę, odpowiedni poziom BMI, higienę snu, zmniejszenie stresu i zaprzestanie stosowania używek (całkowitą rezygnację z palenia papierosów oraz picia alkoholu).

Aby wspomóc organizm w powrocie do sprawności oraz poprawić jakość życia, trzeba wprowadzić do swojej codzienności odpowiednią dietę, która umożliwi regenerację organizmu i pomoże utrzymać dobre samopoczucie. Konieczna jest konsultacja z dietetykiem, który ułoży jadłospis odpowiedni do stanu zdrowia pacjenta, dobierze odpowiednią konsystencję potrawy do warunków zdrowotnych oraz wskaże grupę produktów spożywczych, z których należy zrezygnować.

Odpowiednia higiena snu wpływa pozytywnie na regenerację nie tylko ciała, ale i umysłu. Ważne, aby zaplanować co najmniej 7 godzin na sen każdej nocy. Warto wprowadzić tak zwane zdrowe nawyki snu:

• ustalić harmonogram snu – regularny,
• unikać przed zaśnięciem patrzenia się w ekran telefonu i telewizora (do 1-2 godzin przed snem),
• ograniczyć aktywność fizyczną przed snem (ostatnie ćwiczenia do 2 godzin przed snem)
• zadbać, aby pomieszczenie, gdzie pacjent zasypia, było ciche, przyciemnione i chłodne.

Ograniczenie stresu dla osoby, która wygrała walkę z nowotworem, może być bardzo trudne. Mimo to warto podjąć ten wysiłek. Skuteczne strategie radzenia sobie ze stresem mogą znacznie poprawić jakość życia. Pomagają złagodzić lęk i zmniejszyć obawy związane
z nawrotem choroby oraz powtórnym leczeniem.

Do strategii zarządzania stresem zaliczamy między innymi:

• stosowanie technik relaksacyjnych lub medytacyjnych, np. trening uważności,
• grupy wsparcia dla osób chorych na raka lub po przebytym leczeniu nowotworowym,
• interakcje z przyjaciółmi i rodziną, wspólne wyjścia do kina, teatru czy restauracji.

Ćwiczenia oraz aktywność fizyczna (nawet umiarkowana), częste i regularne, pomagają zmniejszyć lęk i depresję, zredukować mdłości, ból, zmęczenie oraz poprawić nastrój i samoocenę. Jeśli w czasie rekonwalescencji lekarz zalecił pozostanie w łóżku, można rozpocząć wykonywanie drobnych ćwiczeń, np. rozciąganie lub poruszanie nogami czy rękami. Warto swoją aktywność fizyczną skonsultować ze specjalistą, np. fizjoterapeutą, który pokaże przykładowe ćwiczenia oraz skoryguje ewentualne błędy przy ich wykonywaniu.

Najważniejsze po leczeniu onkologicznym jest to, żeby zdrowy tryb życia wprowadzać małymi krokami i nie frustrować się, jeżeli  na początku nie na wszystko starcza siły. Małe
i powolne zmiany zawsze są lepsze niż ich brak. To właśnie zmęczenie jest jednym z najczęściej zgłaszanych problemów rok po zakończonym leczeniu. Aby skutecznie radzić sobie ze zmęczeniem warto:

• planować swój dzień,
• wprowadzić przerwy pomiędzy codziennymi czynnościami (w tym także drzemki),
• planować sen i pobudki codziennie o tych samych porach,
• otworzyć się na pomoc innych – czasami warto przyjąć pomocną dłoń, nawet przy najmniejszych codziennych czynnościach.

Dieta po leczeniu onkologicznym

Właściwie skomponowana dieta ma znaczenie nie tylko w profilaktyce nowotworowej czy podczas samego leczenia, ale również odgrywa ogromną rolę po jego zakończeniu. Dieta ma zapobiegać wznowieniu choroby i wyniszczeniu oraz utrzymywać dobre samopoczucie.

Jak powinna wyglądać dieta osoby po chorobie nowotworowej? – główne zalecenia

1. Zarówno nadmierne wychudzenie, jak i nadwaga czy otyłość są niekorzystne dla zdrowia. Dlatego tak ważne jest, aby utrzymywać stałą masę ciała. Jest to możliwe, gdy wartość energetyczna pożywienia jest zgodna z wydatkami energetycznymi organizmu.
2. Posiłki powinny być jak najmniej przetworzone i składać się z produktów podstawowych.
3. Dieta powinna być urozmaicona i zawierać produkty ze wszystkich grup spożywczych:
   • pełnoziarniste produkty zbożowe
   • warzywa
   • owoce
   • strączki
   • chude mleko i produkty fermentowane
   • sery twarogowe
   • tłuszcze roślinne
   • ryby
   • jaja
   • chude mięso

W ten sposób pacjent będzie mógł zapobiec niedoborom składników pokarmowych.

4. Warto kierować się zasadą „mniej a częściej” – zaleca się 5-6 mniejszych objętościowo posiłków w ciągu dnia.
5. Podczas przygotowywania posiłków ważny jest wybór techniki przyrządzania. Najlepsze to: gotowanie na parze, w wodzie, duszenie bez dodatku tłuszczu, pieczenie w folii aluminiowej czy naczyniu żaroodpornym.
6. Energia pochodzi z 3 głównych źródeł w pożywieniu: białko, tłuszcz i węglowodany.
   • Źródłem białka w diecie powinny być produkty chude i półtłuste. Warto w swoją dietę wkomponować również białko pochodzenia roślinnego.
   • Tłuszcz w diecie powinien być głównie roślinny lub rybi.
   • Węglowodany powinny być głównie złożone, natomiast cukier i słodycze – ograniczone do minimum.
7. Każdy posiłek powinien zawierać warzywa i owoce oraz produkt mleczny. Połowa z dziennej porcji warzyw i owoców powinna mieć postać surową. Warzywa są zasadotwórcze, zawierają dużo witamin antyoksydacyjnych i składników mineralnych oraz błonnik.
8. Ważnymi w diecie witaminami i minerałami są: witamina C, A, E, D, beta karoten, wapń, selen i magnez.
9. Trzeba zadbać o zwiększone spożycie błonnika, w szczególności jego rozpuszczalnych frakcji, by regulować pracę przewodu pokarmowego.
10. Dopuszczalna ilość soli w codziennej diecie to 5 g (1 łyżeczka). Norma ta dotyczy całej ilości soli, zarówno dodawanej samodzielnie do posiłków, jak i tej występującej w gotowych produktach. Dlatego tak ważne jest, by ograniczać do minimum posiłki gotowe i produkty przetworzone.
11. Optymalnie posiłek nie powinien być ani za zimny ani za gorący.
12. Po przygotowaniu posiłku według rekomendowanych zaleceń istotne jest, by jeść powoli, dokładnie przeżuwając.
13. W codziennej diecie nie można zapominać o piciu. Zaleca się spożywanie ok. 2 litrów płynów dziennie.

Co warto stosować w diecie po nowotworze? – produkty zalecane

Trudno komponować zbilansowane posiłki, z odpowiednią ilością wszystkich składników odżywczych, nie wiedząc. spośród jakich produktów wybierać. Poniżej znajdują się skategoryzowane produkty spożywcze, które są zalecane dla poprawy zdrowia osoby po chorobie nowotworowej.

• Pieczywo pełnoziarniste: graham, razowe, z dodatkami ziaren i otrąb.
• Grube kasze: gryczana, jaglana, jęczmienna, pęczak; ryż brązowy; makaron z mąki razowej.
• Kiełki.
• Chude mleko i sery twarogowe, przetwory fermentowane: kefir, jogurt, kwaśne mleko, maślanka); ser tofu.
• Jaja w postaci: gotowanych na miękko, jajecznicy czy omletu na parze.
• Chude mięso: kura/indyk bez skóry, cielęcina, schab.
• Ryby, zwłaszcza morskie.
• Tłuszcz pochodzenia roślinnego: oliwa, olej rzepakowy, lniany, sojowy, słonecznikowy, z pestek winogron.
• Warzywa, zwłaszcza zielone i pomarańczowe: kapusta, kalafior, szpinak, bakłażan, brokuły, brukselka, buraki, dynia, kabaczek, cukinia, kawon, ogórek, marchew, pomidor, jarmuż, papryka, cebula, czosnek, chrzan, koper, natka pietruszki, por, seler naciowy, szczypiorek.
• Owoce: borówki, cytryny, limonki, pomarańcze, grejpfruty, morele, brzoskwinie, jabłka, melony, winogrona, truskawki, poziomki, figi.
• Nasiona roślin strączkowych: fasola, groch, bób, soczewica, soja. Sugestia – gotowanie strączków długotrwale z dodatkiem anyżu, koperku, kopru włoskiego lub kminku zmniejsza właściwości tych roślin do wzdymania i ułatwiają trawienie.
• Zioła i przyprawy: bazylia, cząber, kminek, kolendra, lubczyk, majeranek, melisa, mięta, rzeżucha, szałwia, trybula, kardamon, cynamon, goździki, imbir, gałka muszkatołowa, ziele angielskie, anyż.

Dieta po leczeniu raka - czego unikać? Produkty przeciwskazane

Wsparcie organizmu po ciężkim okresie leczenia choroby nowotworowej to również unikanie tego, co dla każdego, zdrowego i chorego człowieka, nie jest wskazane.

Osoby po przebytym nowotworze szczególnie powinny unikać:

• potraw smażonych i grillowanych,
• tłustych produktów mlecznych np. śmietana, ser dojrzewający, pleśniowy, topiony,
• mięs, ryb i serów wędzonych,
• marynowanych produktów z dużą zawartością soli,
• konserw mięsnych i rybnych,
• ryb w zalewach octowych/solankach,
• wieprzowiny, gęsiny, kaczki i ciemnego mięsa wołowego – ze względu na dużą zawartość tłuszczu,
• pasztetów, parówek, mielonki, boczku, salami, salcesonu, kaszanki czy podrobów i tłustych wędlin,
• tłuszczu zawartego w majonezie, smalcu, słoninie i margarynach twardych,
• gotowych wypieków cukierniczych i słodyczy, czekolady mlecznej, kremów i bitej śmietany,
• słonych i tłustych przekąsek typu: chipsy, krakersy, solone orzeszki, paluszki,
• napojów gazowanych,
• napojów z dużą zawartością kofeiny,
• dużej ilości soli i pieprzu.

W ułożeniu odpowiedniego jadłospisu i skorygowaniu aktualnego może pomóc dietetyk. Podczas konsultacji wskaże pacjentowi, na co szczególnie powinien uważać i czego w diecie nie może zabraknąć, oraz zaproponuje przykładowe posiłki.

Sport i aktywność fizyczna po przechorowaniu na raka

Odpowiednia aktywność fizyczna pomaga zmniejszyć różne przykre objawy, które mogą pojawić się po leczeniu onkologicznym: np. zmęczenie, lęk i stres. Zmniejsza ryzyko nawrotu choroby, a także wystąpienia epizodów depresyjnych.

Rodzaj i intensywność aktywności fizycznej muszą być dopasowane indywidualnie, aby były bezpieczne i nie groziły powikłaniami. Szczególną ostrożność w podejmowaniu aktywności fizycznej zaleca się osobom po leczeniu zaawansowanej choroby nowotworowej, zwłaszcza gdy pojawiły się przerzuty do kości, a także osobom w starszym wieku.

Często to nie choroba nowotworowa czy też jej przebyte leczenie są przeszkodami w aktywności fizycznej, ale inne choroby występujące u danego pacjenta, np. anemia, choroby układu oddechowego, niewydolność serca, nadciśnienie.

Podejmując aktywność fizyczną po chorobie, nawet przy bardzo dobrym samopoczuciu, należy zawsze pamiętać o objawach alarmowych, do których należą:

• silny ból w obrębie szyi lub pleców,
• mrowienie i drętwienie palców rąk i nóg,
• zaburzenia równowagi,
• problemy z utrzymaniem moczu i stolca,
• postępujące osłabienie kończyn dolnych.

Jeśli którykolwiek z tych objawów wystąpi, należy natychmiast zaprzestać aktywności i udać się do lekarza.

Wytyczne dotyczące aktywności fizycznej dla dzieci i młodzieży po zakończonym leczeniu choroby nowotworowej:

• co najmniej 60 minut dziennie wysiłku o dużej lub średniej intensywności, takiego jak: jazda
  na hulajnodze, rolkach, bieganie, gry i zabawy ruchowe;
• trzy razy w tygodniu aktywność fizyczna wzmacniająca mięśnie, np. ćwiczenia z niewielkim obciążeniem, basen.

Wysiłek powinien być dopasowany do stanu i możliwości dziecka, do jego poziomu sprawności i przebiegu choroby – tak, aby był bezpieczny. Należy jednak pamiętać, że każda aktywność będzie korzystniejsza niż żadna. Najlepiej zacząć od ćwiczeń o niewielkiej intensywności i stopniowo zwiększać częstotliwość oraz czas ich trwania. Zajęcia powinny być tak dobrane, aby młody człowiek chętnie w nich uczestniczył, a forma prowadzenia była zachęcająca i urozmaicona.

Dzieci i młodzież powinny ograniczyć ilość czasu spędzanego na korzystaniu z urządzeń elektronicznych typu smartfony, tablety, komputery - zwłaszcza przenośne.

Wytyczne dotyczące aktywności fizycznej dla dorosłych w wieku 18-64 lat po zakończonym leczeniu onkologicznym:

• co najmniej 150-300 minut tygodniowo aktywności o średniej intensywności; powinny to być zajęcia aerobowe, takie jak: nordic walking, pływanie, chodzenie po schodach, ćwiczenia typu zdrowy kręgosłup, pilates, elementy jogi, lub co najmniej 75-150 minut tygodniowo intensywnej aerobowo aktywności fizycznej, takiej jak: bieganie, szybkie pływanie, szybka jazda na rowerze, różnego rodzaju treningi sportowe typ wspinaczka, sztuki walki, gry zespołowe;
• dwa razy w tygodniu ćwiczenia wzmacniające mięśnie: mogą to być ćwiczenia z przyrządami (gumy oporowe, hantle), na siłowni w klubie, siłowni plenerowej;
• dla uzyskania znacznych korzyści zdrowotnych możliwa jest kombinacja wymienionych aktywności.

Dorośli mogą zwiększać swoją umiarkowaną aktywność aerobową do ponad 300 minut tygodniowo lub ponad 150 minut wysiłku intensywnego w tygodniu. Wysiłek powinien być zawsze dopasowany indywidualnie do stanu pacjenta oraz możliwości ruchowych i wydolnościowych organizmu.

Wytyczne dotyczące aktywności fizycznej dla dorosłych w wieku powyżej 64. roku życia po zakończonym leczeniu raka:

• 150-300 minut tygodniowo aktywności o średniej intensywności, takiej jak: prace ogrodowe, sprzątanie, spacery, ćwiczenia w wodzie, spokojne ćwiczenia w domu lub w klubie fitness lub 150 minut intensywnego wysiłku aerobowego typu: bardzo szybki marsz, bieganie, szybkie pływanie, jazda na rowerze (dla bezpieczeństwa stacjonarnym), taniec;
• należy ograniczyć ilość czasu spędzanego w pozycji siedzącej;
• każda aktywność jest lepsza niż żadna: należy wybierać schody zamiast windy, spacer zamiast jazdy środkami lokomocji;
• dwa razy w tygodniu należy wykonać ćwiczenia wzmacniające wszystkie grupy mięśniowe - taka aktywność zapewnia dodatkowe korzyści zdrowotne;
• przynajmniej trzy razy w tygodniu ćwiczenia poprawiające równowagę, chroniące przed upadkami.

Badania kontrolne po leczeniu nowotworu

Po zakończonym leczeniu onkologicznym to właśnie badania kontrolne stanowią niezbędny element efektywnej opieki nad pacjentem. Przeprowadza się je, aby wykryć nawrót choroby lub wtórny nowotwór we wczesnym etapie i wdrożyć leczenie jak najszybciej.

Osoby, które przeszły leczenie, otrzymują informacje na temat terminu badań kontrolnych oraz dalszej opieki. Plan badań dla każdego jest tworzony indywidualnie, z uwzględnieniem potrzeb oraz charakter przebytej choroby.

Osoby, które wykonują badania kontrolne, mają większe szanse na przeżycie i życie w zdrowiu po chorobie. Pacjent powinien pozostawać pod obserwację onkologa co najmniej 2-3 lata po chorobie. W tym czasie ryzyko jej nawrotu jest najwyższe. Harmonogram wizyt kontrolnych wraz ze szczegółowymi badaniami, które należy wykonać, ustalany jest indywidualnie wraz z lekarzem prowadzącym, najczęściej onkologiem, i zależy przede wszystkim od rodzaju i umiejscowienia nowotworu, zastosowanego leczenia, sytuacji klinicznej oraz ogólnego stanu pacjenta.

Badania kontrolne pozwalają również wykryć powikłania, które mogą pojawić się nawet po kilku/kilkudziesięciu miesiącach od zakończonego leczenia i negatywnie wpływać na samopoczucie pacjenta oraz obniżać jakość jego życia. Niektóre z powikłań wymagają interwencji medycznej, dlatego bardzo ważne jest to, aby uczestniczyć w każdej z wyznaczonych przez lekarza kontroli.

Podczas wizyt pacjent możne nie tylko otrzymać odpowiedzi na nurtujące go pytania, ale także skonsultować styl życia czy uzyskać zalecenia i informacje dotyczące pomocy psychologicznej, dietetycznej czy rehabilitacyjnej. Dlatego powinien opisać dokładnie lekarzowi wszystkie niepokojące objawy i swój aktualny stan zdrowia, nie tylko fizyczny, ale i psychiczny.

Do badań przeprowadzanych w ramach kontroli zaliczają się między innymi:

• wywiad lekarski, w trakcie którego lekarz pyta o subiektywne odczucia związane ze stanem zdrowia,
• badania laboratoryjne,
• badania obrazowe,
• USG wraz z biopsją węzłów chłonnych,
• badania przedmiotowe (polegające na dokładnym obejrzeniu czy osłuchaniu pacjenta
  w gabinecie lekarskim).

Zaleca się, aby pacjent:

• przed wizytą kontrolną spisał najważniejsze pytania oraz niepokojące objawy, które się pojawiły.
• na wizytę kontrolną zabrał ze sobą notatnik/kartkę papieru wraz z długopisem, aby zapisać zalecenia lekarskie.

Podczas wizyty pacjent zawsze może:

• dopytać lekarza o efekty uboczne zaleconych leków bądź możliwe drogi ich podawania,
• dopytać o broszury i informacje, które podsumują przekazane przez lekarza informacje,
• potwierdzić termin kolejnych badań kontrolnych,
• poinformować, że coś jest dla niego niezrozumiałe, i poprosić lekarza, aby powtórzył informacje lub przedstawił je bardziej przystępnym językiem.

Szczepienia po zachorowaniu na raka

Osoby leczone z powodu nowotworu i te, które leczenie zakończyły, są bardziej niż osoby zdrowe narażone na infekcje wirusowe i bakteryjne oraz na cięższy przebieg ewentualnego zakażenia.
U pacjenta po zakończonym leczeniu onkologicznym każda infekcja może stanowić poważne zagrożenie dla życia i zdrowia.

U osób z obniżoną odpornością, nawet w przypadku niepełnej odpowiedzi organizmu na szczepienie, widoczna jest znacząca korzyść. W porównaniu do osób niezaszczepionych obniża się także prawdopodobieństwo wystąpienia ciężkich powikłań (w tym śmierci) w trakcie i po przechorowaniu danej choroby.

Bardzo często w leczenie nowotworowe włączone są o chemioterapia i radioterapia, które powodują u pacjentów dysfunkcję układu immunologicznego, a to umożliwia szybkie zakażenie. Dlatego wspomaganie układu odpornościowego jest bardzo ważne. W tym celu szczepi się nie tylko samego chorego, ale także osoby z jego najbliższego otoczenia, zgodnie ze strategią kokonu, dzięki której zmniejsza się ryzyko transmisji zakażenia z otoczenia. Zaszczepienie osób z najbliższego otoczenia chorego może pozytywnie wpływać na rokowanie oraz jakość życia.

U osób tych zaleca się przede wszystkim szczepienie:

• przeciwko grypie, corocznie szczepionkami inaktywowanymi,
• szczepionkami „żywymi” MMR (czyli szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce), przeciwko rotawirusom i ospie wietrznej.

Szczepieniami zalecanymi dla osób po leczeniu onkologicznym są szczepienia przeciwko:

• błonicy, tężcowi, krztuściowi,
• grypie,
• Hib,
• inwazyjnym zakażeniom meningokokowym,
• odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR),
• ospie wietrznej,
• pneumokokom,
• WZW B,
• COVID-19.

Każdorazowo przed podjęciem decyzji o szczepieniu pacjent powinien ten fakt przedyskutować ze swoim lekarzem prowadzącym. Wskazania do szczepień osób, u których występuje obniżenie odporności, trzeba rozpoznawać indywidualnie oraz odnosić się do konkretnego preparatu. Lekarz podejmując decyzję o szczepieniu, bierze pod uwagę wiek pacjenta, historię poprzednich szczepień
i przebytych zakażeń, ekspozycję na czynniki zakaźne oraz leki, które pacjent przyjmuje.  

Szczepienia u pacjentów nowotworowych powinny zależeć również od przebytej choroby, stopnia zaawansowania, czasu trwania leczenia immunosupresyjnego czy radioterapii. Po zakończonym leczeniu należy kłaść szczególny nacisk na kwalifikację do szczepienia.

Pacjenci z chorobą nowotworową i po zakończonym leczeniu mogą być bezpiecznie szczepieni szczepionkami inaktywowanymi (np. błonica, tężec, krztusiec, pneumokoki, meningokoki, grypa, WZW B, WZW A, kleszczowe zapalenie mózgu, HPV).

Przy ciężkich niedoborach odporności, przebytych przeszczepach szpiku i transplantacjach narządów nie należy podawać szczepionek „żywych” (np. szczepionki MMR przeciw odrze, różyczce i śwince czy szczepionki przeciwko ospie wietrznej) przez okres 3-6 miesięcy po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego. Jeśli pacjent miał podaną krew bądź inne krwiopochodne preparaty, nie powinien przyjmować szczepionki zawierającej „żywe” wirusy przez okres od 3 do 11 miesięcy.

W przypadku dzieci, u których stosowano chemioterapię, zaleca się wznowienie szczepień w ramach kalendarza szczepień po upływie minimum trzech miesięcy od jej zakończenia.
U dorosłych pacjentów szczepienie „żywym” preparatem może nastąpić po upływie od 3 do 6 miesięcy po zakończeniu chemioterapii.

Pomimo wskazanych wykluczeń pacjenci z niedoborami odporności w większości dobrze tolerują szczepienia. Nie powinni się obawiać, że pojawią się niepożądane odczyny poszczepienne inne niż
w populacji ogólnej.  

W przypadku szczepień osób z zaburzeniami odporności można spotkać się ze specjalnym schematem dawkowania (np. wymagane jest podanie większej ilości dawek niż u osób zdrowych) oraz z uzyskaniem częściowej refundacji kosztów szczepionki (np. w przypadku szczepionki przeciw grypie czy pneumokokom).

Wszelkie szczegółowe informacje o rodzajach dostępnych w Polsce szczepionek dostępne są na stronie internetowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - szczepienia.info.

Dowiedz się więcej:

• Dlaczego szczepienia są tak ważne? )
• Szczepienia - fakty i mity )

Wsparcie psychologiczne dla pacjentów onkologicznych

Osoby, które zmagają się z chorobą nowotworową, doskonale wiedzą, że w codziennej walce z nią wsparcie drugiego człowieka jest nieocenione. Już sama diagnoza niesie ze sobą ogrom emocji. Podobnie jest w przypadku informacji, że długotrwałe i często bardzo agresywne leczenie zostało zakończone. Budzący się wówczas u pacjenta strach  to zupełnie normalne zjawiskiem. Dlatego ważne jest, aby każdą z emocji, która się pojawia, przepracować z drugą osobą, najlepiej ze specjalistą (psychologiem, psychoterapeutą, psychoonkologiem czy psychiatrą).

Skuteczne wsparcie powinno być dostosowane do potrzeb pacjenta. Powinno opierać się na:

• zmniejszeniu stresu,
• wymianie emocji,
• poczuciu bezpieczeństwa i nadziei.

Pacjenci, którzy doświadczają odpowiedniego wsparcia, łatwiej dostosowują się do zaleceń lekarza, lepiej radzą sobie ze stresem i lękiem oraz chętniej podejmują próbę powrotu do codzienności.

Po zakończonym leczeniu bardzo ważna jest rozmowa, omawianie swoich uczuć i emocji. Kompanem do rozmowy nie zawsze musi być przyjaciel i rodzina. Warto zgłosić się po pomoc do osoby postronnej, która spojrzy na obawy pacjenta z nieco innej strony.

Można skorzystać ze wsparcia: terapeuty, grupy terapeutycznej osób, które przeżyły chorobę nowotworową, i warsztatowej grupy terapeutycznej.  

• Terapeuta pomaga nazwać i uporządkować emocje, z którymi zmagają się pacjenci. Wspólnie z nim można opracować indywidualne sposoby na radzenie sobie z nieprzyjemnymi uczuciami. Wizyty terapeutyczne mogą odbywać się cyklicznie, według ustalonego z terapeutą harmonogramu, zarówno online jak i stacjonarnie.
• Grupy terapeutyczne osób, które przeżyły chorobę nowotworową, to idealne środowisko do dzielenia się swoimi uczuciami, przeżyciami, przemyśleniami. Podczas uczestnictwa w spotkaniach grup wsparcia pacjent może podzielić się swoimi uczuciami z osobami, które przechodziły przez tą samą drogę, czerpać inspirację
  z opowieści innych członków grupy, ale także stanowić motywację dla innych. Grupy terapeutyczne działają stacjonarnie oraz online. Oprócz możliwości rozmów częsty udział w takiej grupie przynosi wiele innych korzyści, np. wspólne pikniki, wyjścia do kina czy na spacer.
• Warsztatowe grupy terapeutyczne – to spotkania w formie warsztatów, podczas których pacjenci uczą się technik odpoczynku, radzenia sobie ze stresem, większej świadomości swojego ciała i umysłu. Najczęściej takie grupy skupiają się na treningu uważności tzw. mindfulness czy muzykoterapii.

Indywidualne spotkania z terapeutą mogą być uzupełnieniem terapii grupowej, i na odwrót. Jeżeli pacjent czuje, że jedna forma pomocy jest dla niego niewystarczająca, jak najbardziej może równocześnie korzystać z innych jej rodzajów. Niekiedy sam terapeuta podczas spotkań z pacjentem proponuje inne formy pomocy i zaprasza pacjenta do grup terapeutycznych czy warsztatowych.

Lista organizacji, które udzielają wsparcia psychologicznego, ale również służą wymianie informacji pomiędzy pacjentami, dostępne są pod adresem:

Organizacje pacjentów / Skorzystaj z pomocy organizacji pacjentów / Dla Pacjenta / Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – finansujemy zdrowie Polaków

Opieka paliatywna nad osobami chorymi na raka

Niestety, czasami zdarza się tak, że leczenie onkologiczne się kończy i trzeba wdrożyć opiekę paliatywną (hospicyjnej). Wiąże się ona z najtrudniejszymi zadaniami, z jakimi pacjent mierzy się w chorobie nowotworowej. Opieka paliatywna opiera się na zrozumieniu najgłębszych, często niewypowiedzianych potrzeb cierpiących bądź nieuleczalnie chorych pacjentów. Chodzi w niej nie tylko
o łagodzenie bólu fizycznego, ale i o wsparcie duchowe. Chorzy objęci opieką paliatywną powinni czuć przede wszystkim, że w dalszym ciągu są częścią społeczeństwa. Dzięki temu proces odchodzenia może stać się dla nich jak najbardziej wartościowy. Celem działań opieki paliatywnej jest przede wszystkim poprawa jakości życia chorego i jego najbliższych.

Opieka paliatywna obejmuje:

• łagodzenie psychicznego cierpienia,
• zapobieganie bólowi oraz innym objawom somatycznym,
• pomoc duchową,
• pomoc socjalną,
• wspomaganie rodziny w czasie trwania choroby oraz po śmierci pacjenta.

Ze względu na wielowymiarowy charakter opieki paliatywnej powinna być ona wykonywana przez zespół specjalistów, w skład którego wchodzą lekarz i pielęgniarka, a także (w zależności od potrzeb): psycholog, duchowny, rehabilitant, dietetyk, pracownik socjalny, wolontariusz. Zespół ten oprócz empatii powinien mieć umiejętność komunikacji i być dobrze zorganizowany oraz odpowiedzialny. Powinien on pomóc zaakceptować nieuchronność śmierci, pokazać zarówno pacjentowi, jak i osobom z jego najbliższego otoczenia, że żal i cierpienie to głęboko ludzkie i naturalne odczucia. Cały zespół powinien wraz z pacjentem i jego rodziną określić cele i priorytety opieki, omówić dostępne opcje terapeutyczne oraz wspólnie sformułować plan opieki, który respektuje wolę pacjenta do ewentualnej odmowy leczenia oraz prawo do łagodzenia cierpienia i bólu.

Każdy pacjent, który korzysta z opieki paliatywnej, może wyznaczyć inną osobę, która będzie egzekwować jego prawa, gdy nie będzie on zdolny podejmować decyzji. Deklaracje, w której wyznacza on taką osobę, można w każdym czasie wycofać bądź zmienić.

Istnieje kilka form sprawowania opieki paliatywnej:

• opieka stacjonarna – polega na pomocy pacjentowi w warunkach stacjonarnych – w hospicjach bądź na oddziałach opieki paliatywnej;
• opieka domowa – polega na świadczeniu pomocy pacjentowi przez zespół domowej opieki nad pacjentem u niego w domu;
• opieka ambulatoryjna – pomoc świadczona jest w poradni medycyny paliatywnej, skorzystać
  z niej mogą osoby, które są w stanie zgłosić się bezpośrednio do poradni na umówione wcześniej wizyty.

Rodzaj opieki paliatywnej powinien zostać wybrany przede wszystkim na podstawie stanu pacjenta oraz po konsultacji z jego najbliższymi.

Nie każde leczenie musi zakończyć się koniecznością wdrożenia opieki paliatywnej.

Szczegółowe informacje wraz z wyszukiwarką placówek świadczących opiekę paliatywną dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa Zdrowia: Opieka paliatywno-hospicyjna | Pacjent

Podsumowanie – jak opiekować się osobą po leczeniu nowotworu

Źródło:

Cancer survivors: Care for your body after treatment - Mayo Clinic

„Pielęgniarstwo onkologiczne. Podręcznik dla studiów medycznych” red. Naukowa Anna Koper, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011 r.:

Post-treatment surveillance in most common solid malignancies in adults | Jassem | Nowotwory. Journal of Oncology (viamedica.pl)

Onkologia po Dyplomie - Obserwacja po leczeniu onkologicznym

Po co szczepimy dorosłych? - Szczepienia.Info (pzh.gov.pl)

Czy można szczepić osoby z obniżoną odpornością? - Szczepienia.Info (pzh.gov.pl)

 „Pielęgniarstwo onkologiczne. Podręcznik dla studiów medycznych” red. Naukowa Anna Koper, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011 r.

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cancer/in-depth/cancer-survivor/art-20047129

https://www.mdpi.com/1718-7729/29/5/261/html