Metody leczenia nowotworów

Leczenie chorób nowotworowych w XXI wieku opiera się na koncepcji kompleksowego, interdyscyplinarnego i całościowego podejścia do terapii raka. Dzięki nowym metodom leczenia staje się on w wielu przypadkach schorzeniem przewlekłym, a nie chorobą śmiertelną. Współczesna onkologia dysponuje dużym zasobem leków i procedur terapeutycznych, które mają na celu likwidację komórek nowotworowych. Najnowsze doniesienia o przełomowych terapiach oraz toczące się badania kliniczne dają pacjentom nadzieję na pokonanie choroby. Najczęstsze metody leczenia nowotworów, to leczenie chirurgiczne oraz chemioterapia. Ponieważ rak może mieć charakter ogólnoustrojowy, bardzo częstą formą terapii jest leczenie ogólnoustrojowe.

Spis treści: 

1. Leczenie systemowe
2. Leczenie chirurgiczne
3. Chirurgia robotowa
4. Radioterapia
5. Medycyna nuklearna
6. Transplantacja szpiku

Leczenie systemowe

Ta forma terapii polega na podawaniu leków działających ogólnoustrojowo.

Do głównych sposobów przeciwnowotworowego leczenia systemowego należą:

• Chemioterapia – jedna z najbardziej znanych metod leczenia nowotworów, która niszczy komórki nowotworowe za pomocą leków (cytostatyków). Podawane leki mogą oddziaływać również na zdrowe komórki, powodując określone skutki uboczne. Chemioterapię stosuje się jako samodzielną metodę lub jako wsparcie leczenia – w połączeniu z inną metodą. W zależności od rodzaju nowotworu oraz ogólnego stanu pacjenta, w chemioterapii może być wykorzystywany jeden lek lub mieszanina kilku cytostatyków, które podaje się w ustalonych cyklach. Najczęściej podawane są one w dożylnych wlewach, jednak dostępne są również preparaty doustne oraz podawane podskórnie.
  
  Istnieje kilka metod chemioterapii. Wyróżnia się chemioterapię wstępną polegającą na podaniu leków w celu zmniejszenia masy guza, co ułatwia przeprowadzenie zabiegu operacyjnego, a także chemioterapię uzupełniającą, stosowaną po zabiegach chirurgicznych lub wykorzystywaną w połączniu z innymi metodami np. radioterapią.
  
  W niektórych rodzajach nowotworów możliwe jest zastosowanie chemioterapii regionalnej, która polega na miejscowym podawaniu leków np. do tętnicy wątrobowej. Do jamy otrzewnej istnieje możliwość podawania wysokiej dawki cytostatyku o stężeniu o wiele wyższym niż jest to możliwe w przypadku drogi dożylnej. Jest to tzw. dootrzewnowa chemioterapia perfuzyjna w hipertermii (ang. HIPEC), która polega na przepływie przez jamę otrzewną płynu podgrzanego do 41-42°C z jednoczesnym podaniem leku przeciwnowotworowego.
  
  U pacjentów z rozsiewem nowotworu, w stanie paliatywnym, u których nie można stosować chemioterapii HIPEC wskazana może być dootrzewnowa chemioterapia podawana pod ciśnieniem (ang. PIPAC), dzięki której leki w formie aerozolu podawane są bezpośrednio do jamy otrzewnej,  przy użyciu technik laparoskopowych. Ma ona na celu poprawę jakości i komfortu życia chorego oraz spowolnienie postępu choroby.
  
  
• Hormonoterapia – wykorzystywana jest w przypadku nowotworów hormonozależnych. Polega na stosowaniu leków wpływających na zmianę środowiska hormonalnego, co umożliwia hamowanie wzrostu nowotworu. Wyróżnia się dwa mechanizmy działania hormonoterapii w terapii onkologicznej. Pierwszy polega na ograniczeniu bądź eliminacji ich działania, drugi – na zwiększeniu stężenia określonych hormonów.
  
  
• Immunoterapia – to innowacyjna metoda leczenia nowotworów. Jej zaletami są mała inwazyjność i akceptowalna toksyczność. Metoda ta polega na stymulacji układu immunologicznego do walki z chorobą, za pomocą leków, najczęściej są to przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko antygenom nowotworowym lub cytokiny stymulujące układ odpornościowy. Ich działanie doprowadza do nasilenia odpowiedzi immunologicznej pacjenta lub do zahamowania rozwoju raka wskutek blokowania jego czynników wzrostu.
  
  
• Terapia celowana – to terapia, w której leki oddziałują przede wszystkim na komórki nowotworowe, a oszczędzają większość komórek prawidłowych. Aby ją zastosować, trzeba zidentyfikować profil molekularny komórek nowotworowych i znaleźć różnice pomiędzy nimi, a komórkami prawidłowymi. Przeprowadza się analizę genetyczną komórki nowotworowej, a następnie określa się cel molekularny, jakim jest zmiana w jej budowie. W ten sposób dobiera się lek. Działa on na wyznaczony cel molekularny, co pozwala zablokować określone receptory i hamować mechanizmy komórek nowotworowych. Terapia celowana jest mniej toksyczna, więc powoduje mniejszą liczbę powikłań i skutków ubocznych.

Leczenie chirurgiczne

Zabiegi chirurgiczne są jednym z podstawowych sposobów leczenia nowotworów. W zależności od wskazań operacja chirurgiczna może być elementem terapii skojarzonej z innymi metodami lub jedyną formą leczenia.

Ze względu na wskazania wyróżniamy określone rodzaje onkologicznych operacji chirurgicznych:

• Radykalny zabieg chirurgiczny – w jego wyniku dochodzi do całkowitego usunięcia nowotworu z organizmu chorego.
• Chirurgiczny zabieg cytoredukcyjny – wykonywany, aby zmniejszyć lub całkowicie usunąć tkankę nowotworową przed zastosowaniem innego, skojarzonego z chirurgią, sposobu leczenia.
• Chirurgiczny zabieg paliatywny – stosowany, aby zwiększyć komfort chorego i poprawić jego stan ogólny, gdy brak perspektyw na wyleczenie.
• Operacje oszczędzające – praktykowane w sytuacjach niewymagających usunięcia nowotworu z takim marginesem, który kwalifikowałby zabieg jako radykalny.
• Rekonstrukcyjne zabiegi chirurgiczne – pozwalające na chirurgiczne odtworzenie usuniętych tkanek po radykalnych operacjach chirurgicznych.
• Wysokospecjalistyczne zabiegi w chirurgii nowotworów – będące elementem terapii skojarzonej w takich metodach leczenia jak:
  • Termoablacja polega na usunięciu guza przy użyciu wysokiej temperatury działającej bezpośrednio na komórki nowotworowe
  • NanoKnife, czyli irreversible electroporation (IRE) polega na niszczeniu komórek nowotworowych przy użyciu prądu o wysokim napięciu. Jest to nowoczesna i małoinwazyjna metoda, wykorzystywana przede wszystkim w postępowaniu paliatywnym w celu poprawy jakości i wydłużenia życia chorego.

Zabiegi chirurgiczne najczęściej wykonywane są metodą otwartą lub laparoskopową. Szczególnie znaczenie ma chirurgia robotowa, która jest najmniej inwazyjna i obciążająca dla pacjenta.

Chirurgia robotowa

Rozwój technologii medycznych umożliwia wykorzystywanie w chirurgii zrobotyzowanych instrumentów. Zabiegi wykonywane przy użyciu tych specjalnych urządzeń niosą wiele korzyści dla pacjenta. Pozwalają one zmniejszyć inwazyjność, charakteryzują się wysoką precyzją, a także ograniczają powikłania pooperacyjne np. zmniejszają dolegliwości bólowe . Przykładem urządzenia, który jest obecnie wykorzystywany w chirurgii onkologicznej jest robot Da Vinci. Dzięki temu sprzętowi zapewniony jest doskonały wgląd w pole operacyjne, zabiegi wykonywane są z wysoka precyzyjnością, a także  istnieje większa szansa na zaoszczędzenia struktur naczyniowych i nerwowych w porównaniu do operacji wykonywanych w sposób tradycyjny.

Radioterapia

Radioterapia jest sposobem miejscowego leczenia nowotworów. Wykorzystuje w tym celu energię promienistą. Promieniowanie jonizujące oddziałuje bezpośrednio na cząsteczki DNA, co prowadzi do uszkodzeń i w ostateczności – śmierci komórek nowotworowych. Urządzenia stosowane w radioterapii emitują promieniowanie X, promieniowanie gamma, elektrony, cząstki alfa, promieniowanie neutronowe. Ze względu na sposób napromieniowania wyróżniamy:

• teleterapię, w której źródło promieniowania umieszczone jest w określonej odległości od guza,
• brachyterapię, w której źródło promieniowania umieszczone jest w bezpośredniej bliskości guza.

Alternatywą dla tradycyjnych operacji chirurgicznych, wykorzystywanych w leczeniu guzów mózgu jest radioterapia Gamma Knife. Wykorzystywany w tej metodzie specjalistyczny sprzęt emituje promieniowanie gamma, które z największą precyzją trafia do komórek nowotworowych, nie uszkadzając zdrowych tkanek.

Medycyna nuklearna

Wybrane nowotwory można leczyć za pomocą izotopów promieniotwórczych. Terapia ta polega na emisji promieniowania beta, które niszczy komórki nowotworowe, a tylko w bardzo niewielkim stopniu uszkadza zdrowe tkanki otaczające. W onkologii, medycyna nuklearna znalazła zastosowanie w leczeniu uzupełniającym nowotworów złośliwych tarczycy.  Wykorzystywanym izotopem jest jod promieniotwórczy, który niszczy komórki nowotworowe, pozostałe po resekcji tarczycy, nie uszkadzając innych narządów np. płuc. Jest to tzw. leczenie celowane, które można zastosować jedynie u chorych z jodochwytnymi przerzutami.

Transplantacja szpiku

W przebiegu niektórych nowotworów hematologicznych, np. ostrej białaczki limfoblastycznej, szansą na powrót pacjenta do zdrowia jest transplantacja szpiku. Przeszczepione komórki krwiotwórcze mogą pochodzić od samego chorego (przeszczep autologiczny), dawcą może być również bliźniak jednojajowy (przeszczep syngeniczny) lub „bliźniak genetyczny”, czyli osoba o najbardziej zbliżonym układzie zgodności tkankowej (ang. human leukocyte antygen- HLA) - przeszczep alogiczny.

Procedura ta polega na pobraniu od dawcy komórek krwiotwórczych, a następnie podaniu ich osobie chorej. Biorca szpiku, przed przyjęciem komórek krwiotwórczych od dawcy, poddawany jest agresywnemu leczeniu, którego celem jest całkowite zniszczenie jego szpiku kostnego. Okres ten jest szczególnie niebezpieczny dla pacjenta, z uwagi na upośledzone działanie układu odpornościowego. Sam przeszczep komórek krwiotwórczych jest zbliżony do transfuzji krwi.

Oznaką przyjęcie szpiku kostnego, jest rozpoczęcie tworzenia krwinek czerwonych i białych oraz płytek krwi u biorcy. Transplantacja szpiku kostnego jest bardzo skomplikowaną procedurą, obciążającą pacjenta i obarczoną licznymi powikłaniami, jednak w wielu przypadkach to jedyna szansa na powrót do zdrowia.

Podsumowanie