Rak wątroby - czym jest, objawy, przyczyny, diagnoza i leczenie 

Co to jest rak wątroby?

Zdecydowana większość, aż 80 proc., raków wątroby na świecie dotyka mieszkańców Azji Wschodniej oraz Afryki Subsaharyjskiej i spowodowana jest zakażeniem HBV. W Ameryce Północnej i Europie zachorowalność na raka wątroby jest częściej związana z zakażeniem HCV. Z kolei w Chinach i Afryce Południowej istotnym czynnikiem rakotwórczym jest aflatoksyna B1, czyli szkodliwa substancja wytwarzana przez grzyby pleśniowe, a dokładniej kropidlaki. Poza tym na całym świecie notuje się wzrost zachorowań na raka wątroby spowodowanego nadwagą.

W 2021 roku na raka wątroby w Polsce zachorowały 1362 osoby, a zmarło 2095.

Funkcje wątroby

Funkcje wątroby są ważne dla zachowania zdrowia oraz właściwego funkcjonowania organizmu.
Przede wszystkim, wątroba odgrywa kluczową rolę w procesie metabolizmu, regulując poziom cukru we krwi oraz przekształcając substancje odżywcze w energię. Ponadto organ ten bierze udział w procesie trawienia poprzez produkcję żółci, a także pełni funkcję detoksykacyjną, usuwając z organizmu szkodliwe substancje.

Ważną rolą wątroby jest również magazynowanie składników odżywczych, takich jak glikogen oraz produkcja białek niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wątroba bierze udział także w procesie krzepnięcia krwi, poprzez produkcję czynników krzepnięcia.

Rodzaje nowotworów złośliwych wątroby

Nowotwory złośliwe wątroby są jednymi z najgroźniejszych form nowotworów, często stanowiąc poważne zagrożenie dla pacjentów. Istnieje kilka rodzajów nowotworów wątroby, z których najczęstszymi są rak wątrobowokomórkowy HCC (rak hepatocelularny) oraz rak dróg żółciowych.

Rak wątrobowokomórkowy rozwija się z komórek wątroby, natomiast rak dróg żółciowych powstaje z komórek wyściełających drogi żółciowe. Obie formy tych nowotworów wątroby wymagają skomplikowanego leczenia. Wczesne wykrycie i odpowiednie leczenie są ważne dla poprawy rokowania pacjenta z nowotworem złośliwym wątroby.

Jak rozwija się rak wątroby?

Rak wątroby najczęściej rozwija się w tkankach wątroby lub jej drogach żółciowych. 

Nowotwór wątroby - stadia rozwoju

• Pierwszym etapem rozwoju raka wątroby jest uszkodzenie jej zdrowych komórek, które może być spowodowane przewlekłym zakażeniem wirusowym, nadmiernym spożyciem alkoholu, narażeniem na toksyny lub innymi czynnikami ryzyka.
• Uszkodzenie DNA komórek może prowadzić do ich niekontrolowanego wzrostu i podziału. Komórki namnażając się, tworzą guzki i zmiany w wątrobie.
• Pierwotnie łagodne zmiany z czasem przekształcają się w złośliwe nowotwory.
• W miarę rozwoju nowotworu, komórki rakowe mogą inwazyjnie rosnąć wzdłuż tkanek wątroby, niszcząc zdrową tkankę i naciekając na narządy sąsiednie. Tworzą wtedy przerzuty do innych narządów takich jak: płuca, kości czy mózg. Proces ten, znany jako metastazowanie, może być trudny do kontrolowania i leczenia.

Rak wątroby - objawy

Wczesna postać nowotworu nie daje żadnych specyficznych objawów i wykrywana jest najczęściej przypadkowo podczas badań wykonywanych z innego powodu.

Do objawów zaawansowanego raka wątroby możemy zaliczyć m.in.: 

• postępujące wyniszczenie i osłabienie wydolności fizycznej,
• ból brzucha,
• uczucie pełności lub pobolewanie nadbrzusza,
• dyskomfort w jamie brzusznej,
• niezamierzoną utratę masy ciała,
• biegunkę,
• brak apetytu,
• powiększenie obwodu brzucha – jest to efekt wystąpienia wodobrzusza,
• obrzęki kończyn dolnych,
• żółtaczkę,
• gorączkę,
• krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego objawiające się np. czarnym zabarwieniem stolca. 

U chorych z marskością wątroby nagłe pojawienie się któregoś z wyżej wymienionych objawów nasuwa podejrzenie rozwoju raka wątroby. U 5-15 proc. chorych rak wątroby objawia się nagłym, silnym bólem brzucha, który jest wynikiem krwawienia do wnętrza guza lub do jamy otrzewnej.

Przyczyny raka wątroby

Jedną z przyczyn rozwoju raka wątroby, jest zakażenie HBV lub HCV. Inne czynniki sprzyjające rozwojowi raka wątrobowokomórkowego to:

• marskość wątroby – 80 proc. raków wątroby powstaje na bazie marskości,
• płeć męska – mężczyźni chorują 3 razy częściej niż kobiety,
• środki chemiczne, np. aflatoksyny,
• alkohol,
• palenie tytoniu,
• hemochromatoza – choroba wywołana nadmiernym gromadzeniem żelaza w organizmie,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• wrodzone choroby metaboliczne,
• cukrzyca lub insulinooporność,
• zakażenie HIV lub niedobory odporności. 

Rak wątroby – diagnostyka

Badania pomagające w postawieniu diagnozy w kierunku nowotworów złośliwych wątroby to:

• Badania laboratoryjne

  • Stężenie AFP (α-fetoproteiny) – jest pomocne w diagnostyce zmian stwierdzonych w wątrobie podczas USG. Poziom AFP > 300 μg/ml wskazuje z dużym prawdopodobieństwem raka wątroby. Ze względu na to, że nie każdy rak wątroby powoduje zwiększenie stężenia AFP oraz poziom ten może być podniesiony również w przebiegu innych chorób oraz innych nowotworów, badanie to nie jest powszechnie stosowane jako badanie przesiewowe. Wykorzystuje się je jednak, razem z USG, w badaniach osób z grupy podwyższonego ryzyka zachorowania.
  • Antygen CA 19-9 - marker nowotworowy pomocny w diagnozie nowotworów przewodu pokarmowego.

• Badania obrazowe

  • USG jamy brzusznej – wykonuje się je jako badanie przesiewowe u osób z grupy podwyższonego ryzyka. Skuteczność USG w wykrywaniu guzów wątroby jest tym większa im większy jest guz - gdy jego średnica jest mniejsza niż 2 cm, to wynosi ona 30 proc.
  • TK (tomografia komputerowa) jamy brzusznej z kontrastem – jest to badanie weryfikujące diagnozę, chociaż u osób otyłych używa się go również do badań przesiewowych.
  • MRI (rezonans magnetyczny) – jest to bardzo czułe badanie, pozwala wykryć oraz określić stopień zaawansowania raka wątroby, zwłaszcza w przypadku, gdy guz ma >1 cm średnicy.
• Badanie histopatologiczne – nie jest konieczne do rozpoznania raka wątroby, ponieważ diagnozę można postawić na podstawie badań obrazowych.

Leczenie raka wątroby

Podstawową metodą leczenia raka wątroby jest operacja – częściowa resekcja lub przeszczepienie wątroby.

Do resekcji kwalifikowani są pacjenci:

• z pojedynczym guzem,
• bez zajęcia naczyń wątroby,
• bez nadciśnienia w żyle wrotnej,
• z prawidłową wartością bilirubiny i liczbą płytek > 100 tys./μl.

Jak długo można żyć z rakiem wątroby?

Po resekcji 5 lat przeżywa 26-50 proc. pacjentów, a w przypadku guzów, których średnica nie przekracza 2 cm nawet 70-90 proc.

Zabieg przeszczepienia wątroby rozważa się u chorych, którzy spełniają tzw. kryteria mediolańskie, czyli:

• mają pojedyncze ognisko raka wątroby o średnicy <5 cm LUB maksymalnie 3 zmiany o średnicy ≤3 cm każda,
• guz nie nacieka naczyń wątroby.

Skuteczność przeszczepu, liczona w 5-letnich przeżyciach, wynosi 61,7 proc. Mimo wysokiej skuteczności zabiegu jego ograniczeniem jest mała liczba dawców i okres oczekiwania wynoszący około rok. W tym czasie ok. 40 proc. pacjentów przestaje spełniać kryteria kwalifikacyjne.

U chorych, którzy nie kwalifikują się do żadnego rodzaju leczenia operacyjnego lub mają wznowę choroby, stosuje się doustnie sorafenib. W przeprowadzonych wieloletnich badaniach nie stwierdzono skuteczności innych środków klasycznej chemioterapii.

W celu spowolnienia rozrostu guza i przedłużenia czasu przeżycia pacjentów czekających na przeszczep wątroby wykorzystuje się również metody miejscowe:

• wstrzykiwanie alkoholu do guza – warunkiem skuteczności metody jest średnica guza <5 cm,
• kriochirurgia,
• termoablacja z użyciem fal radiowych.

Rak wątroby - rokowania i powikłania

Rak wątroby charakteryzuje się szybkim przebiegiem – guz podwaja swoją masę średnio w 4 miesiące. Spośród pacjentów z rakiem rozpoznanym we wczesnym stadium, 65 proc. przeżywa bez leczenia 3 lata. W stadium średniozaawansowanym okres przeżycia bez leczenia wynosi 16 miesięcy, w stadium zaawansowanym – 6 miesięcy, a w stadium terminalnym – 3-4 miesiące.

W ciągu ostatnich 20 lat śmiertelność z powodu raka wątroby wzrosła o ponad 50 proc. Współczynnik przeżycia 5 lat wynosi 16 proc.

Powikłaniem raka wątroby są przerzuty, które najczęściej pojawiają się w płucach i węzłach chłonnych. Rzadziej zlokalizowane są w kościach, mózgu, nerkach, nadnerczach, śledzionie, otrzewnej, opłucnej i trzustce. Przerzuty wskazują na duże zaawansowanie choroby i ich pojawienie się zmniejsza szansę na pełne wyleczenie.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka wątroby?

Najlepszą metodą profilaktyki raka wątroby jest unikanie zakażenia wirusami HBV i HCV (szczepienie przeciwko HBV, stosowanie prezerwatyw podczas współżycia płciowego, unikanie kontaktu z krwią itp.), unikanie alkoholu oraz rzucenie palenia.

Czynniki ryzyka rozwoju raka wątroby a grupy wiekowe

Nie istnieją programy badań przesiewowych skierowane do całej populacji, dotyczą one jedynie osób z grup zwiększonego ryzyka i obejmują badanie USG jamy brzusznej oraz badanie stężenia AFP wykonywane co 6-12 miesięcy. Grupy te to:

• Wśród chorych na (WZW) B przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B:
  • chorzy z marskością wątroby,
  • chorzy z rakiem wątroby w rodzinie,
  • Afrykanie powyżej 20. roku życia,
  • chorzy ze współistniejącymi chorobami wątroby,
  • chorzy z wysokim poziomem wiremii, czyli stężeniem DNA HBV.
• Wśród chorych na inne choroby wątroby:
  • Azjaci: mężczyźni powyżej 40. roku życia, a kobiety powyżej 50. roku życia
  • chorzy z przewlekłym WZW C lub marskością wątroby.
  • chorzy z marskością alkoholową.
  • chorzy z genetycznie uwarunkowaną hemochromatozą.
  • chorzy z pierwotnym zapaleniem dróg żółciowych.
  • chorzy z niedoborem α1-antytrypsyny.
  • chorzy z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby.
  • chorzy z autoimmunizacyjnym zapaleniem wątroby.

Pamiętaj!

• Zaszczep się przeciwko WZW B.
• Stosuj prezerwatywy podczas współżycia płciowego – dzięki nim zmniejszysz ryzyko zakażenia się HBV, HCV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.
• Unikaj alkoholu.
• Rzuć palenie.

Zobacz także: Najnowsze tematy o zdrowiu 

Źródło:

• „Zakaźne choroby wątroby i dróg żółciowych” pod red. Krzysztofa Simona.
• „Interna Szczeklika 2015”.
• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego dotyczące rozpoznania i leczenia HCC (raka wątrobowo komórkowego) w oparciu o standardy American Association of the Study of the Liver Diseases (AASLD) oraz European Association for the Study of the Liver (EASL) z 2005 roku z modyfikacjami z roku 2008.
• Rekomendacje leczenia WZW C Polskiej Grupy Ekspertów HCV 2016.
• „Diagnostyka obrazowa guzów wątroby. Rozpoznanie i kwalifikacja do leczenia.” Pod red. Marka Gołębiowskiego, Piotra Małkowskiego i Krzysztofa Zieniewicza.