Lęk w oczekiwaniu na diagnozę onkologiczną - jak sobie z nim radzić?

Lęk w oczekiwaniu na diagnozę – przyczyny

Każdy z nas doświadczył kiedyś lęku. Odczuwamy go w różnych sytuacjach, zwłaszcza gdy uważamy, że zagrożone jest zdrowie czy życie nasze lub naszych bliskich. Osoba doświadczająca lęku w sposób naturalny będzie próbowała uniknąć tego nieprzyjemnego uczucia. Reakcją na lęk przed chorobą nowotworową może być powstrzymywanie się od badania, racjonalizowane np. myślą: „ jeśli o czymś nie wiem, to tego nie ma” lub tłumaczone brakiem czasu.

Postępowanie takie stanowi zagrożenie dla pacjenta, gdyż w chorobach nowotworowych szanse na wyleczenie zależą od stopnia zaawansowania raka, a więc im później postawiona zostaje diagnoza, tym gorsze jest rokowanie.

Zdiagnozowanie raka wywołuje ogromne emocje u pacjenta i jest to zrozumiałe. Jak wskazują statystyki, w 2019 roku nowotwory były przyczyną 24 proc. wszystkich zgonów, co plasuje śmiertelność z powodu raka na drugim miejscu w krajach OECD, zaraz po chorobach układu krążenia [1].

Lęk w oczekiwaniu na diagnozę onkologiczną jest zwykle bardzo silny, gdyż rak kojarzy się z powolną, bolesną śmiercią - wyrokiem. Dużą rolę w procesie rozpoznania odgrywają indywidualne sposoby radzenia sobie ze stresem.

• Powiązane tematy: Kancerofobia -objawy, przyczyny i leczenie

Dlaczego pacjenci odwlekają decyzję o wizycie u lekarza?

W przypadku choroby nowotworowej szybka diagnostyka ma kluczowe znaczenie dla rokowania. Niestety wielu pacjentów zgłasza się do lekarza, gdy nowotwór jest już w zaawansowanym stadium. Przyczyn takich sytuacji może być kilka. Przede wszystkim nowotwory w początkowych stadiach mogą nie wywoływać żadnych objawów lub symptomy mogą być mylone z innymi, mniej poważnymi chorobami.

Aby jednak dokładnie wyjaśnić przyczyny odwlekania decyzji o poddaniu się diagnostyce i leczeniu, w literaturze przedmiotu naukowcy przedstawili trzy podstawowe etapy procesu decyzyjnego, które wiążą się z opóźnieniem:

• w pierwszej kolejności pacjent musi uświadomić sobie, że jest chory. Gdy opóźnia ten etap, mamy wówczas do czynienia ze zwłoką oceny (choroby). Jest to okres między wystąpieniem pierwszych objawów chorobowych, a uznaniem faktu bycia chorym;
• następnie należy zdecydować, że potrzebna jest pomoc specjalisty. Jeśli decyzja ta jest opóźniana, możemy mówić o zwłoce w stwierdzeniu choroby, który staje się okresem między uznaniem faktu bycia chorym, a przyznaniem, że wymagana jest pomoc lekarska;
• ostatni trzeci etap - zwłoka w podjęciu decyzji o leczeniu. To okres między stwierdzeniem, iż potrzebna jest pomoc lekarska, a udaniem się do lekarza [2].

Na każdym z tych etapów mamy do czynienia z różnorodnością czynników związanych ze zwłoką, m.in.:

• fakt czy objawy są bolesne dla pacjenta. W przypadku chorób nowotworowych pierwsze symptomy często są bagatelizowane ze względu na swoją niespecyficzność – tłumaczy się je innymi, nieszkodliwymi przypadłościami;
• czy pacjent już kiedyś doświadczył podobnych objawów. Jeśli tak było, pacjenci zwykle zwlekają z decyzją, myśląc, że symptomy nie są groźne. Dodatkowo pacjent może wyobrażać sobie negatywne skutki ewentualnej choroby – w wyniku czego pojawi się u niego obawa przed koniecznością operacji, czy długotrwałej diagnostyki;
• na ostatnim etapie, jakim jest zwłoka w podjęciu decyzji o leczeniu, aspekt czuciowy i procesy myślowe wywołane analizą objawów, mogą ustąpić czynnikom praktycznym, np. obawie o koszty ewentualnego leczenia [2].

Rola relacji lekarz-pacjent w oswajaniu lęku

Bardzo duży wpływ na poziom lęku u pacjenta czekającego na wynik badań, jak również w dalszym procesie leczenia, ma relacja potencjalnie chorego z lekarzem. Od tego, jak zostanie pacjentowi przedstawiony problem, zależy jego późniejsze samopoczucie, myśli czy obawy. W momencie otrzymania informacji, że konieczne są badania diagnostyczne, pojawia się lęk i poczucie utraty kontroli, dlatego ważne jest, aby do zagubionej w procesie diagnostycznym osoby podchodzić z empatią i zrozumieniem. Warto zwrócić uwagę na czas poświęcony pacjentowi i dogłębne wyjaśnienie problemu. Dzięki tak stworzonej relacji, pacjent będzie bardziej świadomy i chętny do współpracy. Będzie widział cel w swoich działaniach, stosował się do zaleceń i czuł się odpowiedzialny za proces zdrowienia.

Dobra praktyka to stosowanie modelu rozmowy, w którym to pacjent jest partnerem i główną postacią. Wskazana jest orientacja na pacjenta, cechująca się otwartością, pozytywnym ocenianiem, akceptacją i respektowaniem pacjenta oraz sprawowaniem opieki niezależnie od warunków. Dzięki takiemu podejściu pacjent poczuje się swobodniej i nabierze zaufania do lekarza, będzie również chętniej współpracował.

Pomocne może być także aktywne słuchanie (attending behaviour), czyli technika prowadzenia rozmowy, którą charakteryzuje:

• zainteresowanie,
• gotowość do słuchania,
• umiejętność słuchania,
• bycie w pełni obecnym.

Dzięki tej technice pacjent ma m. in. poczucie, że jest rozumiany, a lekarz jest zainteresowany jego myślami i uczuciami [3].

Metody oswajania lęku

Proces diagnostyczny może trwać długo, ponieważ jest uzależniony od wielu czynników. Wśród nich wymienić należy: charakter badań, które niejednokrotnie wymagają czasu, czy też niska dostępność specjalistów, którzy są w stanie ocenić wyniki. Warto mieć świadomość, że pojawiający się w oczekiwaniu na diagnozę lęk można zminimalizować.

Zanim przejdziemy do metod pozwalających przetrwać ten trudny czas i oswoić lęk, należy zaznaczyć, że bardzo ważne jest nastawienie pacjenta do nowej sytuacji. Każdy z nas ma swoje wyuczone metody postępowania, schematy reagowania, radzenia sobie z stresem. W czasie oczekiwania na diagnozę istotne jest uświadomienie sobie, że w tym danym momencie nie mamy wpływu na wyniki badań. Zamartwianie się i kreślenie czarnych scenariuszy nie polepszy naszego samopoczucia. Warto spróbować zachować spokój i postanowić, że jeśli pojawią się negatywne myśli, odpowiedzią na nie będą pozytywne. Jeśli jednak nie jesteśmy w stanie w ten sposób zareagować, oto kilka kolejnych zasad:

Daj sobie przestrzeń do wyrażania emocji i myśli

W oczekiwaniu na diagnozę pojawiają się różne scenariusze, zwykle negatywne. Jednego dnia możemy czuć się nieco lepiej, innym razem nasza motywacja do jakiegokolwiek działania może maleć. Nie starajmy się tłumić naszych uczuć, emocji czy myśli za wszelką cenę. Nie blokujmy ich, chyba że czujemy, iż już nie potrafimy sobie z nimi poradzić, wówczas możemy zastosować technikę odwracania uwagi, o której poniżej. Pozwólmy sobie na płacz, który niejednokrotnie daje ukojenie, obniża ciśnienie krwi, uspokaja. Bardzo pomocne w radzeniu sobie z lękiem jest również wsparcie społeczne. Jeżeli czujemy taką chęć, potrzebę, nie bójmy się rozmawiać z bliskimi na temat naszych emocji. Dajmy sobie również czas na pobycie samemu ze sobą – jeżeli czujemy, że w danym momencie właśnie tego nam potrzeba.

Zastanówmy się, czy boimy się konkretnej kwestii: bólu, cierpienia, kolejnych badań, czy jest to lęk niesprecyzowany. W ocenie takiej może nam pomóc wizyta u psychologa, który udzieli odpowiedniego wsparcia oraz podejmie interwencję. Pomoże on nam oswoić lęk, niepewność, poczucie braku kontroli, jak również wskaże np. odpowiednie techniki relaksacyjne.

Zasięgaj informacji, wyłącznie w źródłach medycznych

W oczekiwaniu na diagnozę często chcemy na własną rękę zasięgnąć informacji na temat choroby, którą u siebie podejrzewamy i której się boimy. Jeśli czujemy taką potrzebę ważne jest, aby szukać wiadomości w wiarygodnych źródłach medycznych z bibliotek czy z Internetu. Wiele informacji dostępnych w sieci jest nieprawdziwych i może wywołać jeszcze większy lęk.

Ułóż sobie plan dnia

Dobrą metodą na pokonywanie obaw w oczekiwaniu na rozpoznanie choroby jest unikanie bezczynności i wyznaczanie sobie małych celów do realizacji. Dlatego zwykle polecane jest stworzenie planu dnia podzielonego na konkretne godziny i aktywności, które zamierzamy podjąć. To pozwoli na choćby częściowe odzyskanie poczucia kontroli i zbuduje motywację do wykonywania kolejnych czynności. Wpadniemy w rytm dnia, dzięki czemu skupimy się na zadaniach do realizacji, a nie na problemie.

Nie rezygnuj z wysiłku fizycznego

Jeśli nie ma medycznych przeciwwskazań, nie rezygnujmy z ruchu: pływania, biegania czy jazdy na rowerze. W ten sposób nasze myśli się uspokoją, a ciało pozytywnie zmęczy. Podczas wysiłku fizycznego wydzielają się również endorfiny - hormony radości, dzięki czemu poprawia się nastrój.

Słuchaj ulubionej muzyki

Muzyka może złagodzić napięcie wewnętrzne, jakie odczuwamy. Słuchając jej możemy np. przywołać przyjemne wspomnienia związane z daną piosenką, przenieść się do tamtych miłych chwil. 

Jak pomóc osobie czekającej na diagnozę?

Bardzo ważne w okresie oczekiwania na diagnozę jest również wsparcie osób bliskich. Nie ma tu konkretnej reguły i zaleceń, co należy robić, a czego nie. Niejednokrotnie najlepszym wyjściem jest po prostu być przy bliskiej osobie i pytać, jakiej pomocy potrzebuje. Może po prostu chciałaby, żeby ktoś złapał ją za rękę czy wspólnie pooglądał film. Nie narzucajmy swojej woli, proponujmy, ale też starajmy się dostosować do oczekiwań bliskiego. Okazujmy troskę, bądźmy blisko osoby diagnozowanej, tak, żeby czuła nasze wsparcie.

Sprawdź, jak rozmawiać z bliskimi osobami o swojej chorobie nowotworowej.

Przeczytaj także:

Depresja

Jak oswoić się z rakiem? Droga do akceptacji choroby nowotworowej

Źródło:

[1] https://pulsmedycyny.pl/zgony-z-powodu-raka-polska-wciaz-ma-jeden-z-najwyzszych-wskaznikow-umieralnosci-wsrod-krajow-oecd-raport-1136388

[2] Bishop D. George, Psychologia zdrowia, Astrum, Wrocław 2000, s. 279.

[3] Dorfmuller M., Dietzfelbinger H., Psychoonkologia, Diagnostyka - Metody Terapeutyczne, Edra, Wrocław 2011.