Psychoza – rodzaje, objawy, leczenie

Co to jest psychoza?

Psychoza (zaburzenie psychotyczne czy stan psychotyczny) to zbiór objawów chorobowych, które powodują, poważną dezorganizację zachowania, myślenia i spostrzegania rzeczywistości. Ponieważ osoby doświadczające psychozy tracą krytycyzm, wymagają wsparcia ze strony otoczenia i pomocy psychiatrycznej.

Rodzaje psychozy

Istnieje wiele różnych zaburzeń psychotycznych. Końcowa diagnoza zależy miedzy innymi od rodzaju, czasu trwania i nasilenia objawów i wymaga dokładnej oceny ze strony lekarza psychiatry. Najbardziej powszechne typy to:

• schizofrenia - jest to zespół zaburzeń psychicznych o wielu podtypach. Ostateczna diagnoza stawiana jest wówczas, gdy dana osoba doświadcza objawów psychotycznych przez okres dłuższy niż 6 miesięcy. Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, ale dzięki prawidłowemu leczeniu osoba chora ma duże szanse na normalne życie,
• zaburzenie schizoafektywne - jest to stan chorobowy cechujący się występowaniem zarówno symptomów z grupy psychoz jak i zaburzeniami nastrojów takimi jak depresja (obniżony nastrój) lub mania (podwyższony bądź drażliwy nastrój). Objawy występują razem z zaburzeniami nastroju, ale mogą pojawiać się też pomiędzy epizodami depresji lub manii. Zaburzenia schizoafektywne również są chorobą przewlekłą i wymagają leczenia farmakologicznego,
• psychozy reaktywne – jest to stan z objawami psychotycznymi, będący reakcją na bardzo stresującą sytuację i traumatyczne doświadczenia np. wypadek, śmierć kogoś bliskiego, bycie ofiarą przestępstwa. Epizod psychozy reaktywnej najczęściej mija samoistnie, a wydarzenie, które go wywołuje jest zależne od indywidualnych ocen i predyspozycji poszczególnych osób,
• psychozy egzogenne – to stan z oznakami psychozy wywołany przez czynniki zewnętrzne, takie jak np.: nadużywanie leków czy alkoholu, zażywanie dopalaczy, zatrucie grzybami, choroby zakaźne bądź urazy mózgu. Ich leczenie, przebieg i rokowania uzależnione są od przyczyny, która je wywołała.

Przeczytaj więcej o objawach schizofrenii - dowiedz się, jak je rozpoznać. 

Objawy psychozy

Chociaż objawy są bardzo zróżnicowane, to można je jednak podzielić na kilka podstawowych grup:

Objawy pozytywne (wytwórcze)

Nazwa ta nie oznacza jednak, że mają one pozytywny wydźwięk. W potocznym znaczeniu można je rozumieć jako „dodane” do normalnego funkcjonowania pacjenta. Do tej grupy należą:

• urojenia – czyli sądy pochodzenia chorobowego, które nie są zgodne z rzeczywistością. Jest wiele rodzajów urojeń np. urojenia prześladowcze - przekonanie chorego, że jest śledzony, poosłuchiwany lub spiskuje się przeciwko niemu, wielkościowe -  osoba chora wierzy, że ma wyjątkowe moce czy zdolności, odnoszące (ksobne) – psychotyk uważa np. że treści programów telewizyjnych czy audycji radiowych zawierają informacje o nim lub są do niego adresowane, odsłonięcia – pacjent ma poczucie, że jego uczucia, myśli czy działania są pod wpływem lub kontrolą zewnętrznych sił lub osób. Osoby doświadczające psychozy są przekonane o prawdziwości swoich urojeń i często zachowują się zgodnie z nimi.
• halucynacje (omamy) – są to wrażenia, które powstają bez żadnego bodźca i mogą pochodzić z każdego ze zmysłów np. słyszenie głosów gdy nie ma źródła dźwięku (omamy słuchowe), widzenie rzeczy/postaci, których nikt inny nie widzi (omamy wzrokowe), odczuwanie zapachów, których nikt z otoczenia nie czuje (omamy węchowe), itp.

Objawy negatywne (ubytkowe).

W rozumieniu potoczny można powiedzieć, że one „wycofują” pacjenta z życia. Do grupy tej należą:

• spłycenie/zblednięcie emocji - trudność w przeżywaniu i wyrażaniu uczuć,
• zobojętnienie emocjonalne -  utrata zainteresowania sprawami, które przed chorobą sprawiały przyjemność,
• ambiwalencja - jednoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych,
• zmniejszenie motywacji i energii do działania objawiające się np. problemami z codziennymi aktywnościami tj. higiena osobista,
• alogia  - zubożona mowa,
• anhedonia - utrata zdolności do odczuwania przyjemności,
• aspołeczność - brak zainteresowania kontaktami społecznymi.

Objawy dezorganizacji psychicznej i fizycznej

• dziwne zachowania - niezrozumiałe gesty, pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe,
• obniżenie lub zaburzenie sprawności intelektualnej - objawiające się problemami z logicznym myśleniem, brakiem krytycyzmu, trudnościami z zapamiętywaniem, uczeniem się czy koncentracją.

Inne objawy to miedzy innymi

• stany lękowe,
• niepokój,
• wahania nastroju,
• zaburzenia snu i apetytu.

Przyczyny psychozy

Szacuje się, że różnego typu stanami psychotycznymi dotknięty jest około 1 proc. ogółu populacji. Najbardziej narażone są osoby młode między 15 a 35 rokiem życia. Pod względem ryzyka płeć nie ma znaczenia.

Jednoznaczna przyczyna wystąpienia zaburzeń nie została odkryta. W większości przypadków są one uwarunkowane czynnikami genetycznymi, tj.:

• wrodzone zaburzenia neuroprzekaźnikowe,
• mutacje genów,
• obniżona odporność na czynniki stresogenne.

Kolejną przyczyną  są czynniki środowiskowe – między innymi uzależnienie od alkoholu, choroba czy traumatyczne doświadczenie.

Jak leczyć psychozę

Leczenie uwarunkowane jest rodzajem zaburzenia, stopniem jego zaawansowania oraz podatnością pacjenta na proponowane terapie. W początkowym etapie chory jest bezkrytyczny wobec swojego stanu, nie ma dystansu do własnych przeżyć i zachowań, nie traktuje ich jako choroby i nie widzi potrzeby podjęcia leczenia. Pojedynczy epizod psychotyczny nie musi świadczyć o poważnym zaburzeniu. Należy jednak pamiętać, że im szybciej zostanie wdrożone leczenie, tym pozytywniejsze są rokowania co do przebiegu choroby. Dlatego często duża odpowiedzialność za poprawę stanu osoby doświadczającej psychozy spoczywa na jej najbliższym otoczeniu.

Leki na psychozę

Głównym sposobem leczenia jest leczenie farmakologiczne. Zależnie od rodzaju zaburzenia, stosuje się różne leki. Najczęściej są to leki przeciwpsychotyczne, które blokuję niektóre neuroprzekaźniki w mózgu, przez co eliminują objawy wytwórcze. Wspomagająco stosuje się leki przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe. W wielu przypadkach, z uwagi na ciężki charakter symptomów, pojawia się konieczność dożylnego podawania leków. Czasem także w związku przebiegiem zaburzenia i istnieniem zagrożenia bezpieczeństwa chorego lub jego najbliższych, wymagane jest leczenie w warunkach szpitalnych.

Psychoterapia

Kolejną metodą pomagającą w leczeniu psychoz jest psychoterapia np. w nurcie poznawczo-behawioralnym, która ułatwia pacjentowi kontrolowanie stanu umysłu i rozpoznanie objawów. Nie mniej ważna jest też psychoedukacja obejmująca zarówno samego pacjenta, jak i jego najbliższe otoczenie. Pomaga ona zrozumieć proces choroby.

Źródła

Wciórka, J., & Sidorowicz, S. (2018). Zaburzenia należące do spektrum schizofrenii i inne zaburzenia psychotyczne. Wrocław: Edra Urban & Partner.