Nikotynizm – czym jest uzależnienie od nikotyny i jak z nim walczyć?

Uzależnienie od palenia papierosów jest dosyć powszechnym zjawiskiem. Wiele osób sięga po nikotynę, gdy przeżywa wysoki poziom stresu bądź po prostu odczuwa głód nikotynowy. Szacuje się, iż ponad 80 proc. palaczy deklaruje chęć rzucenia palenia. Niestety często nie potrafią tego zrobić lub próby są bezskuteczne.
Dym papierosowy jest szkodliwy nie tylko dla Ciebie ale także dla innych.

Uzależnienie od nikotyny

Wydawać by się mogło, że w dzisiejszych czasach nikogo nie powinno się przekonywać o szkodliwości palenia tytoniu. Papierosy są jedynym legalnie sprzedawanym na całym świecie produktem o udowodnionym działaniu rakotwórczym. Po drugie, nowotwory złośliwe czy zawał serca spowodowane paleniem to skutki, których w większości przypadków można uniknąć. Po trzecie, miliony palących Polaków to zwyczajni ludzie, którzy są uzależnieni. I niestety ich uzależnienie od nikotyny prowadzi do zniewolenia.

Statystyki o paleniu

Jak pokazują badania, mimo że 80 proc. z palących deklaruje chęć rzucenia palenia, często nie potrafią tego zrobić. Badania dowodzą, że „palenie papierosów jest głównym czynnikiem ryzyka przedwczesnych zgonów w Polsce”. Nałóg ten powoduje ponad 40 proc. przedwczesnych zgonów wśród mężczyzn w średnim wieku, czyli w przedziale 35-64 lata i zabija rocznie ponad 600 tysięcy Europejczyków.Jakby tego było mało kosztuje systemy ochrony zdrowia w krajach Unii Europejskiej około 100-110 miliardów euro.

Co to jest uzależnienie od nikotyny?

Możemy powiedzieć, że palenie tytoniu jest nałogiem wywoływanym przez dwa podstawowe wzajemnie oddziałujące na siebie uzależnienia: farmakologiczne uzależnienie od nikotyny oraz uzależnienie behawioralne.

Uzależnienie farmakologiczne jest związane z koniecznością utrzymania odpowiedniego, wyższego u palacza tytoniu, poziomu nikotyny w surowicy krwi, podczas gdy uzależnienie behawioralne jest złożone i zależy od czynników psychologicznych, środowiskowych i społecznych. Uzależnienie powoduje, że palacze nie mogą wyjść z nałogu ze względu na odczuwanie przyjemności, uspokojenia lub pobudzenia w czasie palenia.

Behawioralne i farmakologiczne uzależnienie od nikotyny 

Uzależnienie behawioralne

Uzależnienie behawioralne jest związane ze zmiennością zachowań osoby palącej. Na początku mamy do czynienia z początkowymi doświadczeniami w tym zakresie, następnie naukę palenia, aż wreszcie pojawia się nawyk. Odruch warunkowy pojawia się m.in. na skutek czynników wewnętrznych, np. chęci poradzenia sobie ze stresem oraz zewnętrznych, środowiskowych, np. proponowanie papierosa przez otoczenie.

Uzależnienie farmakologiczne

Uzależnienie farmakologiczne jest związane z powstawaniem tolerancji oraz objawami odstawienia. Tolerancja polega na konieczności podawania coraz większych dawek w celu otrzymania takiego samego efektu. Jest to spowodowane zwiększeniem aktywności enzymów, które metabolizują nikotynę (tolerancja farmakokinetyczna) oraz, co ważniejsze, przystosowaniem układu nerwowego poprzez zmianę liczby receptorów dla nikotyny w celu zachowania prawidłowej czynności tego układu (tolerancja farmakodynamiczna).

Gdy pojawi się tolerancja farmakodynamiczna, odstawienie lub znaczne zmniejszenie poziomu nikotyny doprowadza do objawów odstawienia. Brak dostarczenia nikotyny dla organizmu palacza jest przez niego negatywnie odczuwany (uzależnienie psychologiczne). Zresztą, podobnie jak w przypadku innych leków wywołujących uzależnienie, czynność jego centralnego układu nerwowego zostaje przystosowana do działania nikotyny i zaburza się, w sytuacji, gdy jej zabraknie (uzależnienie farmakologiczne).

Jak uzależniamy się od nikotyny?

W procesie uzależnienia biorą udział człowiek, papieros oraz środowisko. Najważniejszy jest człowiek, gdyż  to on decyduje czy:

  • ma palić, czy nie
  • jak wiele palić
  • kiedy zacząć i dlaczego.

Systematyczne wprowadzanie do organizmu związków chemicznych obecnych w dymie papierosowym powoduje u palacza zmiany w jego metabolizmie, czyli przemianach tkankowych w organizmie.

Pierwotnym objawem na skutek porażenia komórek nerwowych, czyli synaps jest stan lekkiej euforii poczucie ulgi i ukojenia. To właśnie psychiczne odczucie ulgi sprawia, że palacz tak łatwo sięga po następnego papierosa.

W wyniku systematycznego palenia, czyli wprowadzania trujących związków chemicznych, organizm przyzwyczaja się i odczuwa ciągłą potrzebę otrzymywania środka, od którego się uzależnił. Naturalna biologiczna bariera odporności organizmu na szkodliwe związki chemiczne jest stopniowo rozbijana i w końcu ulega całkowitemu zniszczeniu. Organizm uzależnia się od tytoniu, przez co palacz odczuwa głód nikotynowy. Podczas, gdy w początkowej fazie palenia jest to potrzeba psychiczna, to po dłuższym, systematycznym paleniu wytwarza się uzależnienie fizyczne.

Czynniki zewnętrzne wpływające na uzależnienie od nikotyny

Warto również wspomnieć, iż często sięgamy po papierosy z czystej ciekawości. Początki z nikotyną zazwyczaj pojawiają się  od namowy znajomych, chęci spróbowania czy dostosowania się do otoczenia. Z czasem rośnie chęć palenia, prowadząca do uzależnienia. Palący traci swoją wolność na rzecz tytoniu. Czynność palenia często staje się popędowa, bezrefleksyjna, i w żaden sposób niekontrolowana przez palacza.

Amerykański psycholog Mc Lein, który badał motywację rozpoczynania palenia, ujął ją w 7 punktach, które zostały uzupełnione przez innych badaczy a brzmią następująco:

  • Dorównanie rówieśnikom 35 proc.
  • Dodanie sobie pewności siebie, imponowanie otoczeniu 20 proc.
  • Przekora, bunt przeciwko autorytetom 15 proc.
  • Chęć naśladowania innych 62 proc.
  • Przykład rodziców 15-60 proc.
  • Ciekawość 66 proc.
  • Przyjemność, chęć odprężenia 14 proc.
  • Frustracja, niepowodzenia życiowe 25 proc.
  • Zmniejszenie nadmiernego apetytu 11 proc.
  • Inne powody np.: ból zębów, brak innego zajęcia, nie wiem 12 proc.

Ankietowani zazwyczaj podawali kilka różnych przyczyn.

Wiele osób sięga po papierosa, aby dopasować się do osób z otoczenia.

Objawy uzależnienia od nikotyny

Palenie tytoniu jest uzależnieniem równie silnym, bądź nawet silniejszym niż uzależnienie od narkotyków. Niektórzy z pacjentów, którzy odstawili alkohol, heroinę czy kokainę twierdzili, jakoby rzucenia palenia było o wiele trudniejsze. Część palących twierdzi, że pierwszy papieros w ciągu dnia sprawia im największą przyjemność.

Główne objawy abstynencji to:

  • chęć zapalenia papierosa,
  • trudności w koncentracji,
  • nadmierna senność lub bezsenność,
  • depresja,
  • frustracja,
  • agresja,
  • drażliwość,
  • lęk,
  • niepokój.

Mogą również pojawić się takie dolegliwości somatyczne, jak wzrost apetytu i masy ciała, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia, bóle głowy czy dolegliwości żołądkowe. Na ogół te objawy osiągają maksymalne nasilenie w ciągu pierwszego tygodnia, a większość z nich najczęściej po okresie 3 do 4 tygodni od zaprzestania palenia ustępuje. Tylko zwiększenie apetytu i głód nikotynowy mogą utrzymywać się nieco dłużej, ale chęć zapalenia papierosa często powraca nawet po miesiącach czy nawet latach od rzucenia palenia.

Jak palenie tytoniu wpływa na nasz organizm?

Skala zagrożeń związanych z nałogiem tytoniowym nie została do końca zbadana. Mimo to, nawet dotychczasowe wyniki wykazują cały szereg problemów medycznych wynikających bezpośrednio z palenia tytoniu. I tak np., zwiększamy ryzyko wystąpienia u siebie zawału serca i udaru mózgowego czy przyczyniamy się do wystąpienia nadciśnienia złośliwego.

 

Należy zaznaczyć, jeżeli palimy papierosy, to korzyści wynikające z przyjmowania leków obniżających ciśnienie tętnicze będą widoczne dopiero wtedy, gdy rozstaniemy się z swoim nałogiem.

Palenie papierosów powoduje raka płuc a także negatywnie wpływa na nasz organizm

Palenie bierne 

Gdy palimy papierosy, nie tylko narażamy siebie, ale i osoby z naszego otoczenia. Już na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych dwudziestego wieku rozpoczęto badania nad szkodliwym wpływem dymu tytoniowego na układ oddechowy dzieci, które były narażone na bierne palenie tytoniu. Na początku lat dziewięćdziesiątych dzięki licznym badaniom klinicznym wykazano związek między narażeniem na dym tytoniowy a występowaniem ostrych i przewlekłych chorób układu oddechowego czy też objawów klinicznych astmy oskrzelowej. Istnieje wiele dowodów naukowych na szkodliwość biernego palenia, które powoduje te same problemy, co palenie czynne.

Według oficjalnego stanowiska Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization - WHO) poza zakażeniami dolnych dróg oddechowych spowodowanymi biernym paleniem, występują częstsze objawy podrażnienia dróg oddechowych, objawy astmy, zapalenie ucha środkowego, zwiększone ryzyko wywołania syndromu nagłej śmierci dziecka (sudden infant death syndrome - SIDS) zespołu nagłej śmierci niemowląt (tzw. śmierć łóżeczkowa) oraz takie nieswoiste zmiany, jak występowanie zaburzeń zachowania lub trudności w nauce.

Wdychanie dymu tytoniowego, czyli bierne palenie, jest równie niebezpieczne jak samo palenie (czynne). Zapalając kolejnego papierosa pamiętajmy więc, że nie tylko trujemy siebie ale i osoby z naszego otoczenia.

Korzyści z rzucenia palenia

Żeby pacjent mógł definitywnie rozstać się z nałogiem tytoniowym musi sobie najpierw uświadomić wszystkie związane z nim zdrowotne, finansowe, moralne i społeczne straty oraz zrozumieć liczne zyski wynikające z ewentualnego porzucenia nałogu.

Najważniejsze korzyści zdrowotne:

  • Już po dwudziestu minutach od zgaszenia ostatniego papierosa obniży się tętno, a ciśnienie tętnicze wróci do normy.
  • W ciągu ośmiu godzin stężenie tlenu we krwi znacznie wzrośnie, a poziom tlenku węgla spadnie do zera.
  • W ciągu dwudziestu czterech godzin zmniejszy się ryzyko ostrego zawału mięśnia sercowego.
  • W ciągu czterdziestu ośmiu godzin zaczną normalnie działać zmysły smaku i węchu.
  • W czasie od dwóch tygodni do trzech miesięcy bez palenia funkcjonowanie układu krążenia ulegnie widocznej poprawie. W tym czasie polepszy się ogólna kondycja fizyczna osoby, która rozstała się z paleniem.
  • W okresie od pierwszego miesiąca do dziewiątego poprawi się wydolność układu oddechowego. Ustąpią duszność, kaszelzmęczenie.
  • Po roku o połowę zmniejszy się ryzyko choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego.
  • Po pięciu latach o połowę zmniejszy się ryzyko zachorowania na raka płuca, jamy ustnej, krtani i przełyku. Znacznie obniży się także ryzyko wystąpienia udaru mózgu.
  • Po dziesięciu latach od wypalenia ostatniego papierosa ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca będzie podobne, jak u osoby nigdy nie palącej.
  • Po piętnastu latach również ryzyko zachorowania na raka płuca będzie kreować się na poziomie minimalnym.

Metody walki z paleniem

Jeżeli chodzi o metody walki z nałogiem tytoniowym do najczęstszych należą:

  • Samodzielna próba,
  • badania kontrolne,
  • lekarz – pielęgniarka,
  • psychoterapia,
  • akupunktura,
  • hipnoza,
  • biorezonans,
  • farmakologia,
  • ziołolecznictwo,
  • zastępcza terapia nikotynowa.

Samodzielna próba rzucenia palenia tytoniu

Samodzielna próba to metoda walki z uzależnieniem nikotynowym oparta na wyłącznym działaniu osoby uzależnionej, czyli wykorzystaniu jego wolnej woli i determinacji do rozstania się z nałogiem.

Znany jest przypadek pacjenta z przeszło dwudziestoletnim okresem palenia tytoniu, który definitywnie zrezygnował z nałogu tylko z tego powodu, że zabrakło mu papierosów w zimowy, niedzielny wieczór, a jemu nie chciało się szukać sklepu nocnego. Stwierdził bowiem, że jest zbyt zimno, pada śnieg z deszczem, wieje lodowaty wiatr, a jemu nie chce się wychodzić z domu z tak błahego powodu jak brak papierosów. Pacjent stwierdził, że żaden nałóg nie będzie decydował za niego, co ma robić. Wcześniej przeprowadzane inne metody walki z nałogiem tytoniowym w postaci badań kontrolnychi psychoterapii nie przyniosły żadnych efektów, a pacjent nadal palił. Pamiętajmy więc, że sami jesteśmy kowalami własnego losu i jesteśmy w stanie odnieść sukces jeśli tylko chcemy.

Palacze są w stanie uwolnić się od nałogu samodzielnie - wystarczy silna wola oraz wsparcie najbliższych.

Farmakologiczne metody rzucenia palenia

Leczenie farmakologiczne z kolei zdominowało zachodnią medycynę w niemalże każdej chorobie. Jednak w wielu dziedzinach – także w leczeniu uzależnień - powinno mieć ono rolę pomocniczą, a nie główną. Wynika to z faktu, że to uzależnienie psychiczne w większym stopniu wpływa na kontynuację, czy powrót do nałogu, niż uzależnienie fizyczne. Stąd rola leków w nałogu nikotynowym powinna być pomocnicza, a nie główna. Najczęściej stosowane w rzucaniu palenia leki wspomagające mają postać tabletek, gum do żucia, czy plastrów.

Kontakt pacjenta z pracownikiem jednostki ochrony zdrowia

Kolejną metodą walki z opisywanym nałogiem są badania kontrolne lekarz – pielęgniarka. Jest to metoda oparta na kontakcie pacjenta z pracownikiem jednostki ochrony zdrowia. Stwierdzono, bowiem, że poradnictwo antynikotynowe, jest skuteczną, podstawową metodą pomocy pacjentowi w walce z jego nałogiem. Nawet krótka, kilkuminutowa porada, udzielona przez lekarza rodzinnego, lub pielęgniarkę środowiskową skłoniła od kilku do kilkunastu procent uzależnionych od nikotyny do zaprzestania palenia. Dobrym sposobem na skłonienie uzależnionego do rzucenia nałogu są także ulotki oraz broszury antynikotynowe, zawierające szczegółowe opisy dotyczące sposobów rzucenia oraz ich pozytywnych rezultatów.

W przypadku, gdy spotkanie z lekarzem pierwszego kontaktu nie przyniesie rezultatu osoba paląca jako potrzebująca szerszej i bardziej szczegółowej pomocy medycznej powinna zostać skierowana do specjalistycznej poradni pomagającej osobom palącym. Możliwe jest przeprowadzenie wywiadu z pacjentem, właściwej diagnostyki, a następnie wyleczenie z nałogu palenia tytoniu. Personel medyczny jest bowiem w stanie zapewnić przez wzmocnienie motywacji osoby chcącej porzucić nałóg nikotynowy, właściwe wsparcie w procesie leczenia. Ważna jest także nauka nowych zachowań, w sytuacjach stresujących.

Psychoterapia jako pomoc w rzuceniu palenia

W rzuceniu palenia może również pomóc psycholog. Psychoterapia, czyli leczenie niefarmakologiczne polega przede wszystkim na indywidualnych i grupowych behawioralnych terapiach prowadzonych przez psychologów oraz odpowiednio wyszkolonych pracowników służby zdrowia zajmujących się profesjonalnie działaniami antynikotynowymi. W trakcie terapii grupowych osoby palące są uczone radzenia sobie z nałogiem tytoniowym i objawami abstynencji, a także jak utrzymać abstynencję, czyli jak zachowywać się w różnych sytuacja życiowych bez konieczności zapalenia papierosa.

Dwie podstawowe metody behawioralne to:

  • metoda pozytywnego wzmocnienia
  • metoda awersyjna

Pierwsza wzmacnia pozytywne skutki niepalenia, a druga polega na obniżeniu chęci palenia, przykładowo poprzez wywoływanie nudności i wymiotów spowodowanych wypaleniem dużej liczby papierosów w bardzo krótkim czasie, czy długie przebywanie w zadymionych pomieszczeniach. Stosuje się także preparaty azotanu srebra wywołujące nieprzyjemny smak podczas palenia.

Warto również wspomnieć o zastępczej terapii nikotynowej. Sprowadza się ona do stosowania terapii nikotynowej w postaci np. gumy do żucia czy plastrów.

Niestandardowe metody terapii, o nieudowodnionej skuteczności i nie zalecane przez Medicover:

  • Akupunktura, która pozwala przede wszystkim przywrócić równowagę organizmu, rozchwianą odstawieniem nikotyny. W wyniku rzucenia palenia, nastrój palacza może ulec destabilizacji. W zależności od osobowości, może on ulegać albo depresji, albo nadmiernemu pobudzeniu. Zastosowanie w takim momencie nakłucia odpowiednich miejsc na ciele pozwala osiągnąć dobre samopoczucie bez konieczności zapalenia.
  • Ziołolecznictwo – w alternatywnym leczeniu nałogu nikotynowego stosuje się kilka preparatów ziołowych. I to zarówno tradycyjnych, opartych na ziołach rodzimych, jak i coraz częściej na ziołach egzotycznych.
  • Hipnoza – stosowana przez kompetentnego specjalistę, psychologa lub lekarza hipnoza jest potężnym narzędziem terapeutycznym. Jednym z jej zastosowań hipnozy jest pomaganie palaczom w rzuceniu nałogu. Podczas hipnozy nawiązuje się bezpośredni kontakt z podświadomością osoby zahipnotyzowanej. Jedną z funkcji podświadomości jest sterowanie zachowaniami nawykowymi. Palenie papierosów jest również w dużej mierze automatycznym zachowaniem nawykowym, odbywającym się poza świadomą kontrolą umysłu. Przy pomocy hipnozy można wywołać nie tylko dowolną inną emocję, ale również je wzmocnić i sprawić, by się pojawiało automatycznie.
  • Biorezonans – W terapii tej wykorzystuje się istniejące w organizmie człowieka i wokół niego drgania elektromagnetyczne (biosygnały). Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapalić papierosa, który umieszczony zostaje w aparacie. Osoba poddawana terapii podłączana jest do urządzenia poprzez specjalne elektrody. Po włączeniu odpowiedniego programu w komputerze, w organizmie zachodzi reakcja mająca na celu wygaszenie głodu nikotynowego.

Piśmiennictwo:

Zatoński W. (2005:4), Jak rzucić palenie, Wyd. PZWL, Warszawa.

Górecka D.(1991), Jak pomóc pacjentowi rzucić palenie. Poradnik dla lekarzy, Wyd. Instytut gruźlicy i chorób płuc, Warszawa.

Górecka D., Metody odzwyczajania od palenia tytoniu, Służba Zdrowia, nr 46-47, czerwiec 2000.

Bilikiewicz A. (1992), Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wyd. PZWL, Warszawa. s. 177-178

Teesson M., Degenhardt L. (2005), Uzależnienia. Modele kliniczne i techniki terapeutyczne dla terapeutów, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Korsak A. (1983), Dziś przestaje palić, Wyd. PZWL, Warszawa. S.22

Dowiedz się więcej: 

Niebezpieczne połączenia, czyli leki kontra nikotyna

Dlaczego warto rzucić palenie

Alkoholizm - leczenie, skutki

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.04.2018
Data ostatniej aktualizacji 08.11.2023