Niebezpieczne połączenia, czyli leki kontra nikotyna

Co zawiera nikotyna

Nikotyna to organiczny związek chemiczny z grupy alkaloidów pirydynowych, naturalnie występujący w liściach i korzeniach tytoniu szlachetnego (Nicotiana tabacum). Substancja ta jest neurotoksyną, silnym agonistą receptorów N-acetylocholinowych. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy (szczególnie „punkt nagrody” w układzie limbicznym), rozszerza obwodowe naczynia krwionośne, zwiększa częstotliwość rytmu serca i ciśnienie tętnicze, zmniejsza napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych, przyspiesza perystaltykę i stymuluje czynności wydzielnicze gruczołów przewodu pokarmowego. Organizm metabolizuje nikotynę w wątrobie. Wydala ją z moczem w postaci niezmienionej oraz metabolitu – kotyniny.

Nałóg palenia

Nałóg palenia tytoniu stanowi istotny czynnik ryzyka dla chorych przyjmujących leki. O tym, że problem ten nie jest błahy i został zauważony na świecie już dawno, świadczy fakt wzrostu liczby publikacji opisujących to niekorzystne zjawisko. Fundamentalne dzieło Stockley's Drug Interactions przytacza 95 przypadków interakcji lek –„dymek z papierosa”.

Co zawiera dym papierosów

W dymie tytoniowym stwierdzono obecność aż 4800 różnych substancji, z czego 69 uznano za rakotwórcze. Na podstawie dotychczasowych badań ustalono, że głównymi składnikami odpowiedzialnymi za interakcje nikotyny z lekami są policykliczne węglowodory aromatyczne (PAHs). Związki te pobudzają enzymy cytochromu P450, głównie CYP1A1, CYP1A2 i prawdopodobnie CYP2E1. Inne substancje chemiczne także oddziałują z enzymami wątrobowymi, aczkolwiek ich rola wydaje się mniejsza. CYP1A2 intensywnie uczestniczy w ustrojowych przemianach leków. Wskutek nasilenia i przyspieszenia biotransformacji leków będących substratami dla CYP1A2 policykliczne węglowodory aromatyczne mogą obniżać bądź niwelować u palaczy ich działanie farmakologiczne.

Interakcje z dymem papierosa

Najprostszego przykładu interakcji z dymem papierosowym dostarcza kofeina, obecna w kawie, herbacie z guarany czy napojach energetyzujących. Badania wskazują, że organizmy palaczy usuwają kofeinę szybciej, a jej stężenie jest u nich średnio 2–3 razy niższe niż u niepalących. Właśnie dlatego osoby palące czują częstszą potrzebę wypicia kawy.

Nikotyna a leki

Wśród leków, których stężenie we krwi obniża się pod wpływem dymu papierosowego, wymienia się leki psychiatryczne, między innymi atypowe leki przeciwpsychotyczne stosowane na przykład w leczeniu schizofrenii, takie jak klozapina (Klozapol, Leponex) czy olanzapina (Zalasta, Zyprexa, Zolafren, Zolaxa). Pod wpływem dymu tytoniowego wyraźnie spada też stężenie przeciwdepresyjnej fluwoksaminy (Fevarin), leków nasennych z grupy benzodiazepin (Oxazepam, Relanium, Xanax, Lorafen), takryny (Cognex) stosowanej w chorobie Alzheimera oraz kortykosteroidów wziewnych (np. Flixotide, Seretide, Salmex). W przypadku palących z chorobą nowotworową mniej skuteczna jest chemioterapia i radioterapia. U kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną palenie tytoniu zwiększa z kolei ryzyko chorób układu krążenia. Środki te są absolutnie niewskazane dla kobiet po 35. roku życia, które wypalają 15 papierosów dziennie.

Niektóre leki wchodzą w interakcje z samą nikotyną, zmieniając jej metabolizm. Należą tu: przeciwpsychotyczna klozapina, memantyna (Axura, Ebixa) stosowana w chorobie Alzheimera, leki podawane przed zabiegami operacyjnymi w celu zwiotczenia mięśni oraz leki hamujące wydzielanie kwasu solnego (stosowane m.in. w nadkwaśności), takie jak ranitydyna (Ranigast, Raniberl) czy famotydyna (Famogast, Ulfamid). Powodują one wzrost stężenia nikotyny we krwi i nasilają jej działanie toksyczne. W efekcie mogą wystąpić nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i zawroty głowy.

Palacz bierny a leki

Istotne jest, że interakcje leków ze składnikami dymu tytoniowego dotyczą również palaczy biernych (np. dzieci). Działania niepożądane czy brak efektów terapeutycznych obserwowane w tej grupie pacjentów miewają bezpośredni związek z przebywaniem w atmosferze skażonej dymem tytoniowym.

Rzucanie palenia

Należy zwrócić uwagę także na osoby uzależnione rzucające palenie, ponieważ nagłe odstawienie nikotyny, a co za tym idzie – zawartych w dymie tytoniowym czynników indukujących CYP1A2, może przyczyniać się do zmian farmakokinetyki wielu przyjmowanych leków. W takich sytuacjach zalecana jest szczególna ostrożność.

Czego jeszcze można się spodziewać w trakcie detoksu nikotynowego? Odstawienie nikotyny u osób uzależnionych powoduje nieodpartą chęć sięgnięcia po papierosa, nerwowość, uczucie zmęczenia, drażliwość, chwiejność emocjonalną, zaburzenia snu, upośledzenie koncentracji, zwiększenie łaknienia, bóle głowy, bóle mięśniowe, zaparcia. Lista nieprzyjemnych doznań jest długa…

Dlaczego warto zrezygnować z nikotyny

Co pozytywnego dzieje się, gdy długoletni palacz zrywa z nałogiem? Dla przypomnienia: po dwudziestu minutach od wypalenia ostatniego papierosa ciśnienie krwi spada do normalnego poziomu, po tygodniu – organizm oczyszcza się z nikotyny, po miesiącu – stopniowo ustępuje kaszel, przekrwienie zatok, zmęczenie i kłopoty z oddychaniem, po pięciu latach – ryzyko zgonu na raka płuc zmniejsza się o połowę, po piętnastu – prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę wieńcową staje się takie samo jak w przypadku osoby, która nigdy nie paliła. Oprócz tego jedzenie zaczyna bardziej smakować, a oddech, ciało i ubrania przyjemniej pachnieć. Odpadają też wydatki związane z kupnem papierosów i – co najważniejsze – pojawia się olbrzymia satysfakcja!

„Twój Farmaceuta” nr 9, styczeń/luty 2017