Antykoncepcja niehormonalna. Metody, skuteczność

Prezerwatywy, wyliczanie dni płodnych, a może stosunek przerywany? Jest wiele metod antykoncepcyjnych bez hormonów. Sprawdź, która będzie dla ciebie najlepsza, najwygodniejsza, najskuteczniejsza oraz jakie mają wady i zalety.
Porównanie metod antykoncepcji niehormonalnej. Mechaniczne metody zapobiegania ciąży u kobiet.

Rodzaje antykoncepcji niehormonalnej

Środki antykoncepcyjne bez hormonów obejmują:

  • rozpoznawanie płodności, dawniej nazywane naturalnymi metodami planowania rodziny
  • stosunek przerywany
  • metody barierowe, które uniemożliwiają połączenie komórki jajowej i plemników
  • wkładki wewnątrzmaciczne, chociaż mogą one również zawierać hormony
  • laktacyjny braku miesiączki oparty na naturalnej, czasowej, niepłodności występującej po porodzie
  • mazektomię
  • salpingektomię, która jest w Polsce niedozwolona

Wybór metody antykoncepcji - na co zwracać uwagę 

Zacznijmy od podstaw, czyli od kryteriów oceny wszystkich środków. Oczywiście ważna jest skuteczność, ale czy naprawdę jest to jedyna istotna cecha? Badacze uznali, że równie ważne są:

  • bezpieczeństwo stosowania
  • odwracalność
  • dostępność
  • akceptacja światopoglądowa
  • czy ze stosowania danej metody wynikają też inne korzyści?

Metody rozpoznawania płodności - dni płodne i niepłodne

Rozpoznawanie płodności jako metoda zapobiegania ciąży polega na współżyciu tylko w niepłodne dni i abstynencji w dni płodne. Dni te określa się na podstawie obserwacji naturalnie występujących w cyklu miesiączkowym kobiety objawów płodności i niepłodności. Objawy te to: 

  • zmiany podstawowej temperatury ciała mierzonej w ściśle określonych warunkach
  • wygląd śluzu szyjkowego
  • zmiany w położeniu, rozwarciu i konsystencji szyjki macicy

Obserwacja i analiza tych wskaźników wymaga zaangażowania, dokładności, konsekwencji i, przynajmniej na początku, może sprawiać trudność. Z tego powodu skuteczność rozpoznawania płodności przez kilka pierwszych miesięcy stosowania jest ograniczona. Z czasem, wraz z nabywaniem doświadczenia, ich skuteczność sięga 75-99% (wskaźnik Pearla: 1–25).

Najpopularniejszymi i uznawanymi za najmniej zawodne są metody objawowo-termiczne (np. Rötzera lub angielska). Inne znane metody to np. metoda owulacji Billingsów i metoda Creightona. Nauczaniem stosowania tych metod zajmują się certyfikowani nauczyciele. Czas potrzebny do „wprawienia się” to nawet 6 miesięcy.

Skuteczność metod rozpoznawania płodności zwiększa użycie tzw. komputerów cyklu – są to urządzenia pomagające zbierać i analizować dane, a ich współczynnik Pearla wynosi 0,64. Ograniczeniem w ich zastosowaniu może być jednak cena, średni koszt takiego urządzenia to ok. 2 tys. złotych.

Pomocnym narzędziem w rozpoznawaniu płodności jest kalkulator dni płodnych. Pamiętaj jednak, że służy on jedynie wyliczeniu płodności na podstawie cyklu, nie bierze pod uwagę innych czynników.

Stosunek przerywany

Jest jednym z najpopularniejszych sposobów zapobiegania ciąży. To czysta fizyka. Polega na wyjęciu penisa z pochwy przed ejakulacją. Jego skuteczność jest tak niska (wg indeksu Pearla to od 10 do 35), że niektórzy badacze nie uznają przerywanego stosunku za metodę antykoncepcji. Poza niską skutecznością jego wadą jest zaburzanie aktu seksualnego.

Metody barierowe

Kolejną formą antykoncepcji bez hormonów są metody barierowe. Ich działanie oparte jest na mechanicznym uniemożliwieniu połączenia plemnika i komórki jajowej poprzez niedopuszczenie do wpłynięcia nasienia do macicy. Do grupy tej należą m.in. prezerwatywy (dla mężczyzn i kobiet), środki plemnikobójcze, błony dopochwowe oraz kapturki naszyjkowe. Są to metody bezpieczne, odwracalne i łatwo dostępne, ale o średniej skuteczności – największą mają prezerwatywy dla mężczyzn. Skuteczność metody wynosi 85-98%. Dodatkowo prezerwatywy chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Prezerwatywy dla mężczyzn zakłada się przed rozpoczęciem stosunku na penisa w stanie erekcji, a dla kobiet – przed stosunkiem umieszcza w pochwie.

Środki plemnikobójcze mają postać globulek, pianek i kremów, które aplikuje się do pochwy przed stosunkiem. Ich działanie polega na uszkadzaniu błony komórkowej plemników, przez co nie są one zdolne do zapłodnienia komórki jajowej. Środki te nie chronią przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową, a niektóre wręcz zwiększają to ryzyko – przez swoje drażniące działanie na tkanki pochwy ułatwiają drobnoustrojom chorobotwórczym przeniknięcie do organizmu.

Kapturki naszyjkowe wkłada się do pochwy w okolicę ujścia szyjki macicy, przed stosunkiem i zostawia do ok. 8 godzin po nim. Ich działanie polega na niedopuszczeniu do wniknięcia plemników w głąb dróg rodnych kobiety i dotarcia do komórki jajowej.

Błony dopochwowe to połączenie kapturka naszyjkowego ze środkiem plemnikobójczym. Przed stosunkiem błonę umieszcza się w pochwie, nakłada środek plemnikobójczy i zostawia do ok. 6 godzin po zakończeniu współżycia.

Niehormonalne wkładki wewnątrzmaciczne

Są to niewielkie, plastikowe patyczki w kształcie litery „T”, które ginekolog umieszcza w macicy. Ich skuteczność antykoncepcyjna utrzymuje się, w zależności od modelu, od 1 roku do 10 lat.

Działanie antykoncepcyjne wkładki niehormonalnej rozpoczyna się zaraz po założeniu, a kończy wraz z jej wyjęciem. Ogólny mechanizm działania polega na wywołaniu niewielkiego stanu zapalnego macicy, który jest bezpieczny dla zdrowia, a uniemożliwia plemnikom dotarcie do komórki jajowej (np. wskutek zagęszczenia śluzu szyjkowego). Ponadto wkładki z miedzią uszkadzają plemniki. Na rynku sa dostępne też wkładki z zawartością hormonów, które wpływają na błonę śluzową macicy i u niektórych kobiet blokują owulację.

Doniesienia naukowe wskazują, że stosowanie wkładek domacicznych zmniejsza ryzyko rozwoju raka szyjki macicyraka błony śluzowej macicy. Poza zapobieganiem ciąży wkładki używane są w leczeniu bolesnych krwawień miesiączkowych z dużą utratą krwi.

Wkładkę domaciczną ginekolog wprowadza przez kanał szyjki macicy.

Miedziane wkładki wewnątrzmaciczne – przeciwwskazania

 Przeciwwskazaniami do założenia wkładki z jonami miedzi są:

  • aktywne zakażenie szyjki macicy, pochwy lub narządów miednicy mniejszej
  • osłabiona odporność
  • uczulenie na miedź (przy wkładkach z miedzią)
  • wady anatomiczne macicy
  • mięśniaki macicy

Producenci wkładek nie zalecają nieródkom tej metody jako metody pierwszego wyboru. Na temat powikłań zdania są podzielone – kiedyś uważano, że zwiększają one ryzyko zakażeń narządu rodnego, teraz jednak część opracowań naukowych pokazuje, że ryzyko to jest niewielkie i utrzymuje się tylko przez pierwsze 20 dni po założeniu wkładki. Wątpliwości nie budzi natomiast zwiększone ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej, chociaż niektórzy badacze twierdzą, że jest ono mniejsze niż u kobiet, które nie stosują żadnej antykoncepcji.

Metoda laktacyjnego braku miesiączki (LAM)

Inną metodą niehormonalną, zbliżoną do metod rozpoznawania płodności, jest metoda LAM, czyli niepłodność laktacyjn. Opiera się na naturalnej, czasowej, niepłodności występującej po porodzie pod wpływem prolaktyny. Hormon ten stymuluje produkcję mleka i jednocześnie hamuje owulację. Metoda ta jest skuteczna (skuteczność sięgająca 98%) tylko wtedy, gdy przez pierwszych 6 miesięcy po porodzie kobieta spełni szereg warunków:

  • karmienie piersią musi być dla dziecka jedynym źródłem pożywienia przez pierwsze 6 miesięcy życia. Podawanie w butelce mleka odciągniętego z piersi, sztuczne dokarmianie czy podawanie stałych pokarmów zmniejsza skuteczność metody;
  • dziecko musi być karmione piersią na żądanie, nie rzadziej niż co 4 godziny w ciągu dnia i nie rzadziej niż co 6 godzin w nocy;
  • nie można podawać dziecku smoczka;
  • wiek dziecka nie może przekraczać 6 miesięcy;
  • po upływie 56 dni od porodu u matki nie może wystąpić krwawienie z pochwy.

Po upływie 6 miesięcy od porodu, w razie powrotu miesiączek, w sytuacji zmniejszenia częstości lub długości trwania karmień lub po wprowadzeniu karmienia butelką należy zastosować inną metodę antykoncepcji.

Wazektomia

Wazektomia to metoda męskiej antykoncepcji, która polega na chirurgicznym przecięciu jednego lub dwóch nasieniowodów. Zabieg ten powoduje zablokowanie transportu plemników do ejakulatu –plemniki są wciąż produkowane, ale nie stanowią już części składowej nasienia i nie mogą zapłodnić komórki jajowej. Wazektomia to zabieg trwały, ale dzięki rewazektomii możliwe jest ponowne połączenie przeciętych nasieniowodów – skuteczność operacji sięga 80%. W wielu krajach, np. Wielkiej Brytanii czy USA, przecięcie nasieniowodów to powszechna i w pełni legalna metoda antykoncepcji. 

W Polsce wazektomia wzbudza wiele kontrowersji, szczególnie jeżeli chodzi o kwestię legalności. Nie mamy w kraju przepisu jednoznacznie zakazującego (ani jednoznacznie dopuszczającego) wazektomii, wobec tego przeciwnicy jak i zwolennicy tej metody różnie interpretują istniejące regulacje prawne, szczególnie artykuł 156 kodeksu karnego. Jego treść brzmi następująco: „kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci pozbawienia człowieka […] zdolności płodzenia […], podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10”. Przepis ten mówi o „pozbawieniu zdolności płodzenia”, a wazektomia tę zdolność teoretycznie zachowuje – plemniki nadal są produkowane, a nasieniowód można z powrotem połączyć – i stąd biorą się różne opinie.

Salpingektomia

Nielegalna natomiast jest operacja podwiązania jajowodów, nazywana salpingektomią. Nie wzbudza ona kontrowersji prawnych, ponieważ jest nieodwracalna, a w ewentualną ciążę zajść można jedynie w wyniku procedury zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro). W związku z tym salpingektomia, z wyjątkiem sytuacji istnienia wskazań medycznych do tego zabiegu, spełnia zasadę „pozbawienia zdolności płodzenia” zapisaną w kodeksie karnym, a jej zastosowanie naraża wykonującego lekarza na karę więzienia od roku do 10 lat. Sama metoda polega na chirurgicznym zablokowaniu jajowodów, przez co komórka jajowa nie może „przedostać się” do dalszej części jajowodu i połączyć z plemnikiem.

Skuteczność antykoncepcji bez hormonów – porównanie

W jakim stopniu wybrana forma antykoncepcyjna zapobiegnie niechcianej ciąży? Mierzy to indeks Pearla (PI).

Współczynnik informuje ile kobiet na 100 zajdzie w ciążę. Im niższy współczynnik, tym skuteczność jest lepsza.

METODAPI

Metody rozpoznawania płodności - dni płodne i niepłodne

  • 1–25
Stosunek przerywany
  • 10-35
Prezerwatywy
  • 3-7
Środki plemnikobójcze
  • 8-36

Niehormonalna wkładka domaciczna

  • 0,6-0,8

Metoda laktacyjnego braku miesiączki

  • 0,7–2,9

Wazektomia

  • 0,1-0,15

Źródła:

  • „Położnictwo i ginekologia błyskawicznie”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
  • Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie antykoncepcji.
  • Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie zastosowania lewonorgestrelu w antykoncepcji awaryjnej.
  • Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące przyczyn brak skuteczności antykoncepcji hormonalnej.
  • Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego na temat przezskórnej antykoncepcji hormonalnej.
  • http://www.nhs.uk/conditions/contraception-guide/pages/contraception.aspx
  • „Frequently asked questions. Birth control” The American College of Obstetricians and Gynecologists.
  • http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs351/en/
  • http://npr.pl/
  • Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553).
  • „Wpływ systemu wewnątrzmacicznego uwalniającego lewonorgestrel Mirena® (Bayer) na prewencję i leczenie raka gruczołowego błony śluzowej macicy oraz na inne nowotwory złośliwe u kobiet” M. Jóźwik, M. Jóźwik, B. Modzelewska, M. Niewińska, M. Jóźwik, Ginekologia Polska, 2015, 86, str. 305-310.
  • Informacja dla pacjenta Jaydess® firmy Bayer.

Powiązane tematy:

Tabletki antykoncepcyjne - jak stosować. Pominięcie dawki, biegunka, wymioty

Jak zwiększyć poziom libido u kobiet?

Pierwszy raz - jak się przygotować, antykoncepcja

 

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 26.09.2017
Data ostatniej aktualizacji 29.11.2022