Fibromialgia – przyczyny, rozpoznanie, objawy i leczenie

Czym jest fibromialgia?

Fibromialgia to niezapalna, przewlekła choroba reumatyczna tkanek miękkich (ścięgien i mięśni), w której przypadku ważne jest wczesne i szybkie rozpoznanie na podstawie objawów klinicznych. Pacjent zgłaszający dolegliwości najczęściej kierowany jest do lekarza reumatologa, jednak wymaga też konsultacji u innych specjalistów ze względu na towarzyszące jej choroby. Dlatego lekarze używają określenia „pacjent wielospecjalistyczny”.

Przyczyny fibromialgii

Przyczyna choroby nie jest znana. Aktualne badania sugerują związek z ośrodkowego układem nerwowym (mózg i rdzeń kręgowy). Wśród potencjalnych przyczyn wymienia się m.in. zaburzenia przewodnictwa nerwowego.

Najczęściej występuje jakiś czynnik wyzwalający, który wywołuje fibromialgię. Mogą to być problemy z kręgosłupem, zapalenie stawów, uraz. W wielu chorych wiąże pierwsze objawy fibromialgii z sytuacjami stresowymi. Niektórzy opisują fibromialgię jako zaburzenie związane z nieprawidłowym odczuwaniem bólu, który jest zbyt silny.

W przypadku fibromialgii podkreśla się też aspekt psychologiczny i społeczny tej choroby, jako że wpływa również na najbliższe otoczenie pacjenta, mogąc doprowadzić do rozpadu związków, relacji międzyludzkich, utraty pracy. Chorzy niemający wsparcia oraz dostępu do diagnostyki i leczenia, często cierpią na depresję.

Fibromialgia – objawy

Fibromialgia jest chorobą przewlekłą, którą przede wszystkim charakteryzują dolegliwości bólowe i występowanie miejsc tkliwych (wrażliwych na dotyk). Ból może być rozległy, tępy, głęboki, pulsujący, piekący, chroniczny, pojawia się w różnych okolicach ciała.

Kryteria diagnostyczne zostały opracowane przez ACR (American College of Rheumatology).

Charakterystyczne objawy fibromialgii to:

• przewlekły, uogólniony ból mięśniowo-stawowy, w całym ciele,
• uczucie przewlekłego zmęczenia (także budzenie się z uczuciem zmęczenia) i uczucie sztywności ciała,
• problemy ze snem.

Dodatkowo chory na fibromialgię może skarżyć się też na inne objawy towarzyszące bólowi. Rzadsze objawy choroby to:

• zaburzenia rytmu serca (tachykardia),
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego występujące u ok. 40-60 proc. chorych (zespół jelita drażliwego, refluks żołądkowo-przełykowy, bóle brzucha, wzdęcia, zmienny rytm wypróżnień, zaparcia lub biegunki, ),
• częstomocz,
• ból miednicy,
• zespół stawu skroniowo- żuchwowego (ból twarzy lub szczęki, klikanie szczęki i dzwonienie w uszach),
• zespół niespokojnych nóg,
• stałe uczucie zimnych kończyn,
• bezdech senny,
• wahania masy ciała,
• sztywność poranna,
• drętwienie ciała lub mrowienie,
• problemy z pamięcią i koncentracją,
• bóle i zawroty głowy,
• zjawisko Raynauda (zimny nos i małżowiny uszne, drętwienie palców rąk i stóp spowodowane napadowym skurczem tętnic),
• nerwowość,
• stany lękowe.

Kto choruje na fibromialgię?

Szacuje się, że fibromialgia dotyka około 2-3 proc. populacji, z czego kobiety chorują zdecydowanie częściej niż mężczyźni.

Fibromialgia może wystąpić w każdym wieku, ale najczęściej dotyka osoby miedzy 30. a 50. rokiem życia. Mówi się też o predyspozycjach do dziedziczenia choroby, jeśli występowała ona u bliskich krewnych.

Zauważono też ośmiokrotnie większe ryzyko zachorowania na fibromialgię, jeśli występują inne choroby związane z bólem funkcjonalnym, czyli bólem niemającym żadnej wyraźnej przyczyny.

Podłoże schorzenia mogą stanowić też przyczyny immunologiczne (przebyte infekcje) i hormonalne (menopauza).

Diagnostyka fibromialgii - punkty uciskowe

Fibromialgia charakteryzuje się bolesnością w typowych punktach uciskowych (tkliwych). Są to określone miejsca na ciele, bolesne nawet podczas wykonywania rutynowego badania palpacyjnego. Chorobę rozpoznaje się w przypadku występowania tkliwości 11 z 18 wyodrębnionych na ciele punktów, występujących po obu stronach, powyżej i poniżej talii.

Pomocne jest też urządzenie medyczne o nazwie dolorymetr, mierzące natężenie bólu. Osoby cierpiące na fibromialgię mają niski próg odczuwania bólu (tzw. zjawisko sensytyzacji).

Drugim kryterium rozpoznania choroby jest rozległy, wieloogniskowy ból mięśni i stawów, który utrzymuje się przez co najmniej trzy miesiące. Może on nasilać się w tych miejscach, zanikać lub mieć charakter wędrujący.

Badania na fibromialgię

Nie ma badań w kierunku wykrywania fibromialgii, co nastręcza trudności w rozpoznaniu choroby. Badania laboratoryjne, RTG czy tomografia komputerowa nie wykazują istotnych odchyleń od norm.

Dlatego diagnozę stawia się głównie na podstawie wywiadu lekarskiego i objawów klinicznych oraz wykluczeniu innych przyczyn. Dużo informacji o stanie zdrowia pacjenta dostarcza badanie fizykalne, oceniające siłę i napięcie mięśni, zdolność do utrzymania równowagi, koordynację ruchową i tkliwość punktów uciskowych.

Postawienie diagnozy polega w tym przypadku na wykluczeniu innych chorób, mogących dawać podobne objawy, takich jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów,
• polimialgia reumatyczna,
• choroby autoimmunologiczne tkanki łącznej,
• nowotwory,
• niedoczynność tarczycy.

Zwykle zleca się wykonanie rutynowych badań biochemicznych surowicy i morfologii krwi, m.in. z oznaczeniem OB, stężenia białka C-reaktywnego (CRP) i poziomu hormonów tarczycy oraz badań obrazowych (typu RTG czy tomografia komputerowa).

Na tym etapie diagnostyki ważna jest współpraca reumatologa z neurologiem, ortopedą, specjalistą chorób zakaźnych, hematologiem i lekarzami innych specjalności.

Fibromialgia a depresja

Dowiedziono, że depresja, częściej związana jest z fibromialgią niż z innymi chorobami układu mięśniowo-szkieletowego. Co więcej, obie choroby mogą na siebie wzajemnie wpływać, a przez to nasilać objawy. Z tego względu podstawą leczenia fibromialgii są leki przeciwdepresyjne, które łagodzą zaburzenia typu stres pourazowy, lęk, kołatanie serca, drżenie rąk czy napady paniki.

Fibromialgia a inne choroby

Fibromialgia może towarzyszyć też innym chorobom, takim jak:

• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• choroba zwyrodnieniowa stawów,
• łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS),
• układowy toczeń rumieniowaty,
• zespół Sjögrena (tzw. zespół suchości czy zespół suchego oka),
• bóle dolnego odcinka kręgosłupa,
• choroba Leśniowskiego Crohna,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU, colitis ulcerosa),
• hiperprolaktynemia,
• zakażenia bakteryjne i wirusowe,
• choroby tarczycy.

Leczenie fibromialgii

Obecnie nie ma leku, który pozwoliłby wyleczyć fibromialgię. Dlatego leczenie polega na działaniu objawowym, łagodzeniu bólu, poprawie jakości snu i sprawności fizycznej.

Farmakoterapia

Polega na podawaniu leków przeciwbólowych, przeciwdepresyjnych i przeciwpadaczkowych.

Fibromialgia – leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje m.in.:

• ćwiczenia fizyczne ‒ aerobowe i siłowe,
• fizykoterapię,
• hydroterapia,
• balneoterapię (badania skuteczności tej terapii wykazały zmniejszenie odczuwania bólu o 8 proc. i poprawę sprawności fizycznej o 20 proc. u leczonych pacjentów z fibromialgią),
• krioterapię miejscową i ogólnoustrojową (działa przeciwbólowo i zmniejsza napięcie mięśni),
• terapię ultradźwiękami,
• biofeedback rytmu serca (HRV).

Psychoterapia w przebiegu fibromialgii

Pomocna w leczeniu fibromialgii jest terapia poznawczo-behawioralna. Połączona z technikami relaksacji, skutecznie zmniejsza problemy ze snem.

Metody leczenia niekonwencjonalnego

W łagodzeniu dolegliwości związanych z fribromialgią wykorzystuje się też:

• akupunkturę,
• medytację,
• jogę,
• tai-chi.

Fibromialgia a dieta

Bardzo często skłonność do wystąpienia fibromialgii jest obserwowana u osób chorych na celiakię. Ze względu na tę zależność ważne jest przestrzeganie diety bezglutenowej w celu zapobiegania rozwojowi choroby.

Niektórzy lekarze zalecają stosowanie diety zawierającej pokarmy bogate w tryptofan ‒ aminokwas będący prekursorem serotoniny.

W diecie tej polecane są takie produkty, jak:

• mozzarella,
• soja,
• pestki dyni,
• ryby,
• banany.

Natomiast unikać należy:

• słodyczy,
• żywności wysoko przetworzonej,
• dań typu fast food.

Wyniki, oceniające efekty takiej diety, są rozbieżne i powinny być potwierdzone wiarygodnymi badaniami klinicznymi.

Utrzymywanie odpowiedniej masy ciała, zdrowe odżywianie się, unikanie palenia papierosów i spożywania alkoholu są kluczowe dla powstrzymywania rozwoju choroby i przykrych dolegliwości.

Źródła:

1. https://podyplomie.pl/medycyna/26801,postepowanie-w-fibromialgii-zmodyfikowane-wytyczne-eular-2016
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3503476/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26445775/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21533029/
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18404144/
6. The Complete Fibromyalgia Health, Diet Guide and Cookbook: Includes Practical Wellness Solutions and 100 Delicious Recipes Paperback – August 23, 2013 by Dr. Louise McCrindle, Dr. Alison Bested 
7. http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_4_2015/801Binkiewicz_PsychiatrPol2015v49i4.pdf
8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6616435/
9. https://www.uptodate.com/contents/fibromyalgia-beyond-the-basics