Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży - czynniki genetyczne i rodzinne

Spis treści:

• Czynniki genetyczne
• Inne przyczyny biologiczne 
• Uwarunkowania rodzinne 
• Zaburzenie depresyjne przyczyny związane z osobowością
• Inne czynniki według szkół psychoterapii

Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży – czynniki genetyczne

Istotną rolę w powstawaniu depresji przypisuje się czynnikom genetycznym. Według dostępnych danych na rozwój zaburzenia może wpływać kilkadziesiąt genów, które wchodzą w interakcje ze sobą i z uwarunkowaniami środowiskowymi. Potwierdzeniem tezy o roli przyczyn genetycznych w powstawaniu depresji są wyniki badań prowadzonych wśród bliźniąt. Wykazały one zgodność rozwoju zaburzenia u bliźniąt monozygotycznych (jednojajowych) na poziomie 43 proc. do 53 proc.

Ważnym czynnikiem leżącym u podłoża depresji dziecka jest też występowanie tej choroby u opiekunów. Oszacowano, że dzieci depresyjnych rodziców są sześciokrotnie bardziej narażone na rozwój tej choroby niż potomkowie osób zdrowych. Jeśli na depresję cierpi zarówno matka, jak i ojciec ryzyko zachorowania dziecka jest jeszcze większe.

Zaburzenie u rodzica może mieć dwojaki wpływ na dziecko. Po pierwsze stanowi obciążenie genetyczne, a po drugie sprzyja tworzeniu środowiska rodzinnego, niewydolnego pod względem emocjonalnym i społecznym.

Występowanie depresji poporodowej u matki jest dobrze znanym czynnikiem o negatywnym wpływie na rozwój niemowlęcia, zwiększającym ryzyko pojawienia się depresji we wczesnym dzieciństwie.

Depresja dzieci i nastolatków – inne przyczyny biologiczne

Neurorozwojowa koncepcja depresji sugeruje, że czynniki szkodliwe w czasie ciąży i porodu, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, powodują w przypadku choroby zaburzoną reakcję na stres, dysfunkcję osi stresu (osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej, HPA) oraz negatywną emocjonalność.

Według hipotezy neuroplastycznej etiologii depresji nadmierne pobudzenie HPA przyczynia się do zmian w budowie i czynności obwodów neuronalnych, które regulują nastrój, emocje i motywację do działania. Badania neuroanatomiczne wskazują na zmniejszenie części struktur w obrębie kory przedczołowej, zakrętu obręczy oraz układu limbicznego. W innych pracach wykazano, że w przebiegu zaburzenia zmniejsza się objętość i grubość istoty szarej.

Znaczenie w rozwoju choroby u młodzieży przypisuje się też zmianom somatycznym i hormonalnym, które mają miejsce w okresie dorastania. Wystąpienie objawów depresji ma też związek ze statusem dojrzałości płciowej (czyli dojrzewaniem wczesnym, o czasie lub późnym). Wiadomo, że wcześnie dojrzewające dziewczęta cechują się znacznie wyższym poziomem objawów depresji niż ich rówieśnice dojrzewające w przeciętnym lub późniejszym czasie. Natomiast u chłopców depresyjność wiąże się z relacjonowanym brakiem męskości.

Istnieją również koncepcje łączące wystąpienie depresji ze spadkiem odporności.

Depresja u dzieci – czynniki rodzinne

Do czynników rodzinnych sprzyjających rozwojowi zaburzenia, poza depresją rodziców, zalicza się występowanie u opiekunów innych problemów zdrowia psychicznego i/lub choroby przewlekłej. Rolę w powstawaniu depresji najmłodszych odgrywa również nadużywanie substancji psychoaktywnych przez rodziców.

Jako możliwe przyczyny choroby u dziecka czy nastolatka specjaliści wymieniają też konflikty w rodzinie, przemoc i nadużycia, zaniedbanie oraz zaburzenia więzi emocjonalnej z rodzicami.

Ponadto pojawieniu się depresji sprzyjają negatywne postawy rodzicielskie, brak wsparcia czy dezorganizacja życia rodzinnego.

Do wystąpienia może się też przyczynić rozwód lub śmierć rodziców.

Występowanie depresji a stresujące wydarzenia życiowe

Na powstawanie depresji dzieci i nastolatków wpływają też inne stresujące wydarzenia życiowe o charakterze utraty. Przy czym strata może być abstrakcyjna (np. utrata dobrego okresu w życiu, marzeń, wizji świata, sposobu funkcjonowania) lub realna (np. śmierć przyjaciela, utrata ważnej relacji, samobójstwo w bliskim otoczeniu). Znaczenie dla powstawania depresji mają także inne traumatyczne wydarzenia, m.in. przemoc fizyczna i psychiczna ze strony rówieśników.

Zaburzenie depresyjne - przyczyny związane z osobowością

W rozwoju depresji u dzieci i nastolatków znaczenie ma też osobowość przed chorobą. Do właściwości psychologicznych, które mogą wpłynąć na jej rozwój, zalicza się wysoki poziom lęku, niską samoocenę, wysoki poziom samokrytycyzmu czy perfekcjonizmu oraz poczucie beznadziei.

Zwraca się też uwagę na rolę negatywnego stylu atrybucji (czyli przypisywania sobie winy za porażki) i zniekształceń poznawczych (błędów logicznych w myśleniu, polegających m.in. na bagatelizowaniu pozytywów, wnioskowaniu na podstawie emocji czy postrzeganiu wydarzeń czarno-biało).

Na rozwój depresji u dzieci i nastolatków mogą mieć również wpływ małe osiągnięcia szkolne.

Depresja nastolatków i dzieci – przyczyny według szkół psychoterapii

Powody powstawania depresji są też wyjaśniane w poszczególnych szkołach psychoterapii. Ich przedstawiciele głoszą następujące poglądy:

• teorie psychodynamiczne: w tym podejściu podkreśla się znaczenie wczesnodziecięcej utraty ważnego obiektu (opiekuna). W nurcie psychodynamicznym za cechy osoby depresyjnej uznawane są karzące tendencje wobec Ja, brak poczucia własnej wartości oraz trudności z osiąganiem autonomii i bliskości w relacjach;
• koncepcje poznawcze: w różny sposób wyjaśniają interakcje między negatywnymi wydarzeniami życiowymi, podatnością poznawczą a wystąpieniem depresyjnych schematów poznawczych dotyczących siebie, otaczającego świata i przyszłości;
• podejście interpersonalne: za istotną w rozwoju zaburzenia uznaje się w nim słabość więzi emocjonalnych i związków społecznych oraz poczucie osamotnienia. Według psychoterapeutów tego nurtu istotne dla powstania depresji są też trudności w funkcjonowaniu społecznym, np. w komunikowaniu się.

Syntezę wszystkich podejść stanowi model rozwojowy depresji.

Powiązane tematy:

Jak pomóc choremu na depresję?

Depresja a Blue Monday

Źródła:

I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A. R. Borkowska red., Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, Warszawa 2020, s. 416-424

M. Janas-Kozik, T. Wolańczyk red., Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa 2021, t. 1, s. 480-481

W. Radziwiłłowicz, Depresja u dzieci i młodzieży. Analiza sytemu rodzinnego – ujęcie kliniczne, Kraków 2010, s. 113-126

https://podyplomie.pl/pediatria/34423,depresja-dzieci-i-mlodziezy-rozpoznanie-i-postepowanie (dostęp 23.05.2022)