Samobójstwa dzieci i nastolatków – jak zapobiegać próbom samobójczym u dzieci?

Formy zachowań samobójczych

Do zachowań samobójczych zaliczamy:

• myśli samobójcze,
• tendencje i groźby samobójcze,
• próby samobójcze.

Myśli samobójcze

Badania potwierdzają, że myśli samobójcze są wśród młodych ludzi zjawiskiem często występującym. Mogą być objawem:

• depresji,
• przewlekłego stresu,
• skutkiem zażywania środków psychoaktywnych¹.

Tendencje i groźby samobójcze

Same myśli bez tendencji samobójczych nie są równoznaczne z tym, że dziecko będzie próbowało się zabić. Alarmują jednak, iż pomoc psychologa może być nieodzowna.

Tendencje i groźby samobójcze polegają na otwartym wypowiadaniu się przez dziecko na temat jego rozważań o samobójstwie¹.

Niepokojącym sygnałem może być również rozdawanie rzeczy, które dziecko bardzo lubi, czy fascynacja tematyką samobójstw. Wbrew panującym opiniom, osoba która  chce się zabić, zwykle o tym mówi i w ten sposób niejako prosi o pomoc. W takim przypadku konieczna jest szybka interwencja.

Próby samobójcze

Próby samobójcze możemy z kolei określić jako: „wszystkie rozmyślne zachowania autodestrukcyjne, gdy osoba je podejmująca nie mogła mieć pewności, że przeżyje, świadomie stworzyła zagrożenie dla własnego życia lub sądziła, że podjęte działanie zagraża życiu”¹.

Jak często dochodzi do samobójstw dzieci?

Problem samobójstw wśród dzieci i młodzieży osiąga coraz większą skalę. Szacuje się, że samobójstwa stanowią drugą po wypadkach przyczynę zgonów wśród młodych ludzi,  a jedno samobójstwo przypada na 100 prób. Problem jest więc poważny.

Według naukowców dziewczynki częściej podejmują próby samobójcze niż chłopcy. Natomiast ci ostatni częściej umierają z powodu podjętych działań¹.

Przyczyny samobójstw dzieci

Próby samobójcze mają zazwyczaj podłoże depresyjne lub stresowe, o kontekście społecznym. Zwykle są wynikiem kilku czynników.

Wśród przyczyn prób samobójczych wymienia się m.in.:

• Nieleczony epizod depresyjny² – niestety, obecnie na tę chorobę cierpi coraz więcej osób, w tym dzieci i młodzieży. Powodem depresji u dzieci mogą być m.in. sytuacje w szkole, problemy w domu czy inne zaburzenia psychiczne.
• Z pozoru nieistotne dla dorosłego, ale kluczowe dla młodego człowieka takie kwestie, jak zawód miłosny, brak akceptacji w grupie rówieśniczej czy poczucie niedopasowania do społeczeń
• Niespełnione oczekiwania wobec rodziców, przyjaciół.
• Zła sytuacja rodzinna, finansowa.
• Niechciana ciąża.
• Zwrócenia na siebie uwagi – co zazwyczaj jest związane z przeświadczeniem, że problemy chorego nikogo nie obchodzą. Można uznać, że jest to pewnego rodzaju forma wołania o pomoc.
• Chęć ukarania bliskich¹ – takie działanie zwykle wynika z faktu, iż pacjent zrzuca na nich winę za swoje kłopoty.

Jakie są czynniki ryzyka samobójstw dzieci? 

Do czynników ryzyka samobójstwa dziecka zaliczamy m.in.¹:

• wielokrotnie ponawiane próby samobójcze,
• specyficzne cechy osobowości, np. impulsywny temperament, niska samoocena, wycofanie,
• trudne przeżycia z okresu dzieciństwa, np. śmierć rodzica lub bliskiej osoby, rozwód, konflikty, przemoc, wykorzystywanie seksualne, alkoholizm, brak zainteresowania dzieckiem,
• choroby psychiczne lub próby samobójcze wśród najbliższych krewnych,
• przewlekłe problemy interpersonalne,
• uczucie osamotnienia, odrzucenia, wstydu, chęć zemsty,
• trudności szkolne,
• nadużywanie środków psychoaktywnych, spożywanie alkoholu,
• zaburzenia psychiczne,
• kontakt z osobą o zamiarach samobójczych.

Objawy zachowań samobójczych u dzieci

Wymienione wcześniej formy zachowań samobójczych mogą objawiać się w nieco inny sposób u konkretnych osób i nie zawsze są oczywiste, co utrudnia ich rozpoznanie.

Pacjenci mogą sygnalizować problemy zarówno werbalnie, jak i niewerbalnie. Niepokojące są wypowiedzi o śmierci i samobójstwie, o bezradności i poczuciu bezsensu życia oraz zmiany pojawiające się w zachowaniu dziecka, np.:

• izolowanie się,
• wycofanie się z kontaktów towarzyskich,
• zaniechanie zajęć sprawiających przyjemność,
• zaniedbywanie wyglądu,
• słuchanie smutnej muzyki,
• problemy z jedzeniem i spaniem.

Symptomy depresji, m.in.: obniżone samopoczucie, apatia, płaczliwość mogą wskazywać na towarzyszące zachowania samobójcze.

Co powinno stanowić dla nas alarm?

Jeśli dziecko:

• jest coraz smutniejsze,
• mówi o śmierci,
• rozdaje swoje rzeczy, np. oddaje koledze ulubioną książkę, bluzę lub inną cenną dla niego rzecz,
• mówi wprost, że chce sobie odebrać życie: „chcę się zabić” lub „lepiej jak mnie nie będzie”, „chcę z tym skończyć”,  „nie będę cię już więcej martwić,

powinniśmy jak najszybciej okazać mu wsparcie i zaoferować pomoc, a następnie podjąć kroki zabezpieczające przed tragedią.

Myśli samobójcze mogą się przytrafić każdemu, kto czuje, że przerastają go jego problemy, nie widzi sensu pokonywania trudności, i myśli, że nikt nie jest stanie mu pomóc. Nie należy lekceważyć smutku i problemów dziecka.

Kto diagnozuje przyczyny prób samobójczych u dzieci?

Diagnozą tego typu zaburzeń zwykle zajmuje się psychiatra lub psycholog dziecięcy. Stawia ją na podstawie obserwacji dziecka i przeprowadzonego wywiadu. Ważne jest zarówno to co pacjent mówi, jak i to, jak się zachowuje.  

Jak rozpoznać próbę samobójczą u dziecka?

O próbie samobójczej możemy mówić, gdy specjalista stwierdzi u dziecka m.in.:

• urazy,
• krwawienia,
• zatrucie lekami,
• objawy neurologiczne,

lub

• dziecko zgłosi ją samo¹.

Postępowanie z dzieckiem po próbie samobójczej

W przypadku próby samobójczej dokonanej przez dziecko konieczna jest konsultacja specjalisty psychologa, która powinna mieć miejsce jeszcze w szpitalu. Oceni on stan psychiczny dziecka i możliwość powtórzenia przez nie działania, które zagraża życiu.

Rozmowy tego typu przeprowadza się zazwyczaj zarówno z rodzicami, jak i z dzieckiem. Specjalista próbuje wówczas m.in. dokonać charakterystyki próby samobójczej, pyta pacjenta o aktualne i przeszłe zachowanie samobójcze czy ocenia stan psychiczny dziecka¹.

Po wypisaniu ze szpitala młody człowiek powinien pozostawać pod opieką poradni zdrowia psychicznego, gdzie prowadzi się m.in. psychoedukację rodziny, terapię rodzinną i grupową.

Czasami lekarze oraz psycholodzy mogą orzec, że pacjent nie jest jeszcze gotowy, żeby opuścić szpital, wówczas kolejnym etapem terapii jest pomoc ambulatoryjna lub hospitalizacja psychiatryczna¹.

Zapobieganie samobójstwom dzieci

Osoba, która podjęła próbę samobójczą, powinna pozostawać pod opieką psychologa, który zna powody zaistniałej sytuacji.

Ryzyko próby samobójczej mogą minimalizować takie czynniki, jak:

• poprawa relacji z otoczeniem,
• dobra komunikacja w rodzinie,
• interesowanie się problemami dziecka,
• wzajemne wsparcie w rodzinie,
• umiejętność radzenia sobie z trudnościami,
• dobre relacje z rówieśnikami w szkole,
• umiejętność kontrolowania emocji,
• liczne zainteresowania,
• zmniejszenie dostępu i atrakcyjności środków mogących sprzyjać podjęciu próby samobójczej (m. in. leków).

Oczywiście wskazana jest również szybka diagnoza i właściwe leczenie np. zaburzeń nastroju i innych chorób niosących ryzyko samobójstwa.

Zalecenia przy zachowaniach samobójczych u dzieci

Zamierzenia autoagresywne (samookaleczenia, celowe zatrucia) stanowią ogromny problem społeczny. W wielu badaniach wykazano, iż tendencje suicydalne (myśli samobójcze) młodzieży należą do grupy czynników o najwyższym ryzyku samobójstwa.

Należy zwracać szczególną uwagę na pojawiające się wśród dorastającej młodzieży problemy w rodzinie, w szkole i z rówieśnikami.

 Pamiętaj!

• Zawsze należy rozmawiać z dzieckiem.
• Jeśli dziecko wypowiada niepokojące treści lub zauważysz zmiany w jego codziennym zachowaniu , np. złość czy wrogość, pisanie listów samobójczych, sporządzanie testamentu – nie bagatelizuj ich.
• Jeżeli cokolwiek w zachowaniu Twojego dziecka Cię niepokoi, skontaktuj się ze specjalistą.

Piśmiennictwo:

¹ "Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci" T. Wolańczyk, J. Komende; PZWL, Warszawa 2005

² "Psychiatria - podręcznik dla studentów medycyny" A. Bilikiewicz; PZWL, Warszawa 2007

Dowiedz się więcej:

Uwarunkowania i profilaktyka samobójstw wśród dzieci i młodzieży w Polsce

http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-76c86143-1841-449b-bfe8-54ecc13bd950

Czynniki ryzyka samobójstw u dzieci i młodzieży ze spektrum choroby i chorobą afektywną dwubiegunową o wczesnym początku

http://psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_3_2015/477RajewskaRager_PsychiatrPol2015v49i3.pdf

Przyczyny prób samobójczych u młodzieży w wieku 14-18 lat

https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/35886/25975