SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – objawy, leczenie, przyczyny

Co to jest zespół SIBO?

SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) to stan, w którym jelito cienkie jest kolonizowane przez nadmierną liczbę bakterii (Escherichia, Shigella, Pseudomonas, Aeromonas, Klebsiella, Proteus), zwykle bytujących w okrężnicy (część jelita grubego). Te mikroorganizmy nie są patogenne dla człowieka, jeżeli zasiedlają odpowiedni odcinek przewodu pokarmowego. Ich obecność w innych miejscach, niż w tych, w których występują zwyczajowo, może być szkodliwa.

W warunkach fizjologicznych w jelicie cienkim znajduje się niewiele bakterii, głównie  tlenowych i względnie beztlenowych, np. Lactobacillus lub Enterococcus. Przed pojawieniem się nieprawidłowej mikroflory zapobiegają mechanizmy obronne. Należą do nich m.in.: perystaltyka, zastawka krętniczo-kątniczamiędzy grubym i cienkim jelitem, wydzielanie kwasu żołądkowego, żółci oraz trzustkowych enzymów proteolitycznych i lipolitycznych, a także immunoglobulina IgA.

Wiele czynników zaburza funkcjonowanie wymienionych barier ochronnych, co w rezultacie zwiększa ryzyko występowania choroby.

Przyczyny przerostu bakteryjnego SIBO

Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego to dość powszechny problem. Za rozwój tego schorzenia odpowiadają bakterie należące do własnej mikroflory osoby z tą dolegliwością. Nie ma ryzyka zarażenia od drugiego człowieka.

Zespół diagnozowany jest u około 20 proc. osób zdrowych, a niektóre stany chorobowe zwiększają ryzyko jego wystąpienia. Wywołać go mogą m.in.: choroby, nieprawidłowości w budowie anatomicznej, zaburzenia pracy układu pokarmowego czy stosowane leki. Ponadto zaobserwowano, że częściej występuje u osób w wieku podeszłym.

Zwykle za rozwój SIBO może odpowiadać więcej niż jeden czynnik sprawczy. Ryzyko wystąpienia zwiększają:

• Zaburzenia czynnościowe i motoryczne przewodu pokarmowego występujące m.in przy zespole jelita drażliwego (IBS), popromiennym zapaleniu jelit, niedrożności oraz uchyłkowatości jelit.
• Nieprawidłowości w budowie anatomicznej będące skutkiem stanów zapalnych, zwężeń, przetok i zrostów jelit po zabiegach operacyjnych, a także usunięcie zastawki krętniczo-kątniczej, oddzielającej jelito cienkie od grubego.
• Współwystępujące choroby: cukrzyca, twardzina układowa, choroba Leśniowskiego–Crohna, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, choroba Parkinsona, trądzik różowaty, fibromialgia, niewydolność nerek, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki, śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego, przewlekłe zapaleniem gruczołu krokowego, nowotwory jelit. Wykazano również, że u pacjentów z celiakią, u których występuje SIBO, objawy choroby utrzymują się mimo stosowania diety bezglutenowej (poprawa następuje dopiero po eradykacji bakterii).
• Leki, takie jak opioidy, inhibitory pompy protonowej, blokery receptora H2 oraz leki hamujące wydzielanie żołądkowe i powodujące niedokwaśność soku żołądkowego;
• Niedobory odporności wrodzone oraz nabyte, np. HIV, niedobór immunoglobuliny IgA.

Niezwykle istotne jest rozpoznanie przyczyny zaburzonej mikroflory. Prawidłowa diagnoza i wdrożenie skutecznego leczenia choroby podstawowej umożliwia zapobieganie nawrotom zespołu.

Objawy SIBO

Zespół rozrostu flory bakteryjnej jelita cienkiego nie daje specyficznych objawów. Występujące dolegliwości są zależne od liczby oraz rodzaju, a także lokalizacji bakterii kolonizujących narząd. U części osób dolegliwość może mieć przebieg bezobjawowy. Zwykle jednak chorzy zgłaszają różne problemy, które z reguły występują lub nasilają się około 1–2 godzin po zjedzonym posiłku.

Najczęstszym symptomem zaburzonej mikroflory są wzdęcia brzucha, którym mogą towarzyszyć zaparcia, bóle brzucha, uczucie pełności oraz nadmierne gromadzenie i oddawanie gazów. Z powodu utrudnionego trawienia tłuszczów może wystąpić biegunka tłuszczowa. Objawem alarmowym, który powinien skłonić do diagnostyki, jest również nieuzasadniona utrata masy ciała. Niekiedy można zaobserwować powiększony obwód brzucha.

W bardziej zaawansowanych postaciach schorzenia mogą pojawić się nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych. Dotyczą one przede wszystkim niedoboru witaminy B12, białka oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W skrajnych przypadkach istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń trawienia i wchłaniania, a nawet niedożywienia.

Diagnoza zespołu rozrostu bakteryjnego

Symptomy zespołu rozrostu bakterii w jelicie cienkim są niespecyficzne i mogą świadczyć o innych chorobach w obrębie przewodu pokarmowego. Dlatego bardzo ważne jest niezwłoczne zgłoszenie się do lekarza po zaobserwowaniu u siebie różnych niepokojących oznak. Lekarz po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu zleci wykonanie innych badań niezbędnych do postawienia trafnej diagnozy.

Za złoty standard w diagnostyce SIBO uznaje się badanie mikrobiologiczne treści pobranej z jelita cienkiego (najczęściej z dwunastnicy lub jelita czczego). Z uwagi na czasochłonność, brak wystandaryzowanych metod, inwazyjność, wysokie koszty wykonania badania oraz inne niedociągnięcia, nie wykonuje się go rutynowo.

Preferowanym badaniem diagnostycznym jest wykonanie u osoby chorej wodorowego testu oddechowego. Jest ono nieinwazyjne i bardziej komfortowe dla pacjenta, a także łatwo dostępne. Wymaga jednak specjalnego przygotowania.

Testy te opierają się na zdolności drobnoustrojów jelitowych do wytwarzania wodoru lub metanu, których pomiaru dokonuje się w wydychanym powietrzu badanej osoby, po wcześniejszym spożyciu roztworu glukozy lub laktulozy. Dodatkowo w celach diagnostycznych lekarz może zlecić m.in. wykonanie badań laboratoryjnych (np. morfologia, witamina B12, albuminy) oraz RTG przewodu pokarmowego.

Leczenie SIBO

Ponieważ SIBO ma tendencję do nawracania, niezwykle istotne jest rozpoznanie jego przyczyny i leczenie choroby podstawowej bądź, jeśli to możliwe, usunięcie czynnika sprawczego (np. nieprawidłowości w budowie anatomicznej).

Podstawą leczenia jest antybiotykoterapia. U osób zmagających się z rozrostem bakteryjnym antybiotyki mają na celu zmniejszenie populacji mikroorganizmów w tym odcinku przewodu pokarmowego, a także złagodzenie występujących objawów. Do najbardziej skutecznych należą m.in. tetracykliny, amoksycylina z kwasem klawulanowym, metronidazol, doksycyklina.

Przy występujących niedoborach, zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i witaminy B12 oraz składników mineralnych, zalecane jest wprowadzenie suplementacji. Nie stwierdzono pozytywnego wpływu stosowania probiotyków w leczeniu SIBO.

Dieta przy SIBO

Bardzo istotną rolę w terapii odgrywa odpowiednio dobrana dieta. Musi być ona dostosowana do indywidualnych potrzeb, a także uwzględniać współistniejące dolegliwości (np. IBS, cukrzyca, nietolerancje pokarmowe).

Jeżeli przyczyną choroby jest zbyt mała perystaltyka jelit, wystarczające może okazać się zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego i płynów, a także prowadzenie bardziej aktywnego trybu życia.

Zwykle jednak zalecana jest dieta o małej zawartości fermentujących oligo- , di- i monosacharydów oraz polioli (L-FODMAP, ang. low fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols).

Ograniczeniom podlega konsumpcja produktów zawierających m.in. laktozę, fruktozę, galaktooligosacharydy, fruktany oraz mannitol, sorbitol i ksylitol. Tłuszcz w diecie powinien pochodzić ze źródeł łatwostrawnych.

Ważne jest również spożywanie posiłków w regularnych odstępach czasowych. Przestrzeganie diety ma na celu zmniejszenie dolegliwości (wzdęcia, zaparcia, biegunka), poprawę stanu odżywiania oraz wspomaganie farmakoterapii.

Dieta low FODMAP – przykładowy jadłospis 

Śniadanie

Kokosowa komosanka z borówkami i płatkami migdałów

II Śniadanie

Pomidory nadziewane szpinakiem i zapiekane z mozzarellą

Obiad

Risotto z kurczakiem, kremem dyniowym i dodatkiem świeżych ziół

Podwieczorek

Czekoladowy pudding z nasionami chia

Kolacja

Ratatouille

Bibliografia

1. Adamska A., Nowak M., Piłaciński S. i wsp. „Częstość występowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO) u pacjentów z cukrzycą.” Diabetologia Kliniczna 2015, tom 4, 5, 175–182.
2. Kargulewicz A., Grzymisławski M., Swora–Cwynar E., Kanikowska A. „Hot topics z najważniejszych zjazdów dietetycznych–najnowsze trendy i kontrowersje.” Forum Zaburzeń Metabolicznych 2014, tom 5, nr 3, 115–122
3. James M. „Bacterial Overgrowth of the Small Intestine Breath Test.” Textbook of Natural Medicine, 9, 113-117.e2
4. Eamonn M.M, Abu-Shanab A. „Small Intestinal Bacterial Overgrowth.” Infectious Disease Clinics of North America, 2010-12-01, Volume 24, Issue 4, Pages 943-959
5. Daniluk J. „Postępowanie w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Omówienie wytycznych American College of Gastroenterology 2020.” Med. Prakt., 2020;9:39-47
6. Dieta o małej zawartości FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego) | Dieta i ruch - mp.pl dostęp z dnia 20.06.2022