Pokrzywa zwyczajna. Zielone złoto zielarzy

Pokrzywa jest od dawna wszechstronnie wykorzystywana jako roślina lecznicza i kosmetyczna. Niestety, należy do najbardziej niedocenianych roślin użytkowych, ponieważ zwykle kojarzy się z pieczeniem, swędzeniem i bąblami na skórze. Ze względu na skład chemiczny stanowi jednak cenne źródło substancji przydatnych w leczeniu wielu dolegliwości. O właściwościach leczniczych pokrzywy wiedział już w starożytności Hipokrates. W średniowieczu chwaliła ją Hildegarda z Bingen, a Albert Wielki opisał jej zastosowanie przędzalnicze. Hieronim Bock wskazywał pokrzywę jako jedną z najważniejszych roślin użytkowych o wielostronnych możliwościach wykorzystywania. W XIX wieku została ona zapomniana i uważano ją tylko za pokarm dla ubogich. Pod koniec XX wieku wraz z rozwojem wiedzy o właściwościach leczniczych, kosmetycznych i żywieniowych pokrzywy roślina ta ponownie zyskała na znaczeniu i zaczęła coraz częściej pojawiać się w życiu człowieka pod bardzo różnymi postaciami.

Dlaczego pokrzywa parzy?

Gdy patrzymy z bliska na pokrzywę, widać bardzo wyraźnie, że jest ona pokryta zieloną „sierścią”. To właśnie jej włoski parzą. Budowa tych elementów jest niezwykle interesująca. Przez szkło powiększające można dostrzec, że pojedynczy włosek przypomina zwężającą się ku końcowi igiełkę. Sam w sobie nie kłuje, bo jest zwieńczony małą główką. Charakteryzuje się jednak wyjątkową kruchością, ponieważ tworzy go krzemionka i węglan wapnia. Wystarczy lekko potrącić tę delikatną komórkę, by główka się odłamała. Wówczas cieniutka i ostra mikrowłócznia wbija się w skórę, a z jej środka wypływają toksalbuminy, histamina i kwas mrówkowy. Już odrobina tych substancji powoduje, że na skórze pojawia się bąbel – częsta reakcja alergiczna na histaminę.

Pokrzywa jako roślina lecznicza

Do celów leczniczych wykorzystywane są liście pokrzywy (Folium Urticae) zbierane przed kwitnieniem, korzenie (Radix Urticae) wykopywane jesienią lub wczesną wiosną i całe ziele (Herba Urticae). Często stosuje się również sok uzyskiwany ze świeżych pędów. Zawarte w młodej pokrzywie składniki stanowią doskonałe źródło brakujących w organizmie substancji niezbędnych do prawidłowej przemiany materii, to jest witamin (A, C, E i K), białek oraz biopierwiastków (głównie wapnia, magnezu, żelaza i krzemu). Ponadto znajdują się w niej między innymi alkaloidy, antocyjany, chlorofil, cholina, histamina, flawonoidy, serotonina, sterole, taniny, kwasy (masłowy, kawowy, kumarowy, mrówkowy, bursztynowy, pantotenowy, octowy, szczawiowy, fosforowy, glikolowy, linolowy, linolenowy) i garbniki. Roślina ta jest też doskonałym źródłem kwercetyny – flawonoidu, który hamuje działanie histaminy.

Ważne właściwości i zastosowanie pokrzywy

Pokrzywa działa na cały organizm odżywczo, witaminizująco, mineralizująco, wzmacniająco, stymulująco, regulująco, regenerująco i oczyszczająco. Wykazuje korzystny wpływ na przemianę materii i posiada właściwości oczyszczające krew, które wynikają ze stymulacji krążenia. Komisja Europejska zaleca stosowanie korzenia pokrzywy w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego. Oprócz tego roślina wykorzystywana jest pomocniczo w walce z toczniem. Bywa podawana w celu zmniejszenia alergii, obniżenia poziomu cholesterolu, mocznika i chlorku sodu, redukcji stanów zapalnych, złagodzenia bólu, zahamowania wypadania włosów, rozszerzenia naczyń krwionośnych czy obniżenia ciśnienia krwi. Wpływa pozytywnie na proces leczenia ran. Może być stosowana także jako środek przeciwzapalny w chorobach reumatycznych. Poza tym zwiększa diurezę w stanach zapalnych dróg moczowych.

Inne zastosowania pokrzywy

Pokrzywę wykorzystuje się zewnętrznie i wewnętrznie przy wypryskach, trądziku, łupieżu, łojotoku i wypadaniu włosów. Znajduje ona zastosowanie również w infekcjach jamy ustnej, zapaleniach dziąseł (zwłaszcza z krwawieniami), pleśniawkach i anginie. Liście pokrzywy uważane są ponadto za pożywne danie, przypominające smakiem szpinak.

Pokrzywa w apteczce

Do suplementacji należy wybierać produkty standaryzowane na zawartość składników aktywnych. Najwyższą skutecznością cechują się preparaty zawierające ekstrakt z liści (minimum 1% kwasu krzemowego) i jednocześnie same liście pokrzywy. Porcja zapewniająca odpowiednią siłę działania to minimum 250 mg ekstraktu plus 200 mg nieprzetworzonych świeżych liści.

„Twój Farmaceuta” nr 12, lipiec/sierpień 2017