Dieta na ochronę skóry przed słońcem

Słońce i jego promienie są synonimem udanego urlopu i dobrego samopoczucia. Wystawiając się na ich działanie, należy jednak pamiętać o konsekwencjach zdrowotnych, do jakich prowadzi nierozsądne korzystanie z tego dobra natury. Promieniowanie ultrafioletowe (UV) emitowane przez Słońce powoduje reakcje fotoalergiczne i fototoksyczne, sprzyja powstawaniu wolnych rodników, a także uszkadza naskórek i skórę właściwą. Jest przyczyną starzenia się skóry, czyli fotostarzenia (ang. photoaging), w najgorszych przypadkach nawet nowotworów.

Wolne rodniki

Terminem „wolne rodniki” określa się atomy lub cząsteczki posiadające w swojej budowie niesparowany elektron. Taki elektron za wszelką cenę dąży do połączenia się w parę, dlatego rodnik krąży po całym organizmie, szukając molekuły (np. białka), której może go oddać lub zabrać. Gdy znajdzie odpowiednią cząsteczkę, powoduje jej uszkodzenie. Wolne rodniki przyspieszają proces starzenia się skóry i wywołują stany zapalne. Konsekwencją pierwszego są zmarszczki, drugiego przebarwienia. W organizmie ludzkim powinna być zachowana równowaga ilościowa między wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami (antyoksydantami), w innym przypadku może dojść do stresu oksydacyjnego, który jest podłożem wielu chorób.

Fotoprotekcja

Pod pojęciem fotoprotekcji należy rozumieć ochronę skóry przed słońcem. Składają się na nią zarówno naturalne uwarunkowania, jak i stosowanie odpowiednich metod. Naturalną ochronę przeciwsłoneczną zapewnia człowiekowi melanina, pigment produkowanym między innymi w skórze i oczach. Jej ilość warunkuje koloryt cery, a zwiększa się pod wpływem promieni słonecznych, dając opaleniznę. Zawartość melaniny w powłoce ciała to fototyp, który określa wrażliwość na promieniowanie UV. Podstawą fotoprotekcji jest jednak ochrona zewnętrzna w postaci kosmetyków zwierających filtry UV. Warte uwagi są również składniki diety i ich suplementy, które chronią skórę od środka. Pozwalają one bezpiecznie cieszyć się słońcem i dłużej utrzymać piękną opaleniznę. Do substancji o takich właściwościach należą karotenoidy, witamina C i E, polifenole oraz kwasy omega. Suplementację fotoprotekcyjną najlepiej rozpoczynać tydzień do dwóch przed ekspozycją na słońce i kontynuować w trakcie okresu urlopowego i jakiś czas po nim. Przy całym arsenale dostępnych środków nie wolno zapominać o nawilżaniu. Słońce mocno wysusza ciało, dlatego podczas letnich dni butelka wody i odpowiednio dobrane kosmetyki pielęgnacyjne powinny być podstawą.

Karotenoidy

Karotenoidy stanowią grupę niezwykle cennych związków, których właściwości zaczynają się na pielęgnacji, a kończą na aktywności przeciwnowotworowej. Pochłaniają nadmiar promieniowania UV oraz wiążą i neutralizują wolne rodniki. Stosowanie karotenoidów przed ekspozycją na słońce redukuje ryzyko pojawienia się poparzeń słonecznych dzięki zwiększonej zdolności absorpcji promieni przez skórę. Co ważne dla większości plażowiczów, przedłużają one efekt złocistej opalenizny. Spośród nich na największą uwagę, ze względu na istotne właściwości fotoprotekcyjne i antyoksydacyjne, zasługują dwa związki.

• Beta-karoten

Pierwszy na liście karotenoidów znajduje się beta-karoten. Jest on najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy i najaktywniejszym prekursorem witaminy A. Jego naturalne źródła, prócz dobrze znanej marchewki, to bataty, dynie, arbuzy, morele, brzoskwinie, papryka i szpinak. W suplementach, po które chętnie sięgają osoby przygotowujące się do wakacji, może występować zarówno w formie naturalnej, jak i syntetycznej. Popularność preparatów z beta-karotenem wynika między innymi ze zdolności tego związku do poprawy kolorytu skóry. W zależności od spożytej ilości zmienia on jej zabarwienie na pomarańczowe po żółtobrązowe. Warto wiedzieć, że zbyt duże dawki syntetycznego beta-karotenu blokują przyswajanie innych karotenoidów oraz że naturalny beta-karoten jest od niego 4 do 10 razy silniejszy w działaniu. Zalecana dzienna porcja formy naturalnej, której właśnie należy szukać w suplementach, to 5–7 mg. Na ilość spożywanego beta-karotenu powinny uważać osoby palące papierosy i narażone na działanie azbestu, wykazano bowiem, że w ich przypadku zwiększa on ryzyko nowotworu płuc, gdy jest przyjmowany w dawkach powyżej 20 mg na dzień.

• Likopen

Likopen to kolejny przedstawiciel grupy karotenoidów godny uwagi. W dużych ilościach występuje w pomidorach i ich przetworach. Inne jego naturalne źródła to lubiane podczas upalnych dni arbuzy, grejpfruty i owoce zabarwione na czerwono. Związek ten posiada silne właściwości antyoksydacyjne, dzięki którym eliminuje wolne rodniki tlenowe skuteczniej niż beta-karoten. Ponadto zwiększa efektywność przeciwutleniającą innych karotenoidów oraz witaminy C i E. Wiele doniesień naukowych wskazuje na jego właściwości przeciwnowotworowe (zapobiega rakowi prostaty i płuc) oraz dobroczynne działanie na układ krwionośny (obniża ciśnienie krwi, zmniejsza stężenie cholesterolu LDL). Dlatego też wzbogacenie diety o ten składnik przynosi wiele pożytku.

Witamina C i E

Z silnych właściwości antyoksydacyjnych słyną dwie popularne witaminy: C i E. Chronią one skórę przed szkodliwym wpływem promieniowania UV. Właściwości tych witamin wykorzystuje się tak w preparatach doustnych, jak i kosmetykach. Witamina C posiada dodatkowo działanie wybielające, dzięki czemu po zastosowaniu na skórę usuwa przebarwienia. Jej ilość w organizmie spada pod wpływem kontaktu ze słońcem, należy ją zatem regularnie uzupełniać. Warto jednak pamiętać, że mimo zwiększonej suplementacji przyrost zawartości tej witaminy w skórze jest umiarkowany, stąd miejscowa aplikacja wydaje się skuteczniejsza. Osobny wątek stanowią fotouczulenia, które może powodować witamina C zawarta w kosmetykach, dlatego stosowanie kremów z filtrami przeciwsłonecznymi pozostaje absolutną koniecznością. Witamina E z kolei łagodzi podrażnienia i oparzenia słoneczne oraz działa przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo. Tokoferole, czyli jedna z dwóch grup związków określanych jako witamina E, są częstym dodatkiem do kosmetyków z filtrami UV, ponieważ podwyższają ich faktor ochronny. Witamina E działa synergistycznie z witaminą C, która wzmacnia właściwości filtrów UV.

Polifenole

Związkami o udowodnionej aktywności fotoprotecyjnej są polifenole, takie jak resweratrol i proantocyjanidyny. Korzystne właściwości tych substancji wynikają z ich zdolności do wiązania jonów metali, które przyczyniają się do powstawania wolnych rodników. Polifenole stymulują układ odpornościowy, niwelują obrzęki i wykazują działanie przeciwzapalne. Ponadto zmniejszają uszkodzenia powodowane promieniami słońca i rozjaśniają skórę poprzez hamowanie wytwarzania melaniny. Dużo się mówi o ich właściwościach przeciwnowotworowych. Przedmiotem badań pod tym kątem było bogate w polifenole czerwone wytrawne wino. Okazało się, że mimo zawartości alkoholu nie promuje ono powstawania nowotworu skóry, jakim jest czerniak. Wytłumaczono to zdolnością polifenoli do neutralizacji wolnych rodników. Związki te występują nie tylko w czerwonym winie. Zawierają je również winogrona, warzywa o zielonych liściach (szpinak, cykoria, liście buraka), warzywa kapustne (brokuł, kalafior, kapusta), zioła (szałwia, rozmaryn), zielona herbata oraz gorzka czekolada.

Kwasy omega

Kwasy omega obniżają wrażliwość skóry na promieniowanie UV, a jednocześnie dbają o jej dobrą kondycję – nawilżają, łagodzą podrażnienia, regenerują, przywracają gęstość, poprawiają napięcie i jędrność. Stanowią grupę związków, które są niezbędne ludzkiemu organizmowi, dlatego zaleca się, aby występowały w odpowiednich ilościach w diecie lub były suplementowane. Bogatym źródłem kwasów omega jest olej rybi, olej z alg morskich i oleje roślinne (lniany, rzepakowy, z wiesiołka).

„Twój Farmaceuta” nr 12, lipiec/sierpień 2017