Czerniak - objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka

Czerniak - informacje ogólne

Epidemiologia:

Czerniak to jeden z najbardziej złośliwych nowotworów. Wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych, skóry lub błon śluzowych (np. sromu, odbytu, jamy ustnej) lub z błony naczyniowej gałki ocznej. Zachorowania na ten nowotwór to ok. 5-7 proc. wszystkich nowotworów skóry. Zapadalność na czerniaka jest największa wśród rasy białej ze względu na jasny fenotyp skóry (jasną karnację, jasny kolor włosów i oczu, obecność piegów, łatwe uleganie oparzeniom słonecznym).

Zachorowania na czerniaka - statystyki:

Najwięcej chorych odnotowuje się w Australii – w Polsce jest ich znacznie mniej, ale liczba ta szybko rośnie. Wzrost ten jest związany ze zmianą stylu życia oraz modą na opalanie i powoduje, że coraz częściej diagnozuje się czerniaka u ludzi młodych, nawet 20-30 letnich.

Objawy czerniaka

Objawy czerniaka zależą od stopnia jego rozwinięcia. W postaci wczesnej zmiany są płaskie, niesymetryczne, o niejednolitym kolorze i nieregularnych, poszarpanych brzegach. Przy postaci zaawansowanej zmiany są często uwypuklone ponad poziom skóry, a czasami również owrzodziałe z sączącą się wydzieliną podbarwioną krwią. W niektórych sytuacjach, np. w przypadku czerniaka odbytu lub podpaznokciowego, pierwszym objawem choroby może być powiększenie węzłów chłonnych w okolicy miejsca rozwoju choroby.

Inne nowotwory skóry: 

• Rak podstawnokomórkowy
• Rak kolczystokomórkowy

Pieprzyki na co uważać?

Praktycznie każdy na swojej skórze ma od kilku do nawet kilkuset pieprzyków i innych znamion. Jedni je lubią, inni nie, ale to nie wymiar estetyczny jest tutaj najważniejszy. Należy oceniać je także pod kątem zdrowotnym.

Zaniepokoić nas powinny przede wszystkim: nieregularny kształt, nierówne brzegi, niejednolity kolor, wielkość powyżej 5 mm, a także swędzenie czy zmiany w kształcie bądź rozmiarze. Mogą być to bowiem objawy rozwoju czerniaka.

Nowotwór ten wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych wytwarzających i zawierających melaninę, które mogą ulec złośliwej mutacji. Czerniak najczęściej występuje na skórze, ale może także pojawiać się wszędzie tam, gdzie są melanocyty. Na przykład na błonach śluzowych czy w siatkówce oka.

Jak wygląda czerniak? 

Na zdjęciu widoczny przykład czerniaka. Znamię na zdjęciu ma około 2,5 cm szerokości i 1,5 cm wysokości.

Ważną rolę w powstawaniu tego nowotworu odgrywa promieniowanie ultrafioletowe (UV). Wywiera ono bezpośredni wpływ na materiał genetyczny komórek naskórka, prowadząc do jego uszkodzenia oraz osłabia procesy naprawcze skóry. Działanie to jest szkodliwe dla każdego człowieka, ale niektórzy są wyjątkowo narażeni na wystąpienie czerniaka. Do tej grupy należą:

• nosiciele mutacji konkretnych genów,
• osoby, w których bliskiej rodzinie zdiagnozowano czerniaka,
• osoby chorujące w przeszłości na czerniaka albo inne nowotwory złośliwe skóry,
• osoby, które mają liczne (>50) znamiona barwnikowe1, znamiona atypowe lub zmieniające wygląd,
• osoby o jasnej skórze, jasnych lub rudych włosach, niebieskich oczach i z piegami,
• osoby, które okresowo i intensywnie wystawiają się na promieniowanie UV, np. opalają się na słońcu lub w solarium,
• osoby ze skłonnością do oparzeń słonecznych,
• osoby, które przeszły ciężkie oparzenia słoneczne w dzieciństwie lub młodości,
• osoby z obniżoną odpornością, np. chorzy przyjmujący leki immunosupresyjne po przeszczepie narządu.

Czynniki ryzyka czerniaka

Czerniaki najczęściej występują u ludzi w średnim wieku i szczególnie zagrażają osobom o jasnej karnacji. W grupie podwyższonego ryzyka są też osoby, które w dzieciństwie były narażone na stałe działanie promieniowania słonecznego czy wywołane nim poparzenia. Nowotwór ten zagraża też ludziom z wrodzonymi znamionami barwnikowymi oraz dużą liczbą nawet drobnych pieprzyków.

Według statystyk częściej zapadają na niego kobiety, ale przebieg choroby jest z kolei znacznie cięższy u mężczyzn. Rak ten może występować rodzinnie, a ryzyko rozwoju czerniaka jest tym większe, im więcej krewnych chorowało. Prawdopodobieństwo jego rozwoju zwiększa ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe pochodzące ze słońca lub sztucznych źródeł, takich jak na przykład solarium.

Rozpoznanie czerniaka

Podstawą wykrycia tego nowotworu jest dokładne badanie lekarskie obejmujące całą skórę, a w szczególności skórę owłosioną głowy, dłonie, stopy i przestrzenie między palcami. Cechy zmiany skórnej, która może nasuwać podejrzenie czerniaka to:

•  asymetryczny, nieregularny kształt,
•  niejednolity kolor,
• nierówne, poszarpane brzegi,
• zmiany w kształcie i rozmiarze,
• wielkość powyżej 5 mm, dynamika zmian w wyglądzie,
•  swędzenie, krwawienie, owrzodzenie.

Do potwierdzenia diagnozy, oceny stopnia zaawansowania i rokowania niezbędne jest badanie histopatologiczne całej usuniętej chirurgicznie zmiany. Podejrzaną zmianę wycina się w całości z marginesem zdrowej skóry i przekazuje do badania histopatologicznego. Zabieg ten nazywany jest biopsją wycinającą. Jeżeli podejrzenie tego nowotworu się potwierdzi to, w zależności od uzyskanego wyniku i oceny marginesów wyciętej zmiany, u niektórych chorych konieczne jest wycięcie blizny po usuniętej zmianie pierwotnej.

Dodatkowo u części pacjentów lekarz może zdecydować o wykonaniu biopsji węzła wartowniczego – czyli takiego, który jest pierwszy na drodze spływu chłonki z rejonu wyciętego czerniaka. Standardowo wykonuje się również podstawowe badania laboratoryjne, m.in. ocenę stężenia dehydrogenazy mleczanowej (LDH), RTG klatki piersiowej oraz USG jamy brzusznej.

Metody leczenia czerniaka

Jak przy każdym nowotworze największą rolę w leczeniu czerniaka odgrywa jego wczesne wykrycie. Każde niepokojące znamię wymaga konsultacji dermatologicznej. Mimo, że tylko część czerniaków, ok. 40 proc., rozwija się z wcześniej występujących znamion, a reszta powstaje na skórze niezmienionej, regularna kontrola dermatologiczna skóry jest podstawą szybkiego wykrycia i tym samym skutecznego leczenia.

Fundamentem leczenia czerniaka jest leczenie operacyjne, polegające na wycięciu zmiany wraz z marginesem zdrowej skóry. Po potwierdzeniu czerniaka w badaniu histopatologicznym może zostać podjęta decyzja o wycięciu blizny z zachowaniem odpowiednich marginesów oraz wykonaniu biopsji węzła wartowniczego. Węzeł wartowniczy to taki węzeł chłonny, który jest pierwszy na drodze spływu chłonki z rejonu wyciętego czerniaka. W przypadku stwierdzenia przerzutu w węźle wartowniczym usuwane są węzły chłonne z całego obszaru spływu chłonki, czyli wykonywana jest tzw. limfadenektomia.

W zaawansowanych stadiach tego nowotworu postępowanie jest indywidualizowane. Do stosowanych metod leczenia należą: chirurgia, radioterapia, chemioterapia, immunoterapia2 oraz leczenie celowane - ukierunkowane molekularnie.

Sprawdź ofertę Medicover w zakresie leczenia nowotworu >>

Czerniak - rokowanie i powikłania

Lepiej rokują czerniaki rozwijające się na kończynach niż na tułowiu. Ryzyko nawrotu wzrasta wraz z głębokością naciekania zmiany pierwotnej. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu przypada na pierwsze 2-3 lata po leczeniu. W tym okresie obowiązuje zwiększona intensywność kontroli lekarskich. W zależności od stopnia rozwinięcia i pierwotnego umiejscowienia czerniaka ryzyko nawrotu miejscowego wynosi od 3 do 15 proc.

Nawroty choroby po upływie 5 lat od leczenia stwierdza się u mniej niż 5 proc. chorych. Przerzuty w czerniaku mogą wystąpić drogą naczyń chłonnych i krwionośnych. Ich pojawienie się jest związane z większym zaawansowaniem choroby i pogarsza rokowanie. We wczesnych stopniach zaawansowania wyleczalność czerniaka sięga 90-10 proc.

Po zakończeniu leczenia wskazane są regularne kontrole zgodnie z zaleceniami lekarza.

Zapobieganie czerniakowi

Zapobieganie zachorowaniom na zaawansowane postaci czerniaka opiera się na:

•  ocenie u każdego pacjenta cech ryzyka i dopasowaniu postępowania profilaktycznego,
• objęciu osób z grup ryzyka bardziej szczegółową opieką,
•  unikaniu nadmiernej ekspozycji na słońce, zwłaszcza krótkich epizodów intensywnego nasłonecznienia powodujących oparzenia skóry,
• unikaniu opalania w solariach,
• dbaniu o odpowiednią ochronę przed słońcem, stosowanie kremów z filtrem UV,
• regularnej obserwacji i ocenie znamion zgodnie z zasadą ABCDE.

Pamiętaj:

1. Obserwuj co miesiąc swoją skórę i znamiona, a w sytuacji, kiedy coś cię zaniepokoi,  skontaktuj się z dermatologiem.
2. Raz w roku kontroluj swoją skórę i znamiona na wizycie lekarskiej.
3. Dbaj o odpowiednią ochronę przeciwsłoneczną – stosuj kremy z wysokim filtrem UV, unikaj wystawiania się na słońce między 10.00 a 16.00, noś okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV.

Profilaktyka czerniaka - badania

Mimo, że dla wielu z nas diagnoza „czerniak” może brzmieć jak wyrok, to lekarze podkreślają, że choroba ta wcale nie musi być nieuleczalna czy wręcz śmiertelna. Jest jednak pewien warunek. Bardzo wysokim odsetkiem wyleczeń charakteryzują się wcześnie wykrywane czerniaki. Kiedy zmiana jest grubości 1-2 mm, wynosi on 80-90 proc. Żeby więc zwiększyć swoje szanse, trzeba pamiętać o tym, by raz w roku kontrolować znamiona u dermatologa.

Najnowocześniejszą metodą diagnostyki jest wideodermoskopia (zwana również wideodermatoskopią) – to zupełnie nieinwazyjna metoda, która umożliwia ocenę zmian skórnych w powiększeniu, a także zapisanie ich obrazu w formie elektronicznej. Jeśli na tym etapie coś lekarza zaniepokoi, wykonuje się badanie histopatologiczne podejrzanej zmiany, wycinając ją w całości wraz z marginesem zdrowej skóry i przekazując do badania. We wczesnym stadium zwykle na tym leczenie można zakończyć. Jeśli natomiast nowotwór jest bardziej zaawansowany, stosuje się chemioterapię i immunoterapię.

Sprawdź ofertę Medicover w zakresie profilaktyki nowotworu >>

Zobacz, jak wygląda wideodermoskopia:

Źródła: 

1. „Interna Szczeklika 2015”.
2. „Podstawy chirurgii” wyd. Medycyna Praktyczna.
3.  „Nowotwory skóry: klinika, patologia, leczenie” A. Bieniek, M. Cisło, A. Jankowska-Konsur.
4.  „Czerniaki skóry – zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego” Przegląd Dermatologiczny, 2009, 96, str. 193-203.
5. https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1623/Czerniak-----najczesciej-wystepujacy-nowotwor-zlosliwy-skory.html
6. https://www.onkonet.pl/dp_czerniakzs2.php#menu7

Przypisy:

1 Zespół znamion dysplastycznych jest uwarunkowany genetycznie. Stwierdzany jest u osób z bardzo licznymi atypowymi znamionami (od 10 do ponad 100). Występują one na skórze całego ciała, ale najniebezpieczniejsze są te na skórze odsłoniętej (np. ręce) i owłosionej skórze głowy.

2 Ogólne określenie zbioru metod leczniczych polegających na zmianie działania układu odpornościowego (np. immunosupresja hamuje jego działanie, a immunostymulacja pobudza). Immunoterapię stosuje się m.in. w leczeniu nowotworów, chorób autoimmunologicznych i w transplantologii.