Atak paniki – objawy, jak sobie z nim radzić?

Objawy ataku paniki

Atak paniki to nagły epizod intensywnego lęku lub dyskomfortu. Reakcja ta może pojawić się bez żadnego konkretnego powodu, również wtedy, kiedy nie ma realnego zagrożenia. Zdarza się, że ataki paniki występują w nocy i wtedy zwykle mają cięższy przebieg. 
Podczas napadu paniki współczulny układ nerwowy pobudza nadnercza do uwolnienia dużej ilości adrenaliny. Jej nadmiar może w bardzo krótkim czasie spowodować następujące symptomy fizyczne (tzw. objawy somatyczne): 

• kołatanie serca;
• pocenie się;
• drżenie;
• brak tchu;
• uczucie duszenia się;
• ból lub dyskomfort w klatce piersiowej; 
• nudności i bóle brzucha;
• zawroty głowy;
• mrowienie;
• dreszcze lub uderzenia gorąca.

Objawom somatycznym towarzyszą symptomy psychiczne. Nalezą do nich przede wszystkim silny lęk, niepokój i dyskomfort. Pojawiają się katastroficzne myśli – mam zawał, umrę, zemdleję, wariuję. Często występuje poczucie nierealności i obcości samego siebie (depersonalizacja) oraz uczucie, że cała sytuacja nie dzieje się naprawdę (derealizacja). Ograniczona może być też zdolność do kontaktu z otoczeniem.

Jednorazowo, atak paniki trwa kilka lub kilkanaście minut, przy czym objawy mogą utrzymywać się nawet do 30 minut. Sporadycznie poprawa samopoczucia może trwać dłużej.  
Nagły napad lęku jest zwykle bardzo stresującymi i przerażającym doświadczeniem. Natężenie objawów somatycznych jest tak duże, że osoba, która ich doświadcza boi się o swoje życie. Warto jednak pamiętać, że atak paniki nie spowoduje zatrzymania serca, nie sprawi, że ktoś przestanie oddychać i się udusi albo zemdleje czy popadnie w obłęd.

Różnica między atakiem paniki a lękiem

Objawy ataków paniki i napadów lęku są podobne, dlatego ich odróżnienie bywa trudne. Oto kilka wskazówek, które mogą być pomocne przy ich różnicowaniu.

1. Napad lęku zwykle pojawia się jako reakcja na konkretny bodziec lub sytuację np. telefon w środku nocy, natomiast ataki paniki najczęściej występują bez konkretnego wyzwalacza (zagrożenia).  
2. Symptomy ataku paniki są intensywne i niepokojące. Objawy lęku mają natomiast różną intensywność, od lęku łagodnego do ciężkiego. 
3. Sygnały ataku paniki bardzo szybko się nasilają, podczas gdy oznaki lęku pojawiają się stopniowo w jakimś przedziale czasowym.  
4. Ostatnia różnica dotyczy czasu trwania. Objawy ataku paniki znikają po kilku, kilkudziesięciu minutach, natomiast lęku mogą utrzymywać się przez długi czas.

Przyczyny ataków paniki

Ataki paniki występują u ok. 9 proc. populacji. Częściej pojawiają się u kobiet i osób młodych (między 20. a 45. rokiem życia). Jednak pierwsze epizody mogą wystąpić już w dzieciństwie.
Przyczyny stanów paniki nie są do końca znane. Wśród czynników wywołujących napady paniki wyróżnia się: 

• czynniki genetyczne – należy do nich tzw. „próg lękowy” czyli skłonność do reagowania lękiem, z którą się rodzimy (są osoby bardziej lub mniej lękowe). Ponadto badania naukowe wskazują, że osoby doświadczające ataków paniki oddychają nieco inaczej i mają tendencje do hiperwentylacji;
• uwarunkowania środowiskowe – m.in. zmęczenie, silny stres, choroba, w tym choroba bliskiej osoby, wypadek, używanie substancji psychoaktywnych.

Atak paniki a inne schorzenia

Objawy intensywnego epizodu lęku mogą występować w zaburzeniach psychicznych, tj. np. zaburzenia lękowe, depresje, psychozy, zaburzenia świadomości, uzależnienia oraz w schorzeniach somatycznych np. astma oskrzelowa, niewydolność czy zawał serca, niewydolność wątroby, zaburzenia endokrynologiczne (np. schorzenia tarczycy, nadnerczy, trzustki), hipoglikemia, nowotwory mózgu, stwardnienie rozsiane.

Jak sobie radzić z atakami paniki?

Jeśli ktoś doświadcza ataku paniki po raz pierwszy, powinien skontaktować się lekarzem, a nawet wezwać pogotowie w celu wykluczenia somatycznego podłoża pojawiających się objawów. W przypadku kolejnego epizodu osoba go przeżywająca wie już mniej więcej czego się spodziewać. Warto skorzystać z poniższych podpowiedzi, w celu złagodzenia symptomów:

1. Nie walczyć z paniką. Stawianie oporu pojawiającym się objawom może je tylko zaostrzyć. Należy starać się zaakceptować odczuwany lęk, nie walczyć z nim, gdyż próba uniknięcia lęku może wywołać niepokój i nasilić epizod paniki. Nie wolno też straszyć samego siebie, tylko starać się dodawać sobie otuchy np. poprzez użycie takich stwierdzeń: „to przeminie”, „uporałam się z tym wcześniej, to i dam radę teraz”.
2. Starać się odzyskać kontrolę nad oddechem. Oddychać powoli, głęboko i przez nos. Pozwoli to przeciwdziałać hiperwentylacji. 
3. Watro podjąć jakąś (choćby minimalną) aktywność fizyczną. Pozwoli to rozładować nadmiar energii i adrenaliny.
4. Należy starać się odwrócić uwagę od tego, co się dzieje z ciałem i od napływających katastroficznych myśli. Zwrócić uwagę na przedmioty czy osoby w najbliższym otoczeniu. Zadzwonić do kogoś lub zacząć czytać coś w telefonie. Jeśli jesteśmy w sklepie można policzyć ludzi stojących w kolejce albo pieniądze w portfelu. Pomocne może być też liczenie wstecz od 100 z przeskokiem co trzy (100, 97, 94, itd.) lub zaśpiewanie czy recytacja wiersza. Można także wziąć zimny prysznic.

Jak pomóc osobie doświadczającej epizodu paniki?

Ataki paniki pojawiają się bez ostrzeżenia i mogą być bardzo przerażające, dlatego ważne jest, aby wszyscy zachowali spokój. Mając na uwadze fakt, że objawy osiągają zwykle najwyższą intensywność w ciągu 10 minut należy działać szybko, żeby pomóc je złagodzić. Co zatem warto i czego nie należy robić, jeśli ktoś w naszej obecności ma atak paniki?

1. 1. Absolutnie nie wolno krzyczeć, oceniać i wyśmiewać osoby przeżywającej atak. Na nic zdadzą się komentarze w stylu: „Uspokój się”, „Nie rób przedstawienia”, „Nic ci nie będzie”. Zamiast tego warto spokojnym głosem zapewnić o swojej obecności i gotowości do wsparcia. Powiedz: „Jestem tutaj i będę, dopóki to się nie skończy”, „Wszystko będzie dobrze, nic ci nie grozi”.
2. Pomóż osobie potrzebującej przyjąć możliwie jak najbardziej wygodną i stabilną pozycję. Jeśli widzisz, że nie jest ona w bezpiecznym miejscu, pomóż jej znaleźć się tam, gdzie jej nic nie grozi. Nie podejmuj jednak działań gwałtownie. Uprzedź osobę doświadczającą epizodu paniki, że jej dotkniesz.
3. Warto też odwrócić uwagę osoby w trakcie ataku od tego, co się z nią dzieje np. zadając pytania niezwiązane z samym atakiem.

Leczenie ataków paniki

Pojedynczy napad paniki nie jest klasyfikowany jako zaburzenie psychiczne. O zaburzeniu mówimy, jeśli podczas doświadczania ataku człowiek interpretuje jego objawy jako zagrażające dla życia lub zdrowia psychicznego i zaczyna się ich obawiać. Pojawia się wtedy tzw. lęk antycypacyjny, czyli tzw. "lęk przed lękiem", który sprawia, że pacjenci zaczynają się martwić, żyją w napięciu i niepokoju. Zwykle mocno skupiają się na objawach somatycznych, wnikliwie obserwują, co dzieje się z ich ciałem. Robią badania, szukają informacji na temat różnych chorób. Najpoważniejszą jednak konsekwencją napadów paniki jest unikanie. Najpierw zwykle sprowadza się to do unikania miejsc związanych bezpośrednio z atakiem np. ulic, galerii handlowych, określonych środków transportu itp. Potem lęk rozszerza się na coraz więcej obszarów życia.

Część osób zaczyna bać się każdego wyjścia z domu. Powoduje to trudności w życiu osobistym oraz zawodowym i prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Mogą pojawić się objawy depresji, wzrasta też ryzyko samobójstwa.

Napady paniki można i należy leczyć. Rokowania co do poprawy są dobre. W leczeniu epizodów paniki wykorzystuje się zarówno farmakoterapię, jak i psychoterapię. Cele leczenia są dwa. Po pierwsze przerwanie napadu lęku, po drugie profilaktyka kolejnych stanów paniki. 

Podstawową metodą leczenia zaburzeń lękowych w tym ataków paniki jest psychoterapia. Pozwala ona rozwiązać problem psychologiczny oraz wykorzystywać wiedzę i umiejętności terapeutyczne w celu psychoedukacji. Jak pokazują badania jedną z najskuteczniejszych form leczenia ataków paniki jest podjęcie terapii w nurcie poznawczo-behawioralnym (CBT). W czasie jej trwania pacjenci uczą się identyfikowania a następnie kwestionowania i przeformułowania przekonań na temat lęku i paniki. Następuje też zamiana katastroficznych myśli na pozytywne. Kolejnym zadaniem psychoterapii jest nauka technik relaksacyjnych.

W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie farmakologiczne. W celu przerwania napadu lęku, wykorzystuje się doraźnie i krótkotrwale leki z grupy tzw. benzodiazepinów. Natomiast, aby przeciwdziałać nawrotom stosuje się leki przeciwdepresyjne z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny (SSRI). O tym, który preparat i w jakiej ilości powinien być stosowany decyduje lekarz psychiatra.

Oprócz działań terapeutycznych pomocne jest też dbanie o tzw. higienę życia. Warto się wysypiać, ograniczyć spożywanie kawy, zadbać o ruch, w tym również ruch na świeżym powietrzu.

Powiązane tematy: 

Jak rozmawiać z dzieckiem o wojnie?

Czym są fobie? Rodzaje, objawy i leczenie

Lęk separacyjny – czym jest? Jak sobie z nim radzić?

Źródła:

„Lęk i fobia. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi” Edmund J. Bourne;

„Zaburzenia lękowe. Podręcznik z ćwiczeniami opartymi na terapii poznawczo-behawioralnej” David Clarke, Aaron T. Beck;

„Wytrenuj swój mózg” Seth J. Gillihan, Jolanta Grygiel.