Choroba afektywna dwubiegunowa - objawy, przyczyny, rozpoznanie, leczenie

Początek zaburzeń dwubiegunowych zaczyna się zwykle przed 40. rokiem życia, a najczęściej występuje między 28. a 35. rokiem życia. Dotyczy w równym stopniu kobiet jak i u mężczyzn.

Średnia długość epizodu depresyjnego to około 3 miesięcy, choć może trwać on nawet około pół roku. Epizody maniakalne natomiast trwają od 2 tygodni do 5 miesięcy i pojawiają się nagle.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

W zależności od fazy choroby, epizodu maniakalnego bądź depresyjnego, występują charakterystyczne dla zaburzenia objawy.

Faza epizodu maniakalnego:

• Symptomy nastroju - zwykle charakteryzuje je m.in.: ekspansywność lub euforia bądź pobudliwość, a także rozdrażnienie, drażliwość.
• Symptomy poznawcze – należą do nich myśli maniakalne, które charakteryzują się np. niewiarą w ograniczenia i zdolności.
• Symptomy motywacyjne – cechuje je m.in. nadmierna aktywność chorego.
• Symptomy somatyczne, fizyczne – przykładem, których może być m.in. ograniczona potrzeba snu.

Faza epizodu depresyjnego:

• obniżony nastrój,
• głęboki smutek,
• poczucie pustki,
• uczucie bezradności,
• utrata zainteresowań i zdolności radowania się,
• apatia oraz zahamowanie aktywności.

Według Międzynarodowej Klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, do często spotykanych objawów depresji należą także:

• osłabienie koncentracji i uwagi,
• niska samoocena i mała wiara w siebie,
• poczucie winy i małej wartości,
• pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości,
• myśli i czyny samobójcze,
• zaburzenia snu,
• zmniejszony apetyt.

Okres remisji

To czas między epizodami ChAD, kiedy nie ma żadnych objawów choroby albo są nieznaczne. Wbrem pozorom, nie oznacza to, że choroba minęła. W okresie remisji nie należy zaniedbywać leczenia pacjenta, nadal pozostawać pod kontrolą lekarza i przyjmować leki.

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej

W przypadku choorby dwubiegunowej wymienia się czynniki neurochemiczne (uzależnione od procesów chemicznych toczących się w tkankach mózgu), genetyczne, biologiczne oraz psychologiczne.

Dodatkowo, wśród przyczyn zaburzeń należy wymienić występowanie chorób afektywnych u krewnych pierwszego stopnia czy osobowość ekstrawertywną.

Rozpoznanie ChAD

Jeśli zaobserwujemy u siebie bądź swoich bliskich silne, niepokojące zmiany nastrojów, należy zgłosić się do specjalisty celem diagnozy. Internista, psychiatra bądź psycholog, po przeprowadzonym wywiadzie oraz odpowiednich badaniach postawi właściwe rozpoznanie i podejmie stosowne leczenie.

W diagnozowaniu zaburzeń afektywnych wykorzystuje się m.in.

• Skalę Manii Younga (Young Mania Rating Scale, YMRS),
• Kwestionariusz Objawów Hipomanii,
• Hypomiania Check List (HCL-32),
• Kwestionariusz nastroju (Mood Disorder Questionnaire, MDQ),
• Skalę Montgomery-Asberg,
• Skalę depresji Becka,
• Skalę depresji Hamiltona.

Skala depresji Hamiltona

Skala depresji Hamiltona jest najczęściej stosowanym testem na depresję w psychiatrii ogólnej. Występuje w dwóch wariantach: 17 i 21 pytań.

Ocenia zachowanie i stan pacjenta w takich obszarach jak:

• nastrój depresyjny
• poczucie winy
• zniechęcenie do życia
• myśli, tendencje samobójcze
• zaburzenia spania oraz zasypiania
• aktywność złożona, praca;
• spowolnienie, zahamowanie;
• niepokój, podniecenie ruchowe;
• lęk – objawy depresyjne i somatyczne;
• objawy somatyczne ogólne;
• utrata libido;
• hipochondria;
• ubytek masy ciała;
• krytycyzm.

Leczenie choroby dwubiegunowej

Leczenie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych polega na długotrwałym stosowaniu odpowiednich leków, m. in.: leków normotymicznych (tzw. stabilizatorów), neuroleptycznych czy przeciwdepresyjnych oraz psychoterapii.

Obecnie proponuje się pacjentom, podobnie jak w zaburzeniach jednobiegunowych, terapie interpersonalną lub poznawczą, wspomagająca stosowanie się przez pacjenta do zaleceń lekarskich.

Bardzo ważna jest edukacja rodzinna, która może zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Interwencje psychospołeczne stanowią cenne wsparcie w leczeniu lekkich do umiarkowanych zaburzeń dwubiegunowych.

Jak postępować z osobą cierpiącą na zaburzenia dwubiegunowe?

ChAD stanowi problem, cierpienie, nie tylko dla samego pacjenta, ale również dla jego otoczenia. Często konsekwencją zaburzeń są problemy małżeńskie, kłopoty w pracy czy w relacjach pacjent – rodzice, pacjent – dzieci.

Nie ma jednej prostej recepty, jak postępować, reagować na zachowania chorego. Wszystko zależy od nasilenia objawów i stadium choroby.

Jeżeli bliska nam osoba znajduje się w fazie depresji – ma problemy z zadbaniem o siebie, posprzątaniem mieszkania czy nawet wstaniem z łóżka, nie zmuszajmy jej, nie róbmy nic na siłę. Ważne jest wówczas wsparcie i okazanie zrozumienia.

Unikajmy stwierdzeń: „weź się w garść” czy „skoro już nie poszłaś/poszedłeś do pracy to przynajmniej zrób coś w domu”. Pomyślmy, skoro trudno jest jej wstać z łóżka, to jak ma sprzątać?

Pamiętajmy, że zachowanie osoby chorej nie wynika z lenistwa, a z choroby na, którą cierpi. Postarajmy się po prostu być z nią, chwalmy nawet za małe postępy, np. „O widzę, że ślicznie się uczesałaś, to wspaniale, robisz postępy”.

Utrzymujmy kontakt z osobą w depresji, rozmawiajmy, jeśli ma ochotę, zaproponujmy spacer, wyjście do miasta, dawajmy jej wybór.

Pamiętajmy również, aby osoba chora regularnie przyjmowała leki oraz uczęszczała na psychoterapię. Jeśli jednak objawy są niepokojące, skonsultujmy się z psychologiem, a w krytycznych wypadkach należy skontaktować się z pogotowiem psychiatrycznym.

Chory w stadium maniakalnym jest pobudzony, bywa chaotyczny, ma poczucie niesamowitej mocy. Osoby w tej fazie mają tendencję do spania po 3–4 godziny dziennie, czują chęć do działania. Postępują niekiedy w sposób niezrozumiały (np. 76-letnia kobieta cierpiąca na to zaburzenie kupiła łódź, a inny chory nabył 5 kompletów takich samych garnków).

Co więcej, człowiek w manii bywa agresywny, nieprzyjemny, czasem autoagresywny. Jeżeli chodzi o epizod manii, to często kontakt z chorym bywa utrudniony, chociażby ze względu na nadmiar wypowiadanych słów, wątków.

Są one czasem nawet niezrozumiałe dla otoczenia, pacjent zaś ma poczucie, że jego myśli „przyspieszają”. Ponadto, osoby te często nie mają poczucia, że coś im dolega. Można też ustalić z chorym, że jeśli pojawią się u niej wczesne objawy manii, to wtedy np. zabierzemy jej karty kredytowe.

Nasze zachowanie w takich sytuacjach także powinno być dostosowane do nasilenia objawów chorego. Przede wszystkim, jeśli są one bardzo nasilone, należy wezwać psychiatrę. Jeśli natomiast chory nie zagraża sobie ani otoczeniu, starajmy się nie wchodzić z nim w polemikę – może to bowiem nasilić objawy, starajmy się wyciszyć i siebie, i pacjenta.

Jeśli z kolei jest w stanie nawiązać z nami logiczny, dość spokojny kontakt, możemy starać się wyjaśnić mu niestosowność jego zachowania czy nasze emocje. Niekiedy bywa to jednak bardzo trudne.

Oprócz problemów w relacjach rodzinnych, cierpiący na zaburzenia dwubiegunowe często mają także kłopoty w pracy. Wynikają one m.in. z niewiedzy i braku zrozumienia choroby przez otoczenie. Należy przy tym zaznaczyć, że osoby z zaburzeniami efektywnymi dwubiegunowymi mogą być bardzo dobrymi i efektywnymi pracownikami.

Ważne jest jedynie, aby odpowiednio z nimi postępować. Przede wszystkim należy pamiętać o udzielaniu wsparcia koledze, koleżance czy podwładnemu. Przykł

Starajmy się mówić o naszych emocjach. Podczas fazy depresyjnej chwalmy np. za to, co udało mu się zrobić, rozmawiajmy z nim, jeśli będzie tego potrzebował.

Podsumowując, nie ma złotego środka co do postępowania z chorym, a działania powinny być dobrane indywidualnie po konsultacji ze specjalistą.

Rokowania i powikłania choroby dwubiegunowej

Znaczne polepszenie samopoczucia chorych jest możliwe. Długotrwała farmakoterapia (leczenie lekami) przynosi wymierne korzyści, jednak bardzo prawdopodobne są nawroty opisywanych zaburzeń.

Skutki choroby dwubiegunowej

Skutki występowania choroby są tożsame ze skutkami epizodu depresyjnego czy maniakalnego np. pogorszenie funkcjonowania społecznego, obniżenie statusu zawodowego i społecznego, wynikające z dłuższych okresów niezdolności do pracy i związanych z tym problemami finansowymi, zaburzenia relacji z bliskimi, rozwody.

Chorzy mają obniżone poczucie własnej wartości, tracą zaufanie do siebie, własnych decyzji i ocen. Istnieje ryzyko samobójstwa.

Zapobieganie ChAD

Zapobieganie zaburzeniom afektywnym dwubiegunowym polega m. in. na zwracaniu uwagi na odpowiednią dietę, wypoczynek, aktywność fizyczną i używaniu odpowiednich metod radzenia sobie ze stresem.

W celu zapobiegania nawrotom choroby stosuje się farmakoterapię, w tym m.in. węglan litu oraz psychoterapię. Postępowanie powinno wyglądać tak, jak w przypadku epizodów depresyjnych i maniakalnych.

Źródła:

• Bilikiewicz A. (red.) Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2007;
• Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. „Vesalius”, Kraków, Warszawa 2000
• Dent J., Close H., Ryder J. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe w: Bennett -Levy J., Butler G., Fennel M. i in. Oksfordzki podręcznik eksperymentów behawioralnych w terapii poznawczej, Alliance Press, Gdynia 2005
• Czabała J.Cz. Podstawowe zaburzenia psychiczne w: Strelau J. (red.) Psychologia Podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk 2002
• psych.waw.pl
• Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L. Psychopatologia. Zyski i S-ka, Poznań 2003;
• Seligman M.E.P. Helplessness. W.H. Freema,& Co., San Francisco 1975.
• www.who.un.org.pl
• Lee Brosan, Brenda Hogan „ An intruduction to coping with depression” Robinson, London 2007
• psychitria.bydgoszcz.eu
• Sęk H., Psychologia Kliniczna t.2, PWN, Warszawa 2013
• Dalton L., Farrington A., Getting through depression with CBT: a young persons`s guide, Blue Stallion Publications Oxon, 2004
• online.synapsis.pl

Dowiedz się więcej: 

Katatonia - objawy, przyczyny i leczenie

Kleptomania – objawy, rozpoznanie i leczenie

Przeczytaj także: Pierwsza wizyta u psychiatry