Choroba afektywna dwubiegunowa - objawy i leczenie

Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD, ang. Bipolar Affective Disorder) charakteryzuje się nawrotami (co najmniej dwoma) epizodów maniakalnych i depresyjnych. Ma charakterystyczne objawy. Po okresie podwyższenia nastroju, wzmożonej energii i aktywności, następuje jego obniżenie, a następnie chwilowy powrót do zdrowia - aż do następnego epizodu chorobowego.

Początek zaburzeń dwubiegunowych zaczyna się zwykle przed 40. rokiem życia, a najczęściej występuje między 28. a 35. rokiem życia. Dotyczy w równym stopniu kobiet, jak i mężczyzn.

Średnia długość epizodu depresyjnego to około 3 miesięcy, choć może trwać on nawet około pół roku. Epizody maniakalne trwają natomiast od 2 tygodni do 5 miesięcy i pojawiają się nagle.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

W zależności od fazy choroby (epizodu maniakalnego bądź depresyjnego) występują charakterystyczne dla dwubiegunowości objawy.

 

Symptomy epizodu maniakalnego:

  • ekspansywność lub euforia,
  • pobudliwość,
  • drażliwość,
  • myśli maniakalne np. niewiara w ograniczenia,
  • nadmierna aktywność,
  • objawy somatyczne i fizyczne – przykładem, których może być m.in. ograniczona potrzeba snu.

Symptomy epizodu depresyjnego:

  • obniżony nastrój,
  • głęboki smutek,
  • poczucie pustki,
  • uczucie bezradności,
  • utrata zainteresowań i zdolności radowania się,
  • apatia oraz zahamowanie aktywności.

Według Międzynarodowej Klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, do często spotykanych objawów depresji należą także:

  • osłabienie koncentracji i uwagi,
  • niska samoocena i mała wiara w siebie,
  • poczucie winy i małej wartości,
  • pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości,
  • myśli i czyny samobójcze,
  • zaburzenia snu,
  • zmniejszony apetyt.

Okres remisji

To czas między epizodami ChAD, kiedy nie ma żadnych objawów choroby dwubiegunowej albo są one nieznaczne. Wbrem pozorom, nie oznacza to, że choroba minęła. W okresie remisji choroby nie należy zaniedbywać leczenia, nadal pozostawać pod kontrolą lekarza i przyjmować leki.

W stanie maniakalnym w chorobie dwubiegunowej może pojawić się np. nadmierny popęd seksualny.

Przyczyny choroby dwubiegunowej

W przypadku choroby dwubiegunowej wymienia się następujące czynniki:

  • neurochemiczne (uzależnione od procesów chemicznych toczących się w tkankach mózgu),
  • genetyczne,
  • biologiczne,
  • psychologiczne.

Dodatkowo, wśród przyczyn zaburzeń należy wymienić występowanie chorób afektywnych u krewnych pierwszego stopnia czy osobowość ekstrawertywną.

Rozpoznanie ChAD

Jeśli zaobserwujemy u siebie bądź swoich bliskich silne, niepokojące zmiany nastrojów, należy zgłosić się do specjalisty celem diagnozy. Internista, lekarz psychiatra bądź psycholog, po przeprowadzonym wywiadzie oraz odpowiednich badaniach, postawi właściwe rozpoznanie i podejmie stosowne leczenie.

W diagnozowaniu zaburzeń afektywnych wykorzystuje się m.in.:

Skala depresji Hamiltona

Skala depresji Hamiltona jest najczęściej stosowanym testem na depresję w psychiatrii ogólnej. Występuje w dwóch wariantach: 17 i 21 pytań.

Ocenia zachowanie i stan pacjenta w takich obszarach jak:

  • nastrój depresyjny,
  • poczucie winy,
  • zniechęcenie do życia,
  • myśli, tendencje samobójcze,
  • zaburzenia spania oraz zasypiania,
  • aktywność złożona, praca,
  • spowolnienie, zahamowanie,
  • niepokój, podniecenie ruchowe,
  • lęk – objawy depresyjne i somatyczne,
  • objawy somatyczne ogólne,
  • utrata libido,
  • hipochondria,
  • ubytek masy ciała,
  • krytycyzm.

Choroba dwubiegunowa charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem depresji i manii.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Leczenie ChAD polega na długotrwałym stosowaniu odpowiednich leków, m.in. leków normotymicznych (tzw. stabilizatorów), neuroleptycznych czy przeciwdepresyjnych, oraz psychoterapii.

Obecnie proponuje się pacjentom, podobnie jak w zaburzeniach jednobiegunowych, terapię interpersonalną lub poznawczą, wspomagającą stosowanie się przez pacjenta do zaleceń lekarskich.

Bardzo ważna jest psychoedukacja rodzinna, która może zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Interwencje psychospołeczne stanowią cenne wsparcie w leczeniu lekkich do umiarkowanych zaburzeń dwubiegunowych.

Jak postępować z osobą chorą na zaburzenia dwubiegunowe?

ChAD stanowi problem i cierpienie nie tylko dla samego pacjenta, ale również dla jego otoczenia. Często konsekwencją zaburzeń są problemy małżeńskie, czy w relacjach pacjent – rodzice, pacjent – dzieci.

Oprócz problemów w relacjach rodzinnych, cierpiący na zaburzenia dwubiegunowe często mają także kłopoty w pracy. Wynikają one m.in. z niewiedzy i braku zrozumienia choroby przez otoczenie. Należy przy tym zaznaczyć, że osoby z zaburzeniami efektywnymi dwubiegunowymi mogą być bardzo dobrymi i efektywnymi pracownikami. 

Nie ma jednej prostej recepty jak postępować i reagować na zachowania chorego. Wszystko zależy od nasilenia objawów i stadium choroby.

Jak zachowuje się osoba z chorobą afektywną dwubiegunową?

Faza depresji

Jeżeli bliska nam osoba znajduje się w epizodzie depresji – ma problemy z zadbaniem o siebie, posprzątaniem mieszkania czy nawet wstaniem z łóżka, nie zmuszajmy jej, nie róbmy nic na siłę. Ważne jest wówczas wsparcie i okazanie zrozumienia. Unikajmy stwierdzeń: „weź się w garść” czy „skoro już nie poszłaś/poszedłeś do pracy to przynajmniej zrób coś w domu”. Pomyślmy - skoro trudno jest jej wstać z łóżka, to jak ma sprzątać?

Pamiętajmy, że zachowanie osoby chorej nie wynika z lenistwa, a z choroby, na którą cierpi. Podczas fazy depresyjnej chwalmy nawet za małe postępy np. „O widzę, że ślicznie się uczesałaś, to wspaniale, robisz postępy”. 

Utrzymujmy kontakt z osobą w depresji, rozmawiajmy (jeśli ma ochotę,) zaproponujmy spacer, wyjście do miasta, dajmy jej wybór.

Pamiętajmy również, aby osoba chora regularnie przyjmowała leki oraz uczęszczała na psychoterapię. Jeśli jednak objawy są niepokojące, skonsultujmy się z psychologiem, a w krytycznych wypadkach należy skontaktować się z pogotowiem psychiatrycznym.

Faza manii

Chory w stadium maniakalnym jest pobudzony, bywa chaotyczny, ma poczucie niesamowitej mocy. Osoby w tej fazie mają tendencję do spania po 3–4 godziny dziennie, czują chęć do działania. Postępują niekiedy w sposób niezrozumiały (np. 76-letnia kobieta cierpiąca na to zaburzenie kupiła łódź, a inny chory nabył 5 kompletów takich samych garnków).

Co więcej, człowiek w manii bywa agresywny, nieprzyjemny, czasem autoagresywny. Jeżeli chodzi o epizod manii, to często kontakt z chorym bywa utrudniony, chociażby ze względu na nadmiar wypowiadanych słów i rozpoczętych wątków.

Wypowiedzi są czasem nawet niezrozumiałe dla otoczenia, pacjent zaś ma poczucie, że jego myśli „przyspieszają”. Ponadto, osoby te często nie mają poczucia, że coś im dolega. Można też ustalić z chorym, że jeśli pojawią się u niego wczesne objawy manii, to wtedy np. ograniczymy tej osobie dostęp do kart kredytowych.

Nasze zachowanie w takich sytuacjach także powinno być dostosowane do nasilenia objawów chorego. Przede wszystkim, jeśli są one bardzo silne, należy wezwać psychiatrę. Jeśli natomiast chory nie zagraża sobie ani otoczeniu, starajmy się nie wchodzić z nim w polemikę – może to bowiem spotęgować objawy. Starajmy się wyciszyć i siebie, i pacjenta.

Jeśli z kolei osoba dotknieta tą chorobą jest w stanie nawiązać z nami logiczny, dość spokojny kontakt, możemy starać się wyjaśnić jej niestosowność zachowania, czy nasze emocje. Niekiedy bywa to jednak bardzo trudne.

Podsumowując, nie ma złotego środka co do postępowania z chorym, a działania powinny być dobrane indywidualnie po konsultacji ze specjalistą.

Jak mogę pomóc komuś z chorobą dwubiegunową?

1. Edukuj się – im więcej wiesz o chorobie, tym bardziej będziesz w stanie pomóc. Na przykład zrozumienie objawów epizodów maniakalnych i depresyjnych może pomóc odpowiednio zareagować podczas poważnych zaburzeń nastroju.

2. Słuchaj – nie zawsze musisz udzielać odpowiedzi lub porad, aby być pomocnym. W rzeczywistości bycie dobrym słuchaczem jest jedną z najlepszych rzeczy, które możesz zrobić dla chorego:

  • aktywnie zwracaj uwagę na to, co mówi chory,
  • zachowaj spokój podczas rozmów,
  • unikaj kłótni,
  • unikaj tematów, które wydają się drażnić lub frustrować.

3. Bądź sojusznikiem – osobie z chorobą dwubiegunową czasem może się wydawać, że cały świat jest przeciwko niej. Nie musisz zgadzać się z zachowaniami i działaniami danej osoby, ale powiedzenie jej, że zawsze będziesz ją wspierać, może być bardzo korzystne.

Osoby z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym często czują się bezwartościowe lub beznadziejne, dlatego potwierdzenie ich mocnych stron i pozytywnych cech może pomóc im łatwiej wyjść z epizodów depresyjnych.

4. Wspieraj w leczeniu – leczenie zwykle obejmuje wiele sesji terapeutycznych i wizyt lekarskich. Chociaż niekoniecznie powinieneś uczestniczyć w tych spotkaniach, możesz pomóc komuś choremu, przyjeżdżając z nim na spotkanie.

5. Zrób plan – zachowania osób z zaburzeniem dwubiegunowym mogą być nieprzewidywalne, zwłaszcza podczas ciężkich epizodów. Ważne jest, aby mieć plan awaryjny, który powinien określać, co należy robić, gdy dana osoba ma np. myśli samobójcze podczas epizodu depresji lub jeśli wymyka się spod kontroli podczas epizodu maniakalnego.

Dobrze jest mieć także codzienne plany, na czas między ekstremalnymi epizodami choroby, np. co zrobić, gdy chory czuje nadchodzącą zmianę nastroju lub jak ma wykonywać obowiązki domowe lub inne codzienne czynności, gdy nie ma energii. Plany te należy sporządzać, gdy chory jest spokojny i w stabilnym stanie. Najlepiej je zapisać, aby można łatwo do nich wrócić.

Czasami w fazie manii lub hipomanii osoby chore mogą stać się dość impulsywne. Można poprosić bliską osobę - gdy czuje się dobrze - o zgodę na trzymanie za nią gotówki lub kart kredytowych w czasie fazy maniakalnej, co zminimalizuje potencjalne szkody finansowe.

Trzeba jednak przygotować się na wrogość okazywaną przez bliską osobę, gdy „zażąda”, aby oddać jej karty kredytowe lub gotówkę. Zastanów się, czy możesz sobie z tym poradzić, zanim zgodzisz się w ten sposób wspierać bliską osobę.

6. Wspieraj, nie naciskaj – twoje wsparcie może być bardzo pomocne. Musisz jednak wiedzieć, kiedy się wycofać i pozwolić interweniować lekarzowi lub psychiatrze. Chociaż osoby z zaburzeniem afektywnym są w stanie podejmować świadome decyzje, musisz zrozumieć, kiedy ich nastroje i zachowania są poza ich kontrolą.

7. Bądź wyrozumiały – trudno zrozumieć, czego doświadczają osoby z zaburzeniami psychicznymi. Osoby z chorobą dwubiegunową mogą nie wiedzieć, dlaczego ich nastroje się zmieniają. Próba zrozumienia, przez co przechodzi dana osoba i zaoferowania wsparcia, może mieć duży wpływ na to, jak się czuje.

8. Nie zaniedbuj siebie – gdy dbasz o osobę z chorobą dwubiegunową, możesz łatwo zapomnieć o własnym zdrowiu psychicznym. Zanim komuś pomożesz, musisz upewnić się, że masz na to czas i zasoby emocjonalne.

 9. Jeśli pomagasz osobie z chorobą dwubiegunową i wydaje Ci się, że sytuacja staje się zbyt trudna, skontaktuj się z psychiatrą prowadzącym leczenie. Wezwij pomoc, jeśli dana osoba staje się obelżywa lub grozi wyrządzeniem krzywdy sobie lub innym.

Rokowania i powikłania choroby dwubiegunowej

Znaczne polepszenie samopoczucia chorych jest możliwe. Długotrwała farmakoterapia (leczenie lekami) przynosi wymierne korzyści, jednak bardzo prawdopodobne są nawroty opisywanych zaburzeń.

Skutki choroby dwubiegunowej

Skutki występowania choroby są tożsame ze skutkami epizodu depresyjnego czy maniakalnego np. pogorszenie funkcjonowania społecznego, obniżenie statusu zawodowego i społecznego, wynikające z dłuższych okresów niezdolności do pracy i związanych z tym problemami finansowymi, zaburzenia relacji z bliskimi, rozwody.

Chorzy mają obniżone poczucie własnej wartości, tracą zaufanie do siebie, własnych decyzji i ocen. Istnieje ryzyko samobójstwa.

Zapobieganie ChAD

Zapobieganie zaburzeniom afektywnym dwubiegunowym polega m. in. na zwracaniu uwagi na odpowiednią dietę, wypoczynek, aktywność fizyczną i używaniu odpowiednich metod radzenia sobie ze stresem.

W celu zapobiegania nawrotom choroby stosuje się farmakoterapię, w tym m.in. węglan litu, oraz psychoterapię. Postępowanie powinno wyglądać tak, jak w przypadku epizodów depresyjnych i maniakalnych.

Źródła:

  • Bilikiewicz A. (red.) Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2007;
  • Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. „Vesalius”, Kraków, Warszawa 2000
  • Dent J., Close H., Ryder J. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe w: Bennett -Levy J., Butler G., Fennel M. i in. Oksfordzki podręcznik eksperymentów behawioralnych w terapii poznawczej, Alliance Press, Gdynia 2005
  • Czabała J.Cz. Podstawowe zaburzenia psychiczne w: Strelau J. (red.) Psychologia Podręcznik akademicki, GWP, Gdańsk 2002
  • psych.waw.pl
  • Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L. Psychopatologia. Zyski i S-ka, Poznań 2003;
  • Seligman M.E.P. Helplessness. W.H. Freema,& Co., San Francisco 1975.
  • www.who.un.org.pl
  • Lee Brosan, Brenda Hogan „ An intruduction to coping with depression” Robinson, London 2007
  • psychitria.bydgoszcz.eu
  • Sęk H., Psychologia Kliniczna t.2, PWN, Warszawa 2013
  • Dalton L., Farrington A., Getting through depression with CBT: a young persons`s guide, Blue Stallion Publications Oxon, 2004
  • online.synapsis.pl

Dowiedz się więcej: 

Katatonia - objawy, przyczyny i leczenie

Kleptomania – objawy, rozpoznanie i leczenie

Przeczytaj także: Pierwsza wizyta u psychiatry

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 13.06.2017
Data ostatniej aktualizacji 12.02.2024