Problem obłożnie chorych, czyli podstawowe informacje o odleżynach
Odleżyna to ograniczona martwica tkanek, powstała w wyniku zaburzeń ukrwienia spowodowanych długotrwałym lub powtarzającym się uciskiem wywieranym na ciało chorego, a w wyniku tego na naczynia żylne i tętnicze. Stan ten może dotyczyć naskórka, całej grubości skóry, tkanki podskórnej, mięśni i kości. W otoczeniu odleżyny toczy się zwykle proces zapalny i często występują zachyłki z wydzieliną ropną sięgające w różnych kierunkach nieraz na znaczną odległość.
Problem odleżyn dotyczy przede wszystkim osób obłożnie chorych, mających trudności z poruszaniem się. Na skutek długotrwałego ucisku skóry i tkanki podskórnej oraz działania sił ścierających dochodzi u takich pacjentów do zaburzeń w krążeniu krwi, a następnie obumarcia komórek, martwicy tkanek i powstania owrzodzeń.
Zapobieganie odleżynom i ich eliminacja
Leczenie odleżyn ma na celu zapobieganie powiększaniu się rany oraz jeśli jest to możliwe jej całkowitą eliminację. Czas trwania tego procesu jest uzależniony od stopnia zaawansowania martwicy.
W początkowych stadiach odleżyn działania lecznicze są krótkotrwałe i nie wymagają dużych nakładów finansowych. Polegają na stosowaniu odpowiednich opatrunków oraz zapewnieniu choremu możliwie najbardziej komfortowych warunków rekonwalescencji, eliminujących przyczyny powstania odleżyn.
W bardziej zaawansowanych przypadkach proces leczenia jest długotrwały i kosztowny. Konieczna może okazać się także interwencja chirurgiczna. Obecnie obok standardowych jałowych kompresów gazowych oraz maści w leczeniu odleżyn stosuje się specjalistyczne opatrunki, zapewniające w ranie wilgotne środowisko, przyspieszające proces gojenia. Opatrunki takie eliminują nadmierną ilość wysięku i toksycznych elementów. Istotną ich cechą jest również to, że nie przylegają bezpośrednio do rany, tworząc barierę ochroną dla bakterii oraz zabezpieczają ją przed otarciami i zabrudzeniami.
Pomocne przy leczeniu odleżyn mogą być także:
- żele hydrożelowe,
- błony poliuretanowe,
- maści z alantoiną.
Należy jednak zaznaczyć, że leczenie odleżyn powinno przebiegać zgodnie z zaleceniami lekarza, a w szczególnie zaawansowanych przypadkach musi być prowadzone w szpitalach lub specjalistycznych placówkach.
Przyczyny powstawania odleżyn
Powstanie odleżyn determinowane jest przez wiele czynników. Wśród nich można jednak wyróżnić trzy najważniejsze. Są to:
- miejscowy ucisk (ciśnienie),
- tarcie,
- boczne siły ścinające.
U pacjentów przybywających przez dłuższy czas w jednej określonej pozycji (siedzącej lub leżącej) dochodzi do obumarcia tkanek. Do niedawna za nacisk powodujący zamknięcie dopływu krwi do komórek, a tym samym śmierć tkanek uznawano nacisk o wartości ciśnienia większej niż 20 mm Hg. Obecnie jednak przyjmuje się także mniejsze wartości, jeśli nacisk trwa odpowiednio długo.
Równocześnie z procesem zamknięcia światła naczyń krwionośnych dochodzi do śródbłonowych uszkodzeń w mikrokrążeniu, spowodowanych siłami ścinającymi, które działają w płaszczyźnie równoległej i powodują jej przesuwanie względem struktur położonych głębiej. Dodatkowo proces powstania odleżyn przyspieszają pojawiające się otarcia, będące bezpośrednimi uszkodzeniami skóry.
Wystąpienie odleżyn u każdego pacjenta jest sprawą indywidualną. Można jednak wytypować kilkanaście czynników zwiększających prawdopodobieństwo wystąpienia tej dolegliwości:
- unieruchomienie na wózku inwalidzkim lub łóżku,
- podeszły wiek (75+),
- nieprawidłowa masa ciała (niedożywienie, nadwaga),
- czynniki naczyniowe: cukrzyca, miażdżyca,
- upośledzone odczuwanie bodźców zewnętrznych,
- nietrzymanie zwieraczy,
- stan skóry.
Odleżyny pojawią się przede wszystkim u pacjentów z długotrwałym unieruchomieniem. Zbyt długie przebywanie w jednej i ten samej pozycji oraz brak możliwości przenoszenia ciężaru ciała zwiększa ryzyko martwicy tkanek. Dodatkowo istotnym czynnikiem jest wiek pacjenta. Im wyższy, tym skóra zawiera mniej kolagenu i elastyny, tym samym jest bardziej podatna na urazy i otarcia, spada także jej zdolność do regeneracji.
Ważną rolę odrywa także sama budowa ciała chorego. U osób wychudzonych tkanka podskórna jest słabo rozwinięta, skóra pokrywa bezpośrednio kości, przez co nacisk jest silniejszy w miejscach wyniosłości kostnych i ścięgien. U pacjentów otyłych występuje natomiast większe ryzyko pojawienia się sił ścinających i problemów z prowadzeniem odpowiedniej profilaktyki. Masa ciała chorego powoduje zwiększony ucisk, w rezultacie czego dochodzi do zahamowania dopływu krwi do uciskanych tkanek.
Wystąpienie odleżyn szczególnie niebezpieczne jest u osób z upośledzeniem odczuwania bólu. U pacjentów z uszkodzeniem rdzenia kręgowego dochodzi do trwałego porażenia czuciowego, powodującego bezbolesność w miejscu działania czynnika patogenicznego. Niemożliwe jest także wystąpienie mechanizmu ostrzegawczego, skłaniającego do zmiany pozycji ciała.
Ryzyko wystąpienia odleżyn wzrasta także w sytuacjach nie trzymania przez pacjenta moczu i kału. W takich przypadkach może dojść do maceracji skóry, powodując, że jest ona bardziej podatna na urazy mechaniczne.
Ryzyko wystąpienia odleżyn - rozpoznanie
Pierwszym sygnałem alarmującym o ryzyku wystąpienia odleżyn jest niewielki obrzęk w miejscu ucisku, który z czasem powiększa się i ulega zasinieniu, a w momencie gdy dojdzie do otarcia, z rany zaczyna się wydobywać płyn surowiczy.
Odleżyny powstają przede wszystkim w miejscach narażonych na długotrwały ucisk.
U osób długotrwale leżących na plechach są to:
- pośladki (okolice kości guzicznej i krzyżowej),
- pięty,
- łopatki,
- odcinek ciała wzdłuż kręgosłupa.
Pacjenci leżący na boku narażeni są na pojawienie się odleżyn:
- w okolicach stawu biodrowego,
- po wewnętrznej stronie kolan,
- na kostkach nóg
- na małżowinach usznych.
U osób poruszających się na wózkach inwalidzkich martwica tkanek może wystąpić:
- w okolicy kości ogonowej,
- guzów kulszowych,
- pod kolanami,
- w okolicy pięt,
- na łopatkach.
Objawy wystąpienia i skala oceny odleżyn
Objawy wystąpienia odleżyn są różne w zależności od stopnia zaawansowania procesów martwiczych. W praktyce do właściwego rozpoznania i klasyfikacji wykorzystuje się różnego rodzaju skale. Najczęściej stosowaną jest pięciostopniowa skala Torrance'a.
Faza I
W pierwszej fazie powstania odleżyn dochodzi do pojawienia się zaczerwienień, które na skutek uciśnięcia palcem a następnie usunięcia nacisku stają się bledsze. Świadczy to o jeszcze prawidłowym działaniu mikrokrążenia w tkankach.
Faza II
W fazie drugiej zaczerwienienie przestaje blednąć. Dodatkowo pojawia się obrzęk, uszkodzenie naskórka i pęcherze. Pacjent zaczyna odczuwać ból.
Faza III
Trzeci stopień odleżyn w skali Torrance’a obejmuje całą grubość skóry aż do granicy z tkanką podskórną. Bardzo wyraźnie wyodrębniają się granice rany, wokół których powstaje obrzęk i zarumienienie. Na dnie odleżyny zbiera się czerwona ziarnina lub żółte masy tkanek.
Faza IV
Odleżyny czwartego stopnia dotyczą martwicy tkanek podskórnych, a w niektórych przypadkach także tkanek otaczających. Uszkodzenie rozprzestrzenia się w stronę tłuszczowej tkanki podskórnej, dochodzi do kości. Brzegi rany są widocznie wydzielone, a jej dno wypełnią masy rozpadających się tkanek i czarna martwica.
Faza V
Ostatni stopień skali Torrance’a dotyczy martwicy powięzi i mięśni, a następnie także kości i stawów. Wewnątrz rany znajdują się rozpadające się i wyciekające z niej masy tkanek oraz czarna (lub czarno-brązowa) martwica. W efekcie odleżyn piątego stopnia może dojść do zakażenia całego organizmu, czyli sepsy.
Leczenie odleżyn – najważniejsza profilaktyka
Odleżyny są dla chorego przyczyną wielu dodatkowych komplikacji i cierpień. W najostrzejszych przypadkach mogą prowadzić nawet do śmierci pacjenta. Dlatego też bardzo istotnym jest podjęcie odpowiednich działań na wczesnym etapie ich wystąpienia. Proces leczenia powinien obejmować:
- klasyfikację odleżyn,
- ocenę i monitorowanie procesu gojenia ran,
- zastosowanie odpowiedniej diety, uzupełniającej niedobory pokarmowe i wodne u pacjenta,
- ocenę bólu i wdrożenie metod jego eliminacji,
- wybór najodpowiedniejszych opatrunków,
- zapewnienie choremu możliwie najbardziej komfortowych warunków leczenia, tj. wybór powierzchni podparcia i właściwe ułożenie ciała, zmniejszające ucisk na uszkodzone tkanki.
Leczenie odleżyn może okazać się procesem długotrwałym i znacznie obniżającym komfort życia pacjenta. Dlatego też bardzo istotne są działania profilaktyczne, mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia martwicy tkanek, a przypadku pojawienia się odleżyn złagodzenie ich przebiegu. Zabiegi profilaktyczne powinny być bowiem kontynuowane w sytuacji pojawienie się ran.
Aby zobaczyć listę dermatologów w swoim mieście, kliknij tutaj.
Profilaktyka przeciwodleżynowa skupia się na czterech aspektach:
- pielęgnacji skóry,
- pozycji ciała,
- sprzętu i urządzeń pomocniczych,
- diety.
Skóra pełni funkcję bariery ochronnej dla tkanek położonych głębiej. Zabezpiecza je przed urazami, bezpośrednim uciskiem oraz wnikaniem szkodliwych substancji chemicznych. Dlatego ważne jest utrzymanie jej prawidłowej struktury, odczynu i ciągłości. W tym celu należy dbać o dokładne osuszanie skóry, jej natłuszczenie, pobudzenie mikrokrążenia i zabezpieczenie skóry przed kontaktem z kałem czy moczem.
Zmiany pozycji ciała
Istotnym aspektem w profilaktyce przeciwodleżynowej jest sama pozycja ciała chorego. Ryzyko wystąpienia martwicy tkanek jest największe u osób przewlekle chorych, mających ograniczoną możliwość zmiany pozycji ciała, osób z ciężkimi urazami centralnego układu nerwowego oraz osób nieprzytomnych. Aby zapobiec wystąpieniu odleżyn zaleca się zmianę pozycji ciała chorego co dwie-trzy godziny. Należy także zachęcać pacjenta o ile jest to możliwie do wykonywania samodzielnych ruchów. W przypadku osób całkowicie unieruchomionych do zmiany pozycji stosuje się metodę „hamaka” lub urządzenia pomocnicze. Ważne jest także stosowanie odpowiedniej pościeli – miękkiej, niekrochmalonej, wykonanej z flaneli lub kory. Chory nie powinien również leżeć na szwach, zagięciach czy okruchach.
Materace przeciwodleżynowe
W profilaktyce i leczeniu odleżyn bardzo dużą rolę odgrywa sprzęt i urządzenia pomocnicze:
- wałki,
- poduszki,
- materace przeciwodleżynowe,
- wózki do przewożenia,
- zintegrowane systemy do higieny osobistej, transportu i hydroterapii.
Rozwój medycyny i techniki znacznie ułatwia opiekę nad osobami narażonymi na wystąpienie odleżyn. Najpopularniejszymi rozwiązaniami są materace przeciwodleżynowe. Należy jednak zaznaczyć, że korzystanie z nich nie zwalnia z konieczności zmiany pozycji ciała pacjenta. Materace są jedynie kolejnym elementem profilaktyki. Obecnie na rynku dostępnych jest kilka ich typów:
- statyczne (stałociśnieniowe) – rozkładają ciężar osoby leżącej na jak największej powierzchni, zmniejszającym tym samym nacisk jednostkowy;
- dynamiczne (zmiennociśnieniowe) – gwarantują dopływ krwi do tkanek przez zmienny ucisk na ciało. Składają się z materaca i zasilacza powietrznego. Materace zbudowane są najczęściej z dwóch, trzech rzędów komór na przemian wypełnianych powietrzem. Ciało chorego podpierane jest naprzemiennie w różnych miejscach.
Zdrowe odżywianie
Ostatnim aspektem profilaktyki przeciwodleżynowej jest właściwa dieta – wysokobiałkowa, wysokokaloryczna i pełnowartościowa – zapewniająca pacjentowi energię do walki z chorobą. Istotnym jest także dostarczenia choremu odpowiedniej ilości płynów. Niedobory wody negatywnie wpływają na funkcjonowanie organizmu oraz utrudniają proces leczenia. Nie bez znaczenia jest również regularność i częstotliwość posiłków – 4-5 razy dziennie.
Zalecane postępowanie:
- Dbaj o dokładne osuszenie ciała, aby zapobiec maceracji i pękaniu naskórka.
- Stosuj codzienną kąpiel, jeśli nie ma ku temu przeciwwskazań medycznych.
- Dbaj o odpowiednie natłuszczenie skóry preparatami na bazie z lanoliny, wazeliny lub oliwką dziecięcą.
- Wykonuj masaże i oklepywanie narażonych miejsc, w celu pobudzenia mikrokrążenia,
- Zwróć szczególną uwagę na okolice narażone na zanieczyszczenie kałem i moczem,
- Zapobiegaj powstaniu samouszkodzeń na skórze chorego np. poprzez obcinanie paznokci.
- Zadbaj o odpowiednio kaloryczną, zbilansowaną dietę chorego.
Dowiedz się więcej:
Kurzajka (brodawka wirusowa) - leczenie, przyczyny [INFOGRAFIKA]
Przebarwienia skórne, plamy na skórze
Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci i dorosłych - objawy i leczenie
Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. |