Miażdżyca – objawy, leczenie i dieta

Miażdżyca tętnic nazywana jest „najczęstszym zabójcą ludzkości”. Spowodowane przez miażdżycę choroby serca i naczyń to główna przyczyna zgonów niemal na całym świecie. Szacuje się, że podwyższony poziom cholesterolu, który jest istotnym czynnikiem rozwoju miażdżycy, ma około 18 mln dorosłych Polaków. Na szczęście rozwojowi miażdżycy i jej powikłaniom można zapobiegać. Istnieje też wiele metod terapii. Sprawdź, na czym polega leczenie, profilaktyka i dieta przy miażdżycy.
Miażdżyca - leczenie i dieta.
Miażdżyca - leczenie i dieta.

Czym jest miażdżyca tętnic?

Miażdżyca (arterioskleroza, stwardnienie tętnic) jest postępującą chorobą tętnic, która polega na zwężaniu się ich światła. Tętnice to naczynia krwionośne, dzięki którym komórki organizmu zaopatrywane są w niezbędny im tlen i substancje odżywcze.

Miażdżyca może obejmować tętnice prowadzące do różnych narządów, np.:

  • serca,
  • mózgu,
  • nerek,
  • kończyn.

Konsekwencją miażdżycy jest niedotlenienie poszczególnych narządów.

Miażdżyca może obejmować m.in. tętnice mózgu.

Przyczyny miażdżycy

Przyczyną zmniejszenia światła tętnic jest – wyrastająca na ich ścianach – blaszka miażdżycowa, która składa się m.in. z cholesterolu. Pęknięcie i oderwanie się blaszki miażdżycowej prowadzi do powstania zakrzepu, którego skutkiem może być zawał serca czy udar mózgu.

Zmiany miażdżycowe powstają, gdy nagromadzenie lipidów w tętnicach prowadzi do ich zwężenia.

Rozwój miażdżycy tętnic zależy od wielu czynników – zarówno takich, na które mamy wpływ  (modyfikowalnych), jak i niemodyfikowalnych.

Modyfikowalne czynniki ryzyka miażdżycy:

  • nieprawidłowe żywienie,
  • palenie tytoniu,
  • siedzący tryb życia,
  • zwiększone stężenie „złego” cholesterolu LDL,
  • małe stężenie „dobrego” cholesterolu HDL,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • otyłość,
  • cukrzyca.

Niemodyfikowalne czynniki ryzyka miażdżycy:

  • wiek,
  • płeć,
  • obecność powikłań miażdżycy,
  • przedwczesne choroby sercowo-naczyniowe u krewnych pierwszego stopnia.

Objawy miażdżycy

Miażdżyca może zacząć się rozwijać już w dzieciństwie i początkowo przebiega bezobjawowo. Symptomy pojawiają się, kiedy dotknięta chorobą tętnica jest już zwężona w 50 proc. Ma to zazwyczaj miejsce około 50. roku życia.

Objawy miażdżycy są różnorodne i zależą od tego, której tętnicy dotyczy zwężenie.

Najczęstsze objawy miażdżycy to:

  • bóle w klatce piersiowej - tzw. bóle wieńcowe są objawem choroby wieńcowej (choroby niedokrwiennej serca). Początkowo pojawiają się po wysiłku, a wraz z postępem choroby – także w spoczynku. Symptomy te są związane ze zwężeniem tętnicy prowadzącej do serca,
  • duszność,
  • zmęczenie,
  • ból w dolnej części pleców,
  • chromanie przestankowe – jest to silny ból łydki, występujący w trakcie szybkiego marszu, który znika po jego zakończeniu. Tak objawia się miażdżyca kończyn dolnych,
  • dezorientacja, zawroty głowy, częściowy niedowład - pojawiają się, gdy zwężone są tętnice prowadzące krew do mózgu,
  • zaburzenia erekcji (impotencja),
  • zdrętwiałe, bolesne i zimne ręce oraz stopy,
  • zmiany skórne - żółte zgrubienia w okolicy powiek, w zgięciu łokcia czy pod piersiami oraz guzki na ścięgnach nadgarstków i ścięgnie Achillesa. Te objawy miażdżycy występują stosunkowo rzadko.

Badania na miażdżycę

Nie ma jednego badania pozwalającego na zdiagnozowanie miażdżycy. W celu rozpoznania choroby lekarz może zlecić m.in.:

  • badanie krwi - ma na celu sprawdzenie poziomu całkowitego cholesterolu, a także jego frakcji LDL, HDL i trójglicerydów,
  • USG Dopplera - służy ocenie stanu tętnic. Działa tak samo jak klasyczne urządzenie USG, ale aparatura wykorzystuje ultradźwięki i tzw. efekt Dopplera,
  • tomografię komputerową lub koronarografię - pozwalają na ocenę stanu tętnic wieńcowych (okalających serce),
  • Elektrokardiogram (EKG) - mierzy aktywność elektryczną w sercu w poszukiwaniu obszarów o zmniejszonym przepływie krwi,
  • test wytrzymałościowy (test tolerancji wysiłku) - dzięki niemu lekarz zmonitoruje tętno i ciśnienie krwi podczas aktywności na bieżni lub rowerze stacjonarnym.

Leczenie miażdżycy

Twardnienia tętnic nie można odwrócić, ale leczenie przyczyn leżących u podstaw tego zjawiska oraz zmiany w stylu życia mogą pomóc spowolnić proces miażdżycowy i zapobiec jego powikłaniom.

Zalecane w miażdżycy zmiany w stylu życia obejmują:

  • spożywanie zdrowej diety - powinna się ona charakteryzować niską zawartością tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans i cholesterolu pokarmowego,
  • regularna aktywność fizyczna - 30 do 60 minut dziennie przez 6 dni w tygodniu,
  • rzucenie palenia,
  • ograniczenie picia alkoholu - u osób, które mają wysokie trójglicerydy (≥ 500 mg/dl), zaleca się całkowitą rezygnację z napojów procentowych,
  • utrata wagi (w przypadku nadwagi lub otyłości) - ma zasadnicze znaczenie w leczeniu podwyższonych trójglicerydów,
  • kontrolowanie stresu,
  • leczenie chorób związanych z miażdżycą, takich jak nadciśnienie, wysoki poziom cholesterolu i cukrzyca.

Możemy zminimalizować ryzyko pojawienia się miażdżycy dzięki odpowiednim zmianom w stylu życia.

Leki na miażdżycę

W zapobieganiu postępowi miażdżycy pomagają również leki. W stwardnieniu tętnic stosuje się:

  • leki obniżające poziom cholesterolu (w tym z grupy statyn i fibratów),
  • leki przeciwpłytkowe i antykoagulanty, które zapobiegają krzepnięciu krwi i zatykaniu się tętnic (należy do nich np. kwas acetylosalicylowy, który znajduje się np. w aspirynie),
  • leki z grupy beta-adrenolityków (beta-blokerów) lub blokerów kanałów wapniowych, obniżające ciśnienie krwi,
  • leki moczopędne, które pomagają obniżyć ciśnienie krwi,
  • leki z grupy tzw. inhibitorów ACE, które pomagają zapobiegać zwężeniu tętnic.

Dieta przy miażdżycy

Odpowiednia dieta to jeden z ważnych elementów leczenia i zapobiegania rozwojowi miażdżycy. Chorym zalecane są następujące zmiany w jadłospisie:

  • ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych - tłuszcze nasycone znajdują się w tłustych produktach mlecznych, tłustych mięsach i wędlinach, smalcu, słoninie czy boczku. W diecie antymiażdżycowej należy je zastępować tłuszczami nienasyconymi, w które obfituje olej rzepakowy, oliwa z oliwek, orzechy, pestki dyni i słonecznika, siemię lniane czy tłuste ryby morskie (łosoś, śledź, sardynka, makrela),
  • ograniczenie spożycia tłuszczów trans - są one obecne w słodyczach, słonych przekąskach, chipsach, frytkach, daniach typu fast food i twardych margarynach,
  • ograniczenie spożycia cholesterolu pokarmowego - zawierają go m.in. tłuste mięsa i tłuste produkty mleczne oraz jajka. Przy wysokim cholesterolu zaleca się jedzenie 2-3 jajek tygodniowo,
  • ograniczenie spożycia cukrów prostych. Znajdują się one np. w cukrze, miodzie, dżemach czy słodyczach,
  • ograniczenie spożycia soli - można ją zastąpić przyprawami czy ziołami,
  • zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego - obniża on stężenie cholesterolu i daje poczucie sytości, co pomaga w przypadku diety odchudzającej. Znajduje się w płatkach owsianych, produktach z pełnego ziarna, warzywach i owocach (w tym suszonych),
  • jedzenie produktów zawierających węglowodany złożone - są one zawarte w grubych kaszach, brązowym ryżu i makaronach, pieczywie razowym i graham. Ograniczyć za to należy spożycie jasnego pieczywa, białych makaronów, ryżu oraz ziemniaków,
  • spożywanie warzyw i owoców - znajduje się w nich błonnik pokarmowy oraz witaminy i związki antyoksydacyjne, które zapobiegają przekształcaniu się cząsteczek cholesterolu LDL w formę szkodliwą dla organizmu. Warzywa strączkowe zawierają dodatkowo białko o korzystnym składzie,
  • sięganie po żywność wzbogacaną w sterole lub stanole roślinne - sterole i stanole roślinne zmniejszają wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. Tych związków należy szukać w składzie margaryn i jogurtów,
  • zwrócenie uwagi na sposób przyrządzania potraw - należy unikać smażenia. Zamiast tego można gotować, dusić bez dodatku tłuszczu lub piec.

Kaloryczność diety przy miażdżycy powinna być dobrana indywidualnie, tak by osiągnąć lub utrzymać prawidłową wagę.

Co jeść, żeby cofnąć miażdżycę?

Jadłospis przy miażdżycy można wzbogacić o zioła, przyprawy i produkty, które mają działanie antyoksydacyjne (chronią przed skutkami zniszczeń wywoływanych przez wolne rodniki), przeciwzapalne i obniżające poziom cholesterolu. Należą do nich:

  • czosnek - pomaga w leczeniu i profilaktyce wielu dolegliwości. Ma właściwości przeciwzapalne i obniża stężenie „złego” cholesterolu LDL i trójglicerydów,
  • głóg - obniża poziom cholesterolu,
  • karczochy - obniżają poziom „złego” cholesterolu LDL i podwyższają poziom „dobrego” cholesterolu HDL,
  • siemię lniane - jest bogate m.in. w błonnik pokarmowy i kwasy Omega 3. Dzięki temu obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz ma działanie przeciwkrzepliwe,
  • ostropest plamisty - obniża cholesterol, wspomaga zdrowie wątroby,
  • czarnuszka - obniża poziom „złego” cholesterolu i podwyższa poziom „dobrego” cholesterolu,
  • imbir - obniża poziom „złego” cholesterolu i ciśnienie krwi,
  • kurkuma - zawiera kurkuminę, która ma m.in. właściwości przeciwzapalne i obniża poziom cholesterolu,
  • zielona herbata - zapobiega uszkodzeniom komórek tętnic, wywoływanych przez wolne rodniki.

Warto dodać, że włączenie tych produktów do jadłospisu, nie zwalnia nas ze stosowania preparatów zapisanych przez lekarza i zasad diety antymiażdżycowej, które opisaliśmy powyżej.

Operacja miażdżycy

W cięższych przypadkach miażdżycy tętnic, może być konieczne zastosowanie metod chirurgicznych.

Operacje i zabiegi w leczeniu miażdżycy:

  • by passy - podczas operacji z naczynia pochodzącego z wybranego miejsca w ciele tworzy się „obwodnicę” (pomost), aby przekierować krew wokół zablokowanej albo zwężonej tętnicy,
  • terapia trombolityczna - służy rozpuszczaniu skrzepu krwi poprzez wstrzyknięcie leku do zajętej chorobą tętnicy,
  • angioplastyka - polega na rozszerzeniu tętnicy przy pomocy balonu umieszczonego na cienkiej, elastycznej rurce, zwanej cewnikiem. Podczas większości zabiegów angioplastyki do tętnicy wszczepiane są stenty, które zapobiegają ponownemu ograniczeniu przepływu krwi,
  • endarterektomia - jest to chirurgiczne usunięcie blaszek miażdżycowych z tętnicy. To metoda leczenia miażdżycy tętnicy szyjnej, która zaopatruje mózg,
  • aterektomia - to rzadziej stosowany technika, która polega na wycięciu blaszki miażdżycowej z tętnic za pomocą narzędzia przypominającego wiertło.

Tętnica przed i po zastosowaniu balonu poszerzającego (angioplastyka)

Miażdżyca powikłania

Powikłania miażdżycy również zależą od tego, które tętnice są zwężone lub zablokowane.

Do powikłań miażdżycy należą:

  • choroba niedokrwienna serca,
  • zawał serca,
  • miażdżyca tętnic szyjnych - rozwija się, kiedy choroba zwęża tętnice w pobliżu mózgu. Może spowodować przejściowy atak niedokrwienny lub udar mózgu,
  • tętniaki - te wybrzuszenia w ścianie tętnicy mogą pojawić się w dowolnym miejscu w organizmie. Możliwym powikłaniem pęknięcia tętniaka jest m.in. zagrażające życiu krwawienie wewnętrzne,
  • miażdżyca tętnic obwodowych - zmniejsza przepływ krwi do rąk i nóg. Skutkiem tego chory jest mniej wrażliwy na ciepło i zimno, co zwiększa ryzyko oparzeń lub odmrożeń. W rzadkich przypadkach słabe krążenie w ramionach lub nogach może powodować śmierć tkanki,
  • niewydolność nerek - jest konsekwencją miażdżycy tętnic prowadzących do nerek,
  • zgon.

Warto wiedzieć, że zawał serca czy udar mózgu, mogą wystąpić także u osób, które wcześniej nie odczuwały objawów miażdżycy. Ma to związek z faktem, że największą skłonność do pękania ma młoda blaszka miażdżycowa.

Zapobieganie miażdżycy

Styl życia, który zaleca się w leczeniu miażdżycy, pomaga również w jej zapobieganiu. Chodzi zarówno o tzw. prewencję pierwotną, jak i wtórną (prowadzoną np. u osób po zawale serca w celu zapobieżenia kolejnemu zawałowi). Zasady tego stylu życia to:

  • rzucenie palenia,
  • stosowanie zdrowej diety,
  • regularna aktywność fizyczna,
  • utrzymywanie należnej wagi.

Udowodniono, że w zapobieganiu chorobom układu krążenia powodowanym miażdżycą pomaga stosowanie diety śródziemnomorskiej. Jej najważniejsze zasady to:

  • duże spożycie dobrych kwasów tłuszczowych - są zawarte np. w tłustych rybach morskich, oliwie z oliwek, oleju rzepakowym czy orzechach,
  • duże spożycie antyoksydantów - ich źródłem są warzywa i owoce,
  • duże spożycie produktów bogatych w błonnik - należą do nich pełnoziarniste produkty zbożowe oraz warzywa i owoce,
  • małe spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych - są obecne w tłustych mięsach i wędlinach oraz tłustych produktach mlecznych.

Zasady profilaktyki przeciwmiażdżycowej należy stosować od najmłodszych lat. Dla późniejszego zapobiegania rozwojowi miażdżycy u dziecka ma również znaczenie styl życia matki przed poczęciem i w ciąży oraz karmienie piersią.

Prezentowanych informacji o charakterze medycznym nie należy traktować jako wytycznych postępowania medycznego w stosunku do każdego pacjenta. O postępowaniu medycznym, w tym o zakresie i częstotliwości badań diagnostycznych i/lub procedur terapeutycznych decyduje lekarz indywidualnie, zgodnie ze wskazaniami medycznymi, które ustala po zapoznaniu się ze stanem pacjenta. Lekarz podejmuje decyzję w porozumieniu z pacjentem. W przypadku chęci realizacji badań nieobjętych wskazaniami lekarskimi, pacjent ma możliwość ich odpłatnego wykonania. Należy potwierdzić przy zakupie badania szczegóły do jego przygotowania.
Data dodania 09.10.2018
Data ostatniej aktualizacji 10.01.2024