Zaburzenia lękowe - objawy, przyczyny, leczenie

Czym są zaburzenia lękowe?

Każdy z nas kiedyś się czegoś bał, jest to całkiem naturalne. Strach bowiem pełni bardzo ważną funkcję - chroni nasze zdrowie i życie. To właśnie dzięki niemu nie wejdziemy pod nadjeżdżające auto czy nie skoczymy do wody w miejscu niedozwolonym. Strach jest więc reakcją organizmu na realne zagrożenie.
Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do lęku.
W literaturze naukowej zaburzenia lękowe stanowią obszerną grupę i zostały ujęte w dziale o nazwie zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną (somatoform). Wyróżniono w nim m.in.:

• zaburzenia lękowe w postaci fobii.
• inne zaburzenia lękowe, w skład, których wchodzą m.in. stany lękowe z napadami lęku oraz zaburzenia lękowe uogólnione. W tej grupie głównym objawem jest lęk, którego symptomy nie są ograniczone do konkretnej sytuacji, w grupie tych zaburzeń mogą występować też objawy depresji czy natręctwa,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw), których cechą są nawracające myśli natrętne lub czynności przymusowe,
• reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne, gdzie mamy do czynienia z zaburzeniami występującymi na skutek silnego stresu, zdarzenia traumatycznego, itp.
• zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), kiedy to następuje "częściowa lub całkowita utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłości, poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów ciała".
• zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders), gdzie cechą charakterystyczną są skargi na objawy somatyczne oraz domaganie się kolejnych badań.

Szacuje się, że na zaburzenia nerwicowe cierpi od 15 do 20 proc. populacji, a największa zachorowalność przypada na wiek między 24. a 44. rokiem życia.

Rodzaje zaburzeń lękowych

Fobia

Określenie fobia pochodzi z języka greckiego i oznacza obawę, strach lub przerażenie. Jej dokładna nazwa, polegająca na dodaniu odpowiedniego przedrostka, zależy od tego, czego, jakiego przedmiotu bądź sytuacji zaburzenie dotyczy. Czynniki te mają, więc charakter zewnętrzny w stosunku do osoby i nie są obiektywnie niebezpieczne.Trudno określić rozpowszechnienie fobii w populacji ogólnej, gdyż zwykle szacunki dotyczą konkretnej jej odmiany. Fobia społeczna na przykład występuje u około 2- proc. ogółu społeczeństwa, a fobie specyficzne u około 1 proc. 

Wyróżniamy 5 klas fobii społecznych:

Lęk napadowy (paniczny)

Istotną cechą tego zaburzenia z napadami lęku (lęku panicznego) jest lęk nawracający w postaci paniki, która nie ogranicza się do konkretnej sytuacji. Zazwyczaj napady paniki trwają kilkanaście minut a potem stopniowo ustępują.Zaburzenie to występuje u około 1-2 proc. populacji. Aby je zdiagnozować, w okresie około 1 miesiąca musi wystąpić kilka ciężkich napadów lęku z objawami autonomicznymi. Objawy autonomiczne są związane z działaniem funkcji niezależnych od woli człowieka np. połykania, oddychania, bicia serca, pocenia się itp.:

• w okolicznościach, w których brak obiektywnego zagrożenia,
• w warunkach, które pojawiają się bez związku ze znaną czy przewidywalną sytuacją,
• pomiędzy napadami paniki następuje względne uwolnienie się od objawów lęku (chociaż pospolity jest lęk oczekiwania).

Szacuje się, że w ciągu swojego życia u około 9 proc. osób spośród całej populacji, przynajmniej raz wystąpił napad lęku.
Przeczytaj także: Atak paniki - objawy, jak sobie z nim radzić?

Lęk uogólniony

W przypadku zaburzeń lękowych uogólnionych charakterystyczny jest fakt, iż lęk jest tu wolno płynący i występuje niezależnie od zaistniałej sytuacji. Co ważne, objawy muszą dominować „przez większość dni w okresie, co najmniej kilku tygodni, a zazwyczaj kilku miesięcy”.Jeżeli chodzi o rozpowszechnienie lęku uogólnionego, to jest on najczęściej występującym w swojej grupie i obejmuje 4-6 proc. populacji. Co więcej, częściej występuje u kobiet. Zaburzenia lękowe uogólnione rzadko występują samodzielnie. Zwykle współistnieją z depresją, innymi zaburzeniami lękowymi oraz np. z nadużywaniem alkoholu. 

Objawy zaburzeń lękowych

Jeżeli chodzi o objawy zaburzeń lękowych, to wykazują one dość dużą zmienność osobniczą. To znaczy, że u każdego człowieka objawy zaburzeń lękowych mogą być inne. Istnieją jednak pewne wspólne symptomy najczęściej występujące u osób cierpiących na róże rodzaje zaburzeń lękowych:
Objawy w przypadku fobii, to np.:

• unikanie miejsc lub przedmiotów, które wywołują napięcie,
• przyspieszone bicie serca,
• uczucie omdlewania,
• zimne poty,
• wtórny lęk przed śmiercią.

Charakterystycznymi sygnałami w przypadku lęku napadowego (panicznego) są:

• uczucie szybo bijącego serca,
• ból w klatce piersiowej,
• duszność,
• zawroty głowy,
• niepokój,
• wtórny strach przed śmiercią (umieraniem),
• strach przed utratą kontroli nad sobą,
• strach przed chorobą psychiczną.

Do symptomów lęku uogólnionego można zaliczyć:

• stałe uczucie zdenerwowania,
• drżenie,
• napięcie mięśniowe,
• pocenie się,
• zawroty głowy,
• zbyt szybkie bicie serca,
• bezradność,
• spodziewanie się czegoś negatywnego, nieokreślonego.

Charakterystycznym dla tego zaburzenia jest również fakt, iż pacjenci wyrażają obawy o swoje zdrowie lub o zdrowie bliskich osób.

Przyczyny zaburzeń lękowych

Lęk może powstać na skutek różnorakich czynników. Począwszy od problemów powstałych w dzieciństwie, występujących w okresie dorastania, po kwestie związane z dorosłym życiem. Zaburzenia mogę pojawić się, jako rekcja na niestabilną sytuację rodzinną, zawodową czy finansową. Może to być również odpowiedź organizmu na obawę przed różnymi zmianami w życiu.Dodatkowo m.in. w przypadku lęku napadowego wskazuje się na czynniki genetyczne. Jeśli chodzi o lęk uogólniony, udowodniono, co prawda częstsze jego występowanie u dzieci, których rodzice cierpieli na zaburzenia lękowe, jednak wyklucza się tu czynniki genetyczne, skłaniając się ku środowiskowym.

Rozpoznanie zaburzeń lękowych

Rozpoznania zaburzeń dokonuje lekarz internista, psychiatra bądź psycholog na podstawie wywiadu oraz odpowiednich testów. Jeżeli zauważamy u siebie wyżej wymienione objawy bądź choćby podejrzewamy, że cierpimy na któreś z nich, konieczna jest wizyta u specjalisty w celu postawienia diagnozy.Warto również zaznaczyć, że opisywane zaburzenia lękowe mogą ze sobą współwystępować. 

Leczenie zaburzeń lękowych

Skuteczną metodą leczenia jest psychoterapia. Zwykle odbywa się ona w nurcie poznawczo–behawioralnym, opierającym się na przeświadczeniu, że negatywne zachowania wynikają z reakcji, których nauczyliśmy się w ciągu trwania życia. Terapia polega na dotarciu do przyczyn lęku i zmianie wyuczonych zachowań.
W przypadku fobii stosuje się m.in. ekspozycję, która polega na stopniowym zbliżaniu pacjenta do stresogennego bodźca lub pozostawianiu chorego w sytuacji stresogennej przez coraz dłuższy czas.Dodatkową metodą leczenia może być również farmakoterapia z wykorzystaniem preparatów przeciwlękowych i przeciwdepresyjnych.

Rokowania i powikłania zaburzeń lękowych

Skuteczność leczenia zależy od wielu czynników. Można tu wymienić stopień zaawansowania dysfunkcji czy nastawianie samego pacjenta. Rokowania więc są trudne do określenia, sytuacja każdego pacjenta wymaga indywidualnego podejścia i dopiero po poznaniu problemu danej osoby możliwe jest przewidywanie, w jaki sposób potoczy się proces terapii.
Ze względu na swój charakter zaburzenia lękowe mogą powodować powikłania. Do najczęściej występujących powikłań tych zaburzeń należą:

• depresja,
• problemy z radzeniem sobie ze stresem,
• infekcje,
• zaburzenia snu,
• problemy z układem pokarmowym,
• zgrzytanie zębami (bruksizm),
• zaburzenia odżywiania,
• alkoholizm,
• narkomania,
• poczucie bezradności,
• uczucie osamotnienia, co może prowadzić do samobójstwa.

Zapobieganie występowaniu zaburzeń lękowych

Najprostszym i zarazem, najważniejszym sposobem na zapobieganie zaburzeniom lękowym jest umiejętność używania właściwych metod radzenia sobie ze stresem. To bowiem on w znacznej mierze przyczynia się do rozwoju opisywanych dysfunkcji.
Zażywajmy więc regularnie ruchu, stosujmy głębokie oddychanie czy rozwijajmy nasze hobby. Pamiętajmy o codziennym relaksie. Nawet niezbyt długi wypoczynek sprawia, że nasz organizm ma więcej sił do zmagania się z sytuacjami życia codziennego.

1. Stosuj metody radzenia sobie ze stresem.
2. Wypoczywaj aktywnie.
3. Wysypiaj się.
4. Wierz we własne siły.
5. Zachowaj równowagę między pracą a czasem wolnym.
6. Mów o swoich obawach, problemach.

Przeczytaj także: 

Dysmorfofobia (body dysmorphic disorder) - zaburzone postrzeganie swojego wyglądu

Objawy depresji - najważniejsze informacje

Kleptomania - objawy, rozpoznanie i leczenie

Zaburzenia osobowości - rodzaje, objawy, jak leczyć?

Lęk separacyjny – czym jest? Jak sobie z nim radzić?

Źródła:

• a.umed.pl 
• Bilikiewicz A. (red.) Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, PZWL, Warszawa 2007;
• Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. „Vesalius”, Kraków, Warszawa 2000;
• psychologia.edu.pl
• J. Rybakowski, Współczesne poglądy na patogenezę i leczenie zaburzeń lękowych. Przewodnik Lekarza 2001.
• online.synapsis.pl
• Seligman M.E.P., Walker E.F., Rosenhan D.L. Psychopatologia. Zyski i S-ka, Poznań 2003;
• psychiatria.pl  
• healthline.com